Layihənin rəhbəri: Elxan Süleymanov
Yüklə 0,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
54 Azərbaycan tarixinin qəhrəmanlıq səhifəsi Göyçay rayonunun xəritəsi. Mənbə: Azərbaycan Respublikası Milli Atlası. Dövlət Torpaq və Xəritəçəkmə Komitəsi. Bakı - 2014 55 Göyçay döyüşləri (iyun-iyul 1918-ci il) yenidən soyqırıma məruz qalmasının, Cümhuriyyətin beşikdəcə bo- ğulmasının qarşısı alındı. Bundan başqa bu döyüşlə Bakının düşmən- dən azad olunmasının və Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin dünya ölkələri tərəfindən tanınmasının əsası qoyuldu. Göyçay döyüşü barədə əksəriyyətin fikri belədir ki, bolşevik-daşnak ordusu Bakıdan çıxaraq Bakı-Tiflis dəmiryolu xətti ilə Bakı – Hacıqabul – Sığırlı - Kürdəmir – Müsüslü - Ucar istiqamətində və ona paralel tor- paq yolla Bakı-Şamaxı-Ağsu-İsmayıllı-Qaraməryəm-Göyçay istiqamə- tində irəliləmişdir. Gəncəyə gələn Qafqaz İslam Ordusu isə dəmiryo- lu vasitəsi ilə Ucara öz hərbi hissələrini göndərmiş, oradan da həmin hissələr Göyçaya gələrək düşmənlə ölüm-dirim savaşına başlamışdır. İlk baxışdan döyüş haqqında təəssürat bundan ibarətdir. Lakin nəzərə almaq lazımdır ki, bu istiqamətdə döyüşlər gedərkən Gəncədə, Qə- bələdə (o zaman Qutqaşen), Oğuzda (o zaman Vartaşen), Şamaxıda, İs- mayıllıda olan erməni və rus kəndlərinin bolşevik-erməni daşnakların təhriki ilə arxadan təxribatlar törətməsi vəziyyəti daha da gərginləşdi- rirdi. Məsələn, 1-12 iyun 1918-ci il tarixdə S.Lalayanın və T.Əmiryanın başçılıq etdiyi daşnak terror qruplarının Hacıqabul-Kürdəmir, Göyçay ərazilərinə soxulduğu, yeddi min dinc sakini qətlə yetirirdiyi bir vaxt- da, 11 iyun 1918-ci il tarixdə Gəncədə yuva salmış daşnak terror qrupu 15 nəfər süvarini, Milli Ordu əsgərini girov götürərək tikə-tikə doğra- mışdır. (41,s.24) Bundan başqa iyunun 16-da Kürdəmir, Müsüslü və Qaraməryəmdə qanlı döyüşlərin qızğın çağında, şimal-qərbdəki ermə- ni kəndləri olan Sultankənd, Mollaishaqlı, Kalakert kəndlərindəki er- məni quldurlarının Qaraməryəm-Göyçay yolunu kəsərək müqavimət göstərməsi, 19 iyunda arxa cəbhə hesab olunan Qəbələ ərazisində (o zaman Qurqaşen) ermənilərin 20-dən artıq müsəlman kəndini yandır- maları haqqında faktlar var.(41, s.15) Bundan əlavə 24 iyun 1918-ci ildə Azərbaycanı ələ keçirmək üçün Almaniya Gürcüstanda yerləşdirdiyi qoşunlarını Azərbaycanın Qazax və Zaqatala bölgələrinə yeritməyə hazırlaşırdı. Lakin Vehib paşanın 56 Azərbaycan tarixinin qəhrəmanlıq səhifəsi Azərbaycan ərazisinə yeridilən istənilən qoşunun məhv edilməsi barə- sində əmr verməsi və kiçik toqquşmalardan sonra almanların məğlub olması onları öz planlarından əl çəkməyə məcbur etdi. (3,s.18) Göyçay döyüşü ərəfəsində bolşevik-daşnak qoşunlarının amansız qırğın və qarətlər törətdikləri kəndlərdən biri də Hacıhətəmli kəndidir. Göyçay istiqamətində döyüşlər ərəfəsində bolşevik-daşnak qoşunları əlverişli şərait yaratmaq məqsədilə Hacıhətəmli kəndini hədəf seçiblər. Çünki bu kənd ermənilərin yaşadıqları kəndlərin əhatəsində, coğrafi mövqeyinə görə Göyçaya yaxın idi və yüksəklikdə yerləşirdi. Kəndin alınması Göyçaya hücum üçün əlverişli şərait yaradırdı. Kəndə hücum ərəfəsində ermənilər kəndin yüzbaşısı Zülfüqarı və bir neçə sakini qəd- darlıqla qətlə yetirmişlər. Müsəlman əhali orduya çağırılmadığından silah atmağı bacarmayan kənd cavanları çar ordusunda xidmət edib, döyüşməyi öyrənən ermənilərlə müqayisədə çox zəif idilər. Gecə ikən ermənilər kəndə hücum edərək əhalini amansızlıqla qətlə yetirdilər. Bu ağır günlərdə türk ordusunun əsgərləri kəndin köməyinə gəldilər. Onlar topların köməyi ilə hücuma keçərkən kənd cavanları da onlara qoşuldular. Mollaishaqlı kəndinin yaxınlığında “İrəmə” deyilən yerdə erməni hücumu zamanı bir türk çavuşu həlak olur, elə oradaca dəfn edilir. Türklər kəndi azad etdikdən sonra Göyçaya gedən camaat doğ- ma yurda gerı dönəndə, görürlər ki, kənddə salamat bina qalmayıb. Ermənilər kəndi talan etmiş, apara bilmədiklərinə od vurmuş, hətta kənd məscidini də yandırmışdılar. Ermənilərin vəhşilikləri Diyallı kəndindən də yan keçməmişdir. 1918-ci ildə kəndə hücum edən ermənilər qoşununun bir hissəsini Qaraquş dağında yerləşdirərək kəndi atəşə tutmuşlar. Diyallı ca- maatı türk əsgərləri ilə bigə Qardurmaz dağının ətəklərində mövqe seçərək onları məhv etmişlər. Ermənilər Yası dağı deyilən kəndi də atəşə tutmuşlar. 1918-ci ildə ermənilər Keyvəndi, Pirəliqasım kənd- lərinə basqınlar ediblər. Pirəliqasım ilə Keyvəndi arasında Qanlıdərə deylən bir dərə var. Pirəliqasım kəndinə hücum etmiş ermənilər bu 57 Göyçay döyüşləri (iyun-iyul 1918-ci il) dərədə dəhşətli qırğın törədərək, dinc və günahsız insanları bura gə- tirərək, bu dərədəki iri bir daşın üstündə onların başlarını kəsmişlər. Həmin insanlar elə o dərədə basdırılmışdır. Dərədəki həmin daş isə indi də durur. O zamandan indiyə kimi bu dərənin adı Qanlıdərə qal- mışdır. İsmayıllı ərazisində müqəddəs yer olan Həzrə rayonun mərkə- zinə yaxın olan Aşağıbaşda yerləşir. Erməni quldur dəstələrindən biri də bu qəbiristanlıq ərazisində yerləşərək Aşağıbaş əhalisinin evlərini, mal-qaqalarını talan etmişlər. Taladıqları mal-qaranı kəsib Həzrə ərazi- sində yeyib-içən ermənilər səhər gec oyandıqlarından, köməyə yetmiş türk ordusu onların səhərə planlaşdırdıqları qırğının qarşısını almışdır. Daşnaklar Quencə kəndində də ağlasığmaz qətliam törətmişlər. Ermənilər kəndə silahlı rus zabitlərinin köməyi ilə hücum etmişlər. Əhali yaşlıların köməyi ilə meşəyə aparılmış və bir müddət orada sax- lanmışdır. Ermənilərə qarşı döyüşdə müdrik kənd ağsaqqalı Sirac əfəndi var qüvvəsini camaatın xilas olmasına sərf etmışdir. Ermənilər kəndə top mərmisi atmağa başladıqda Sirac əfəndi bir dəstə adamı təhlükəsiz “Dönən yerə” aparmış, yenidən kəndə qayıdaraq başqaları- nı xilas etməyə çalışmışdır. Türk ordusu hücuma keçib ağır vəziyyətdə olan kəndi xilas etmişdir. Ermənilərin əhalidən aldığı silahlar yenidən kəndlilərə paylanmış və kənd cavanlarına silahdan istifadə qaydaları öyrədilmişdi. Həmin cavanlar sonralar türklərlə birlikdə erməni daş- naklarına qarşı döyüşlərdə iştirak etmişlər. (79,04 aprel 2015) Yuxarıda qeyd olunan faktlar sübut edir ki, Göyçay döyüşü ərəfəsi- nidə və döyüş gedən zaman qəhrəman əsgərlərimiz bir və ya iki cəbhə xətti böyünca deyil, bir neçə istiqamətdə döyüşmüşlər. “Göyçay döyüşü” kimi bu fəsildə sizə təqdim olunan döyüş, məhz qəza mərkəzi olan Göyçay qəsəbəsi uğrunda gedən ölüm-dirim savaşı haqqındadır. Göyçay iki geoloji rayona-dağlıq və düzənliyə ayrılır. Düşmənlər Bozdağ-Qaraməryəm tirəsi adlanan dağlıq ərazidən irəliləyərək qəza mərkəzini tutmağa çalışırdılar. Yüklə 0,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|