Magistrantların XVIII respublika Elmi konfransı, 17-18 may 2018-ci IL

Magistrantların XVIII Respublika Elmi konfransı, 17-18 may 2018-ci il 

 

 

16 

daha  çeşidli  olmasına  olan  tələb  getdikcə  artmaqdadır.  Burada  əsas  diqqət,  rəng  qarışımlarının  girişlərinin 

ötürülməsinə və çeşidli komponentlərlə emalın təmin olunmasına cəmləyir.  

Qarışdırma  çənlərinin  köməyi  ilə,  emaldan  yaranan  bütün  rənglər  tələb  olunan  nisbətdə  qarışdırma 

motorunun  yardımı  ilə  qarışdırılır.  Sənayedə  rəngin  emal  olunması  ərzaq-içki  sənayesi  yönündə  istifadə 

olunur. Ümumiyyətlə, üç növ rəngdən fərqli nisbətlərdə doqquz növ rəng emal edilərək müxtəlif neft-kimya 

şirkətlərəində geniş istifadə olunur. Buna görə də, tələb olunan elə bir  sistemdir ki, məlumatın toplanmasını, 

prosesini və onun standart-anlaşılan və yoxlanılabilən qiymətlərdə təqdim olunmasını ehtiva edə bilsin. Bu 

tətbiqin  mikrokontroller  ilə  həyata  keçən  kodlaşdırma  prosesində  çox  sürətli  və  səmərəli  proses 

mexanizmasının  mövcudluğu  tələb  olunur.  Müxtəlif  rənglər  emal  etmək  üçün  sənayedə  aşağıdada 

göstərildiyi kimi müxtəlif metodlardan istifadə edilir: 



 

İstifadəçi HMİ-də göstərilən altı rəngdən istənilən birini seçə bilər; 



 

İstifadəçi üç əsas rəngin çalar nisbətlərindən özünə uyğun istifadə edərək öz rəngini yarada bilər; 



 

İstifadəçi mexanizm, insan və ya hər ikisindən istifadə etməklə qurğunu idarə edə bilər. 

 

NEFT QAZ MƏDƏN ÜÇÜN ŞTANQLI NASOSLARIN MÜXTƏLİF MÜHİTLƏRDƏ  

YEYİLMƏYƏ DAVALIĞININ ANALİZİ 

 

Cəfərov Y.Q. 

Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti 

 

Hal-  hazırda  neft  qaz  avadanlığında  tribotexniki  problemlər  həll  olunub  və  olunmaqdadı.  Məlumdur 

ki,  hasil  olunan  quyu  məhsullarının  tərkibində  olan  aktiv  maddəli  mühitin  abraziv  və  başqalarının  təsiri 

nəzərə  alınmaqla  avadanlıqların  konstruktiv  xüsusiyyətləri  təkmilləşdirilir.  Sürtünən  cütlərin  və  digər 

düyünlərdə  yaxud  birləşmələrdə  termomexaniki  və  tsiklik  yüklənməsinin  nəticəsi  kimi  yeyilmə  (dağılma) 

mexanizminin  nəzəri  əsaslandırılması  verilmiş  və  az  sıxlıqlı  dislokasiyalı  səth  qatının  və  səth  qatlarında 

intensiv çat əmələ gəlməsi haqqındakı nəticələr təsdiq olunmuşdur ki, bu da digər tədqiqatların nəticələri ilə 

uzlaşır. Adları çəkilən bütün quruluşlarda termomexaniki dağılmanın mümkün olma yolları öz yenilikləri ilə 

təklif olunur.  

Məlum  olduğu  kimi  məhsulun  tərkibindəki  kükürd  birləşmələrinin  (

)  karbon  qazının  (CO)  və 

abrazivlərin təsirini nəzərə almaqla neft qaz avadanlığının ( quyu nasosları, nasos ştanqları və onların ayrı- 

ayrı  detalları  və  s.  )  müxtəlif  növ  düyün  və  hissələrinin  yeyilməyə  davamlığının  mədən  və  laboratoriya 

təhlilləri  və  təcrübə  tədqiqatların  nəzticələri  həmişə  müzakirə  olunur.  Quyu  ştanqlı  nasos  qurğuları 

konstuksiyalarının layihələndirilməsinin optimallaşdırma metodları sistemli şəkildə ifadə olunmuşdur.  

Müasir  texnikada  o  cümlədən  neft  qaz  avadanlıqlarında  tətbiq  edilən  çoxlu  sayda  detallar,  ovuntu 

metallurgiyası metodları ilə alınır. Eyni zamanda detalların işlək səthlərə korroziyaya və yeyilməyədavamlı 

örtüklər  yaradılır.  Bu  örtük  materiallarında  nanoölçülü  ovuntulardan  istifadə  qaçılmazdır.  Belə 

texnologiyalardan  istifadə  zamanı  detalların  uzunömürlüyü  2-3  dəfə  artır.Neft  qaz  mədənlərində  işləyən 

nasos ştanqlarının ayrı- ayrı detalları üzərində çoxsaylı statiki analizlər göstərir ki, ən çox işçi sıradan çıxan 

detallar  səth  qatında  gedən  yeyilmədən  və  korroziyadan  baş  verir.  Tam  sübut  olunmuşdur  ki,  burada 

xarakterik  yeyilmələr  abraziv,  hidro  abraziv  və  səth  dağılma  və  ya  əzilmə  xarakterli  olur.  Səthin  tədricən 

dağılması mexaniki təsirdən, maye və qeyri şəkilli vasitələrdən və korroziya təsirindən baş verir.  

Nasos ştanqı muftasının daxili və xaricisəthi baş verən yeyilmələrə nəzər salsaq aşağıdakı kompleks 

yeyilmələr  baş  verir.  Burada  abraziv  yeyilmə  materialda  əsasən  bərk  hissəciyin  kəsici  şırnaqların 

yaradılmasıdır. Hidroabraziv yeyilmə  mayedə (qazda) bərk hissəciyin təsirindən və yeyilən cismə nisbətən 

yerdəyişmədir. Yorulma yeyilməsi materialın səth qatında mikrohəcmdə təkrar deformasiya zamanı yorulma 

dağılmasından  baş  verir.  Səthdə  dağılma  yeyilməsi,  qopmaları  əsasən  görüşən  qeyri  bərabər  səthlərinb 

təsirindən yaranır.  Oksidləşmə  yeyilməsi  korrozion mexaniki yeyimə adlanır. yeyilməyə əsasən materialın 

oksigenlə  kimyəvi  reaksiyaya  girməsi  yaxud  ətraf  mühitin  oksidləşdirici  təsirindən  yaranır.  Tsiklik,  yəni 

dəyişən  gərginlik  şəraitində  işləyən  mufta  (bilərzik)  detalının  yeyilmə  növünün  istismar  şəraitində 

xarakterinin  öyrənilməsi  onu  göstərir  ki,  abraziv  yeyilmədə    muftanın  işçi  səthidə  cızıqlar  və  çapıqların 

abraziv qatın təsirindən yaranır. Tərkibində abraziv hissəcik olan maye və qaz  axınının detal səthinə təsiri 

nəticəsində hidroabraziv yeyilmə artmağa maşlayır. Belə artma sürətlə xarakterizə olunur.  

Baş  verən  yeyilmələrin  xarakterinə  öz  xarakteri  və    və  həlledici  təsir  edən  mühiti  görmək  daha  da 

düzgün olardı. Belə bir şəraitdə işləyən detala abraziv yeyilmə, yuyucu məhlullar, neft, qaz, turşu və başqa 

maddələr təsir edir. Belə bir şəraitdə korroziyon mexaniki yeyilmə geniş dirçəlişə malik olur. Belə yeyilmə 

---

Magistrantların XVIII Respublika Elmi konfransı, 17-18 may 2018-ci il 

 

 

17 

tsiklik  iş  şəraitində  materialla,  mühitlə  kimyəvi  qarşılıqlı  təsirdən  irəli  gəlir.  Səth  qatının  dağılmağa 

asanlaşdığı məqamda yeyilmə intensivliyi yüksələ bilir. Son zamanlar neft qaz mədən üçün ştanqlı nasosların 

yeyilməyə və korroziyaya davamlığını artırmaq üçün elektroliz üsulla alınan ovuntuların çökdürülməsi ilə bir 

sıra  tədqiqatlar  bizim  tərəfdən  aparılmaqdadır.  Tədqiqat  obyekti  kimi  ştanq  nasoslarının  bilərzik  detalı 

seçilmişdir.  

 

QUYULARIN KOMPRESSOR ÜSULU İLƏ İSTİSMARINDA 

 İŞLƏDİLƏN AVADANLIQ 

 

Dadaşov E.Q. 

Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti 

 

Quyuların  kompressor  usulu  ilə  istismarı  xususi  avadanlıq  tələb  edir;  buraya  quyuağzı  avadanlığı, 

işlək qazın paylanması sistemi və mədən kompressor təsərrufatı daxildir.  

Quyuağzı  avadanlığı.  Kompressor  quyusunun  ağzına  kompressor  armaturu  qoyulur;  bunun  vəzifəsi 

eyni  ilə  fontan  armaturununku  kimidir.  Kompressor  avadanlığı  quyuya  endirilmiş  boruları  saxlamaq, 

boruarxası  fəzanı  kipləşdirmək,  quyudan  gələn  axını  atqı  xəttinə  yonəltmək,  qaz,  yaxud  havanın  bu  və  ya 

digər yolla quyuya gondərilməsini təmin etmək üçündür. 

Quyunun  xarakterindən  asılı  olaraq  muxtəlif  armatur  tətbiq  edilir. 

Kompressor armaturu fontan armaturuna nisbətən xeyli sadə olur, buna səbəb 

kompressor  istismarında  təzyiqin  fontan  quyularındakından  az  olmasıdır. 

Fontan  dayanandan  sonra  bəzən  quyunun  üstündəki  fontan  armaturunu 

saxlayıb  onu  kompressor  armaturu  kimi  işlədirlər.  Aşağıdakı  şəkildə 

ikicərgəli qaldırıcı üçün kompressor armaturu gostərilmişdir.  

İşlək  qazın  paylanması  sistemi.  Hazırda  mədənlərdə  işlək  qaz,  daha 

doğrusu sıxılmış qaz və ya hava quyulara xususi qazhava paylayan budkalar 

(qısa  şəkildə  QPB,    yaxud  HPB    adlanır)  vasitəsilə  verilir.  Qazın  belə  bir  

templə  paylanmasında    kompressor  quyularını  müəyyən  dəstələrə  bolub,  hər 

bir  dəstənin    təqribən  mərkəzində  qaz-hava  paylayan  budka  yerləşdirilir. 

Kompressor stansiyasından QPB yaxud HPB-yə iki-uc, bəzən dord xətt (boru 

kəməri)  gəlir.  Bunlardan  biri  quyuları  işə  salmaq  ucun  yuksək  təzyiqli  xətt, 

yerdə qalanı isə işlək təzyiq xəttidir. İşəsalma xətti adətən 2 1/2″, işlək xətt isə 

4″ borulardan cəkilir. Qaz-hava paylayan budkada hər biri quyuya ayrılıqda, 

ozu də qazın sərfindən asılı olaraq 1 1/2″, yaxud 2 1/2″ boru kəməri cəkilir. 

Qaz xəttinin diametrini elə secirlər ki, 2 km uzunluqda kəmərdə təzyiq 

düşküsü 1 atm-dən cox olmasın. Yuksək təzyiqli kəmərdən kecən qazın sərfi 

 

dusturu ilə tapılır; 

burada Q — qazın sərfi, m

3

/saat ilə; 

d — qaz kəmərinin diametri, sm ilə; 

p

1

 — qaz kəmərinin əvvəlindəki mutləq təzyiq, kQ/sm

2

 ilə; 

p

2 

— qaz kəmərindəki axırındakı mütləq təzyiq, kQ/sm

2 

ilə; 

L — qaz kəməri uzunluğu, km ilə; 

γ — qazın xüsusi çəkisi (hava üçün γ=1 qəbul edilir); 

T— qazın mütləq temperaturu T=t+273; burada t-qazın °C ilə temperaturudur. 

Bircərgəli qaldırıcı ucun kompressorquyusu avadanlığı: 

1-manometr;2-bağlayıcı şayba;3-bufer; 4-ucboğaz;5-atqı xətti;    

6-  siyirtmə;7-kecirici;8-kecirici nippel;9-istismar kəməri flansı;   

10-hava-qaz vurulan xətt;11-hava ucboğazı 

---