Kommerciyaliq banklerdin’ finans bazarindagi xizmeti ham operatsiyalari mazmuni

2.2.2017-2021 jıllarda inflyatsion targetlash rejimine ótiw
Sharayatlar
1. Ózbekstanda inflyatsion targetlash rejimin 2023 jılda tolıq engiziw múmkinshiligine ıyelew ushın institutsional hám siyasiy tiykarlardı jetilistiriw boyınsha zárúrli jumıslar alıp barılmaqta. 2017 jılǵa shekem pul-kredit siyasatı almasıw stulǵa baylanıslı rejimge tiykarlanǵan edi. Ózbekstan Respublikası Oraylıq banki (O'RMB) 2017 jıldıń sentyabr' ayında jańa jantasıwdı qabılladı hám oǵan kóre pul-kredit siyasatı maqseti bahalar turaqlılıǵınǵa erisiwge ózgertirildi.
Atap kórsetiw zárúrliki, O'RMB húkimet qadaǵalawında bolǵan mámleket shólkemleri diziminen shıǵarıldı jáne bul O'RMBga operatsion ǵárezsizlikke erisiw imkaniyatın berdi. Bunnan tısqarı, shet el valyutanı satıp alıwǵa bolǵan sheklewler biykar etildi jáne bul (swmning) rásmiy almasıw stuldıń 50 procentke qadrsizlanishi hám kurstıń unifikaciyasına alıp keldi.
O'RMBni qollap-quwatlaw ushın XVJ keń kólemdegi texnikalıq kómek programmaların usınıs etdi1. 2019 jıldıń oktyabr' ayında jańa tahrirdagi “Ózbekstan Respublikasınıń Oraylıq banki tuwrısında”gi Nızam qabıl etilip, ol jaǵdayda bahalar turaqlılıǵın pulkredit siyasatınıń tiykarǵı maqseti retinde belgilendi hám O'RMB inflyatsion targetlash (IT) rejimine ótiwdi basladı.
Bul hújjette ITga ótiwdegi O'RMBning jetiskenlikleri bahalanıp, pulkredit siyasatınıń trasmission mexanizmi natiyjeliligin bahalaw arqalı óz sheshimin kutayotgan institutsional hám strukturalıq mashqalalardi anıqlaw wazıypası qóyılıp atır.
2. Inflyatsion targetlashga ótiw quramalı wazıypa esaplanadı, sebebi, Ózbekstanda ele tereń strukturalıq reformalar processleri dawam etpekte. Respublika húkimeti 2017 jıldan baslap sırtqı sawda, bahalar hám valyuta bazarın erkinlestiriw, húkimet
operatsiyaları hám salıq sistemasın reformalaw2, sonıń menen birge isenimli statistikanı jaratıwdı óz ishine alǵan reformalardıń keń kólemli programmasın ámelge asırıwǵa kirdiler. Rejeli ekonomikadan bazar ekonomikasına ótiw dáwirinde inflyatsiyaga talap hám ǵárejetlerdiń dástúriy basımı menen birge basqa strukturalıq faktorlar da tásir kórsetdi. Mısalı, bahalardıń erkinlashtirilishi jáne onıń dawamı bolǵan málim bahalardıń muwapıqlashtirilishi inflyatsiya pátini tezlestiredi. Soǵan uyqas túrde, tavar hám miynet bazarlarınıń maslasıwshı emesligi hám bahalar indeksatsiyasi qaǵıydaǵa kóre ótiw ekonomikası daǵı mámleketlerde inflyatsiyaning asıwına alıp keledi. Juwmaǵında, bahalar dáramatlar menen birge
asadı (Balassa-Samuel'son tásiri). Óz gezeginde, strukturalıq reformalar esabına ekonomikalıq kórsetkishler ortasında óz-ara baylanıslılıqtıń abstraktlıǵı arqalı inflyatsiya analizi quramalılashsada pul-kredit siyasatın ámelge asırıwshı shólkemler inflyatsiyaning bul faktorları tásirin bahalab barıwları kerek.
Nátiyjede bazar ekonomikasına ótetuǵın mámleketlerde IT engiziliwi quramalı wazıypalardan esaplanadı.
3. Ózbekstan húkimeti bazar institutların rawajlandırıw,básekin xoshametlew hám mámlekettiń ekonomika daǵı joqarı tásirin kemeytiw boyınsha ilajlardı ámelgeasırıp atır. Básekiniń sheklengenligi, bazar mádeniyatınıń ámeldegi emesligi hám finans bazarlarında, atap aytqanda, valyuta bazarı, bankler aralıq bazarlar hám bank sistemasında da mámlekettiń joqarı tásiri gúzetilip atır. Xalıq aralıq tájiriybege kóre, inflyatsion targetlashni tabıslı engiziwde finans sistemasında reformalardı ámelge asırıw júdá zárúrli.
Inflyatsion targetlash rejimi. Ulıwma pikirler.
4. Inflyatsion targetlash (IT) oraylıq bankler ushın bahalar turaqlılıǵınǵa erisiw boyınsha keń tarqalǵan operatsion rejimge aylandı. Pul agregatlari yamasa ayırbaslaw stul sıyaqlı aralıq ózgeriwshilerdi targetlash arqalı tómen hám turaqlı inflyatsiyagaerisiwge qaratılǵan pul-kredit siyasatınıń basqa rejimlerinen ayrıqsha túrde IT inflyatsiyani tuwrıdan-tuwrı hám ayqın targetlashni názerde tutadı. IT 41 mámleket, sonday-aq Kavkaz hám Oraylıq Aziyanıń ush mámleketi3 tárepinen qabıl etilgen (XVJ, 2020 ).
IT bazarı rawajlanǵan hám qáliplesip atırǵan aymaqlardı óz ishine alǵan bul mámleketlerde makroekonomikalıq sharayatlardıń basqa pulkredit siyasatı rejimleri ámelde bolǵan mámleketlerge salıstırǵanda tezirek jaqsılanıwında zárúrli faktor boldı (XVJ, 2006 ; Rodjer, 2009 ).
5. Inflyatsion targetlashni tolıq engiziw ushın zárúr bolǵan ulıwma shárt-shárayatlar tómendegilerdi óz ishine aladı :
institutsional ǵárezsizlik, makroekonomikalıq turaqlılıq, jaqsı rawajlanǵan analitik potencial hám saw finans sisteması. Lorens hám basqalar (2015) qabıl etiwge bolmaytuǵın aqıbetlerdi aldın alıw maqsetinde IT reimin tolıq qabıllaw múmkinshiligine ıyelew ushın zárúrli dáslepki sharayatlardı támiyinlewdiń zárúrligini aytıp otediler. Ayırım izertlewlerde ITni tabıslı ámeldegi qılıw ushın qosımsha sharayatlar kerekligi belgilengenler etiledi.
Mısalı, Rodjer hám Stoun (2005), Uolsh (2009 ), Fridman hám Otker-Roub (2009 hám 2010 ) pul-kredit siyasatınıń nátiyjeli hám anıq instrumentlerin qáliplestiriw ITni tabıslı ámeldegi qılıwdıń zárúrli sharayatı esaplanishini aytıp otediler. Sonıń menen birge, Batini hám Lakston (2005) transmission mexanizmdi anıq túsiniw hám ekonomikalıq maǵlıwmatlar bazasın jaratıwdıń zárúrligini kórsetip ótkenler. XVJ tárepinen ámelge asırılǵan soraw analizi (2006 ) ITga ótiw dáwirinde pul-kredit siyasatı transmissiyasi natiyjeliligin asırıwda finans sistemasında dollarlashuv dárejesin kemeytiw zárúrligini kórsetken.
6. Xammondning maqalasında (2012) kórsetilgeni sıyaqlı, inflyatsion targetlash rejiminiń besew tiykarǵı elementi bar. Bul elementler tómendegilerdi óz ishine aladı : (i) bahalar turaqlılıǵındı pul-kredit siyasatınıń tiykarǵı maqseti retinde anıq belgilew; (ii) inflyatsiyaning muǵdarlıq maqsetli kórsetkishlerin ǵalabalıq járiyalaw ; (iii) maǵlıwmatlardıń keń kompleksi, atap aytqanda, inflyatsiya prognozları tiykarında siyasat instrumentlerin muwapıqlashtirib barıw ushın tolıq pul-kredit siyasatı strategiyası ; (iv) pul-kredit siyasatı salasındaǵı jobalar, maqsetler hám tiykarlashlarni jámiyetshilik itibarına jetkeza alası aqsha -kred siyasatınıń ashıq strategiyası ; hám (v) pul-kredit siyasatın júrgiziwde jáne onıń nátiyjeliligin bahalawda esapdorlikni kúsheytiw. XVJ (2015) pul-kredit siyasatı ǵárezsizliginiń nátiyjeli tiykarın xarakteristikalaytuǵın bul elementlerdiń zárúrligini aytıP otedi.
Ózbekstannıń pul-kredit siyasatı sistemasında 2017-2021 jıllarda ámelge asırılǵan unamlı ózgerisler
7. Oraylıq bank 2019 jıldıń dekabr' ayında inflyatsion targetlash 2023 jılǵa shekem engizilishini járiyaladı. Eger, ITga ótiw 2017-2018 jıllarda baslanǵan bolsada, 2020 jıl yanvarda O'RMB ITga ótiw hám 2021 jıldıń aqırında inflyatsiyani 10 procentke hám de 2023 jıldıń aqırında 5 procentke túsiriliwi maqset retinde belgilengen rásmiy IT strategiyasini4 qabılladı.
Strategiya, sonıń menen birge, tómendegilerdi óz ishine aladı : (i) ITga nátiyjeli ótiw jolındaǵı tosqınlıqlardı saplastırıw ushın O'RMB hám Ministrler Mákemesi ortasında jaqın sheriklik; (ii) ámeldegi tártipke salınatuǵın bahalardı (eń keminde ǵárejetlerdi oraw dárejesineshe) indeksatsiyalash jobası ; (iii) jeńillikli shártlerde beriletuǵın kreditlashni kemeytiw hám (iv) ulıwma fiskal' kemtarlıqtı YaIMga salıstırǵanda 1, 5 procent dárejesineshe tómenletiw.
Bul strategiyanı ámelge asırıw daǵı tabıslar túrlishe xarakteristikaǵa iye boldı. O'RMB strategiyanıń óziniń qadaǵalawında bolǵan bólimlerin tabıslı ámelge asırıp atırǵan bolsada, húkimet háreketine baylanıslı bolǵan wazıypalar, atap aytqanda, kredit siyasatı yamasa kommunal xızmetler tariflari tarawlarında qoyılǵan maqsetlerge ele eriwilmadi.
8. Pul-kredit siyasatınıń institutsional tiykarları 2019 jılda qabıl etilgen jańa tahrirdagi “Ózbekstan Respublikasınıń Oraylıq banki tuwrısında”gi Nızamda bekkemlandi. Jańa nızamda bahalar turaqlılıǵın tiykarǵı maqset retinde anıq belgilengen, O'RMBning operatsion ǵárezsizligi támiyinlengen hám oǵan belgilengen wazıypalar (bank sisteması hám tólew sisteması turaqlılıǵındı támiyinlew menen birge) orınlanıwı boyınsha juwapkerlikti júkleydi.