Kommerciyaliq banklerdin’ finans bazarindagi xizmeti ham operatsiyalari mazmuni

1. 2 Kommerciya banklerinde passivlarni basqarıw metodologiyasi
Bank resurslarini qáliplestiriw menen baylanıslı bolǵan operatsiyalar banklerdiń passiv operatsiyaları dep ataladı. Passiv operatsiyalar járdeminde kommerciya banklerdiń passiv hám aktiv-passiv esap betindegi pul qarjlarınıń úlesi asıp baradı. Banklerdiń passiv operatsiyaları olardıń iskerligin shólkemlestiriwde úlken rol oynaydı. Passiv operatsiyalar járdeminde kommerciya bankleri kreditlash ushın zárúr bolǵan kredit resurslarini quraydı.
Kommerciya bankleri passiv operatsiyalarınıń tiykarlanıp tórtew forması ámeldegi:
1. Qımbat bahalı qaǵazlardı mámilege shıǵarıw jolı menen resurslar jıynaw ;
2. Payda esabınan hár túrlı fondlar shólkemlestiriw yamasa fondlar summasın asırıw ;
3. Basqa kreditorlardin’ qarjların tartıw ;
4. Depozit operatsiyalardı ámelge asırıw.
Kommerciya bankleriniń resursları banktiń óz qarjları hám tartılǵan aqshalar esabınan qáliplesedi.
Joqarıda keltirilgan passiv operatsiyalardin’ birinshi va yekinshi formalarında banklerdiń óz qarjları júzege keledi hám qalǵan aqırǵı eki formasında kredit resurslarınıń ekinshi bólegi tartılǵan resurslar júzege keledi. Banklerdiń óz qarjlarına banktiń ustav kapitalı, rezerv kapitalı, arnawlı fondlar, modtsiy xoshametlantirshp fondı, basqa hár túrlı tashkil etilgen fondlar hám bólistirilmegen paydası kiredi. Ámeliyatda bank passivlaridin’ 20 procenti banklerdiń óz qarjlarına tuwrı keledi.
Banklerdiń óz qarjları ishinde tiykarǵı orındı banktiń óz kapitalı iyeleydi. Banktiń óz kapitalı quramına biz joqarıda keltirip ótkenlerdiń bir bólegi, yaǵnıy ustav kapital, risklardı oraw ushın tashkil etilgen rezerv fond, bólistirilmegen payda kiredi. Banklerdiń óz kapitalı bank kreditorlaridin’ mápin qorǵaw, bank iskerliginiń turaqlılıǵındı támiyinlew, bank iskerligin basqarıw sıyaqlı funkciyalardı atqaradı.
Banktiń ustav kapitalı summası bank ustavida kórsetiledi hám bank jumısın baslawdıń baslanǵısh noqatı esaplanadı. Banklerdi shólkemlestiriwdiń formalarına qaray banktiń ustav kapitalı da hár túrlı dúziledi. Eger bank aktsiyadorlik jámiyeti jol menende tashkil etiletuǵın bolsa, ustav kapitalı yamasa fondı aktsiyalar shıǵarwı hám jaylastırıw jolı arqalı dúziledi. Banklerdiń ustav kapitalı summası nızam jolı menen shegaralanmaydi. Banklerdiń turaqlı iskerligin támiyinlew maqsetinde onıń minimal muǵdarı belgilep beriledi.
Banktiń ustav kapitalı onıń balansınıń passivda kórsetiledi. Ustav fondı summasınıń asırılıwı bank aktsionerlari tárepinen ulıwma jıynalısta sheshiledi.
Banklerdiń aktsioner kapitalı tómendegi strukturalıq bólimlerden tashkil tabıwı múmkin. Bular : a) óz aktsioner kapitalı, bul kapital ápiwayı hám jeńillikli aktsiyalar shıǵarıw hám satıw esabınan, bólistirilmegen payda esabınan júzege keledi;
b) har qıylı názerde taza ǵárejetlerdi hám tólenbegen qarızlardı oraw ushın tashkil etilgen rezervler; c) banktiń uzaq múddetli minnetlemeleri (uzaq múddetli veksel hám obligatsiyalar) bolıwı múmkin.
Banklerdiń rezerv kapitalı yamasa rezerv fondı paydadan ajıratılǵan qarjılar esabine payda boladı hám názerde taza záleller hám de qımbat bahalı qaǵazlar stuldıń túsiwi nátiyjesindegi joytıwlardı oraw ushın mólsherlengen.
Bólistirilmegen payda - rezerv fondiga ajıratılǵan qarjılar hám devidentlar tolıqnganidan keyin qalatuǵın paydanıń bir bólegi bolıp tabıladı.
Banklerde analiz kredit portfeli, qımbatlı qaǵazlar, investitsiya qoyılmaları monıtoringi kórinisinde ámelge asırılıwı múmkin. Analiz maǵlıwmatlarına tıykarlanıp, banklerde táwekelchiliklarni basqarıw kontseptsiyasın islep shıǵıw, klientler mápleri tiykarında bank ishki siyasatların jetilistiriw sıyaqlı bir qatar máselelerdi sheshiw múmkin.

Bank menejmentinde muwapıqlastırıw procesin shólkemlestiriw sırtqı hám ishki usıllarǵa ajratıladı. Muwapıqlastırıw usılınıń zárúrshiligi bank tárepinen ámelge asırılıp atırǵan operatsiyalardıń aktsiyadorlar, klientler hám amanatshılar máplerin qorǵawǵa jóneltiriliwi menen anıqlama bernedi.

Sırtqı muwapıqlastırıw bank iskerliginiń nızamshılıqta belgilengen talaplar hám normalar tiykarında dúziliwin támiyinlewdi ańlatadı.
Bank ishki muwapıqlastırıw bolsa tiykarǵı itibardı bank bólimleri ortasında normativ hújjetler qaǵıydaları, ornatılǵan normalar sheńberinde jumıs dúziliwine hám de bank aldına qoyılǵan maqsetke erisiwde bank bólimleri iskerligin muwapıqlastırıwǵa qaratadı hám bank iskerligi sapasın asırıw imkaniyatın beretuǵın ishki normativ hújjetler, stilistik kórsetpe hám usınısnamalar islep shıǵıw, bank táwekelchiliklari tásirin sheklew boyınsha operativ ilajlar islep shıǵıw hám olardıń bank juwapker bólindileri tárepinen sheriklikte ámelge asırılıwın támiyinlew, bankte maman xızmetkerler tayarlaw siyasatın júrgiziw, bank ishki qadaǵalaw mexanizmin jetilistiriw boyınsha islerdi muwapıqlastırıw sıyaqlı jónelislerdi óz ishine aladı.
Zamanagóy bank menejmentinde maqul túsetuǵın qadaǵalaw sistemasın qáliplestiriw tiykarǵı wazıypalardan esaplanadı. Usı qadaǵalaw sisteması sırtqı hám ishki kórinislerde shólkemlestiriledi. Sırtqı qadaǵalaw tikkeley Oraylıq bank tárepinen hár jılı rejeli tekseriwler ótkeriw, bankler tárepinen usınıs etiletuǵın esabatlar boyınsha belgilengen ekonomikalıq normalarǵa ámel etiliwin sistemalı baqlaw hám de sırtqı auditorlik kompaniyaları tárepinen bank sistemasınıń turaqlılıǵınǵa ataq beriw arqalı ámelge asıriladı. Ishki qadaǵalaw sisteması bolsa bank sovetiniń wákili esaplanǵan ishki audit xızmeti hám bank basqarıwı tárepinen shólkemlestiriledi.
Arnawlı operatsiyalardı ótkeriwge shekem sap payda kórsetkishi, ádetiy dáramat dárekleri, yaǵnıy kredit hám investitsiyalardan alınǵan dáramatlar hám de taǵı basqa xızmetalar ushın komission haqdin’ banktiń jámi aktivlerine qatnasın ańlatadı.
Traditsiyaǵa tán bolmaǵan yamasa ayrıqsha elementlar (bank múlki hám úskenelerin satıw, qımbatlı qaǵazlar boyınsha dáramatlar yamasa záleller) ádetde analitiklar tárepinen bank tabıslılıǵı kórsetkishlerinen chegiriladi. Aqır-aqıbetde, bir aktsiyaǵa tuwrı keliwshi sap payda kórsetkishi banktiń tiykarǵı iyeleri bolǵan aktsionerlar paydasına tólewlerdi ámelge asırılıwı jaǵdayın kórsetedi.
Sonıń menen birge, banktiń paydalılıq kórsetkishlerinen taǵı biri jámi operatsion paydanıń jámi aktivlerge qatnası retinde anıqlanǵan operatsion payda marjasi esaplanadı. Paydalılıqtıń bul kórsetkishi eki bólekke bóliniwi múmkin - aktivler boyınsha ortasha protsentli dáramat hám aktivler boyınsha ortasha protsentsiz dáramatlar. Aqırǵı element túrli xızmetler (mısalı, xalıq aralıq pul ótkermalari) kórsetiwden alınǵan komission sıylıq ornına dúziledi.
Kreditler hám basqa tabıslı aktivler bazarındaǵı básekiniń keskinlashuvi hám kóplegen kreditlerdiń «umidsiz» retinde bahalanishi áqibetinde, júdá kóp bankler komission sıylıq formasındaǵı protsentsiz dáramatlardı asırıwǵa úlken itibar menen qarawa baslawdı. Bunday sıylıqlar jámi payda muǵdarınıń asıwına alıp keledi, bul bolsa óz gezeginde aktsionerlarga tólewlerdi kópeytedi. Bunnan tısqarı bank basshıları dáramat keltirmeytuǵın aktivlerge (mısalı, kassa daǵı naq pul, tiykarǵı qurallar hám nomoddiy aktivler) jóneltirilgen resurslar kólemin kemeytiwge háreket qılıwıp atır. Dáramat keltirmeytuǵın aktivlerdiń salıstırmalı kereklilik dárejesin (kreditler hám qımbatlı qaǵazlarǵa investitsiyalar kórinisindegi tuwrınan - tuwrı dáramat keltiretuǵın aktivlerge salıstırıwlanǵan halda ) anıqlawǵa járdem beretuǵın kórsetkishlerden biri - dáramat bazası kórsetkishi esaplanadı hám tómendegishe esaplanadı :
Aktivlerdiń dáramat bazası = Dáramat keltiretuǵın aktivler / Jámi aktivler = (Kreditler + Lizing + Qımbatlı qaǵazlarǵa investitsiyalar ) / Jámi aktivler = (Jámi aktivler - Dáramat keltirmeytuǵın aktivler) / Jámi aktivler
Dáramat bazası azayıp baratırǵan bank administraciyası hám xızmetkerleri ámeldegi dáramat bazasın saqlap qalıw ushın aktiv jumıs aparıwları zárúr boladı.
1. 3 Kommerciya bankleri aktivlerin basqarıw baǵdarları.
Kommerciya bankleri iskerliginde onıń aktivleri hám olar menen baylanıslı aktiv operatsiyalarınıń risklıq dárejesin anıqlaw bul procesin basqarib barıw zárúrli orın tutadı.
Bank aktivleri quramı delingende, balans juwmaǵına salıstırǵanda hár túrlı sapa daǵı aktivler úlesi túsiniledi. Kommerciya bankleri aktivlerin tiykarlanıp tórt kategoriyaga bolıp úyreniw múmkin: kassa daǵı pul qarjları hám olarǵa teńlestirilgen aqshalar ; investitsiya hám qımbatlı qaǵazlar ; ssudalar; ımaratlar hám ásbap - úskeneler. Bulardan tısqarı bankte nomoddiy aktivler de ámeldegi bolıp, bular ózleriniń materiallıq formasına iye bolmaydılar, biraq banktiń tiykarǵı iskerliginde aktiv qatnas etediler.
Kommerciya bankleriniń aktivleri ayriqsha belgilerine kóre likvidlik hám risk dárejesine qaray hám de dáramat keltiriwine qaray bir neshe gruppalarǵa bólinedi.
Bank balansında aktivler likvidlik dárejesine qaray sáwlelendiriledi hám likvidlik dárejesine qaray olar tómendegi 3 gruppaǵa : joqarı likvidli aktivler, likvidli aktivler, nolikvid (tómen likvidli) aktivlerge bólinedi.
1 gruppa - joqarı likvidli aktivler. Bularǵa :
- kassadagi hám joldaǵı naq pullar, qımbat bahalı taslar, moneta, shekler hám basqa pul hújjetleri;
- vakillik esapvarag'idagi aqsha qaldıqları ;
- " Nostro" hám " vostro" schetlardagi qaldıqlar ;
- majburiy rezervler scheti boyınsha aqshalar qaldıg'i;
- qimmatli qaǵazlar, ǵáziyne veksellari, mámleket obligatsiyalari, URMB dıń qımbatlı qaǵazları hám obligatsiyalari.

2 gruppa - likvid aktivler. Bularǵa :

- berilgan kreditler (atap aytqanda, banklararo da );
- o'z investitsiyaları ;
- boshqa qımbatlı qaǵazlar, múddeti 30 kunge shekem bolǵan depitorlar; 3 gruppa - nolikvid (tómen likvidli) aktivler. Bularǵa :
- muddati ótken ssudalar;
- muddati ótken procentler;
- sud aralasıwı menen ózlestiriliwi názerde tutılǵan ssudalar;
- tugallanmagan islep shıǵarıw ;
- asosiy qurallar kiredi.
Bank turaqlı tárzde óziniń likvidliligini málim bir dárejede saqlawı kerek, yaǵnıy óziniń tólewge uqıplılıǵın shubha astında qaldırmasligi kerek. Likvidlilikka bolǵan talap aktivlerden keletuǵın dáramattı asırıw iskerligine málim dárejede qarsı turadı. Banktiń aktivleri qanshellilik dárejede likvidli bolsa sonshalıq olar menen baylanıslı risk kishi boladı, biraq soǵan juwapan olarǵa tolıqnatuǵın procent da sonshalıq kem boladı.
Belgilengen tólewge uqıplılıq sheńberinden shıqpaǵan halda aktivlerge jaylastırılǵan kapitaldan dáramattı asırıw, bankte basqarıw kórkem ónerin belgileydi.
Kassa daǵı pul qarjları -banktiń kassasındaǵı saqlanıp atırǵan hám bank kúnlik esapraqamlar boyınsha naq pul beriwge, pulni maydalap beriwge, naq pul formasında kreditler beriwge, bank ǵárejeti ushın aqsha tólewge, xizmetkerlerge mıynet haqı beriwge hám basqa ǵárejetlerge isletiw ushın zárúr bolǵan qaǵaz pullar hám teńgeler esaplanadı. Sol sebepli de bank klienttiń talabın qandırıw ushın beriletuǵın qaǵaz pullarǵa hám teńgelerge iye bolıwı kerek.
Bul kassa daǵı naq pullardıń qaldıg'iga bir neshe faktorlar tásir etedi, atap aytqanda : máwsimiylik, banktiń aymaqlıq jaylasıwı hám basqalar. Ádetde jáhán ámeliyatında bank aktivlerdiń naq pul bólimine, kassa daǵı naq pullar, májburiy rezervlar fondiga ajıratılǵan qarjılar, wákillik banklerge jaylastırılǵan depozitlar hám de inkassatsiya qılınıp atırǵan naq pullar qosıladı, sebebi bul aqshalar birinshi talap etilgende naq aqshaǵa aylanadı. Sol sebepli de bul aqshalardı bankte " birinshi qorǵaw sızıǵı" dep ataydılar, sebebi klient kútilmegende óz depozitini yamasa kredit sorap kelip naǵız ózi aqshalardan paydalanıladı.
2012 jıldıń I yarım jıllıǵında mámleketimiz bank sistemasınıń likvidligini jáne de bekkemlew, onıń turaqlılıǵındı kúsheytiw boyınsha úlken jumıslar ámelge asırıldı. Nátiyjede kommerciya bankleriniń jámi kapitalı 2011 jıldıń sol dáwirine salıstırǵanda 24, 2 procent asıp, 2012 jıldıń 1 iyul jaǵdayına kóre 5, 7 trln. swmga etdi.
1-súwret. Banklerdiń jámi kapitalı.

Banklerdiń kapitallashuvi dárejesin jáne de asırıw boyınsha ámelge asırılǵan ilajlar bank sisteması kapitalınıń jetkiliklilik dárejesi koefficiyentin xalıq aralıq qabıl etilgen standartqa salıstırǵanda talay joqarı bolıwın támiyinledi. Bank aktivleri ótken jıldıń sol dáwirine salıstırǵanda 30, 4 procent ósip, 32, 4 trln. sumnan asıp ketti.

2-súwret. Bank aktivleri

Atap aytqanda, 2012 jıldıń I yarım jıllıǵında ekonomikanıń real sektorına jóneltirilgen kreditlerdiń ulıwma kólemi ótken jıldıń sol dáwirine salıstırǵanda 30, 2 procent kóbeydi yamasa 18, 2 trln. swmga jetti. Banklerdiń investitsiya maqsetlerine ajıratılǵan investitsion kreditleri muǵdarı da ótken jıldıń sol dáwirine salıstırǵanda 30 procent asıp, usı jıldıń 1 aprel jaǵdayına kóre olardıń muǵdarı 2, 7 trln. sumnan asıp ketti.
Sol jıldıń 1-yarım jıllıǵında ekonomikalıq nashar kárxanalardı finanslıq salamatlandırıw hám basqarıw mexanizmlerin jetilistiriw boyınsha traditsiyaǵa tán bolmaǵan jantasıwdıń qollanıwı nátiyjesinde kommerciya bankleri balansına qabıl etilgen 166 ekonomikalıq nashar kárxanalar 157 tasida islep shıǵarıw qayta tiklendi hám olardıń 113 tasi jańa investorlarga sotildi. Bunday kárxanalardı texnikalıq qayta úskenelew hám modernizaciyalaw jumıslarına kommerciya bankleri tárepinen 328, 8 mlrd. swm muǵdarında investitsiya kirgizildi, nátiyjede 22 mıńnan zıyat jumıs orınların jaratıldı. Usı kárxanalar tárepinen jámi 1, 4 trln. sumnan artıq ónimler islep shıǵarıldı, sonnan 410, 6 mln. AQSH dollarınan aslamı kirip etildi. Mámleketimiz Prezidentiniń kishi biznesti rawajlandırıw ushın qolay isbilermenlik ortalıǵın jaratıw boyınsha qabıl etilgen párman hám qararlarınıń atqarılıwın támiyinlew boyınsha keń kólemli ilajlar ámelge asırıldı. Nátiyjede kishi biznes subektlariga ajıratılǵan kreditler kólemi ótken jıldıń sol dáwirine salıstırǵanda 1, 4 ese asıp, usı jıldıń 1 iyul jaǵdayına kóre 2, 9 trln. swmni quradı.
Atap aytqanda, mikrokreditlar kólemi 558, 4 mlrd. swmni shólkemlestirip, bul kórsetkish de ótken jıldıń sol dáwirine salıstırǵanda 1, 4 ese asdı. Kommerciya bankleriniń kapitallashuv dárejesin jáne de asırıw, bul tarawǵa menshikli kapitaldı keń tartıw, resurs bazasın kóbeytiw boyınsha ámelge asırılıp atırǵan jumıslar banklerdiń jámi depozitlari muǵdarı jıldan jılǵa asıp barıwın támiyinlamoqda. Jáhán finans bazarları daǵı turaqlı ózgerisler, sonıń menen birge, banklerdiń xalıq aralıq tarmaqta óz-ara berk munasábetke aralasıp ketkenligi barlıq mámleketlerde banklerdiń jumıs tájiriybesin turaqlı túrde analiz etip barıwdı talap etedi. Bul jaǵdaydı usı waqıtta dawam jetip atırǵan jáhán finanslıq-ekonomikalıq daǵdarısı aqıbetleri de tastıyıqlamoqda.
Usınıń sebepinen, usı waqıtta shet el bankleri ámeliyatında basqarıw quralları hám usılların izertlew, sol tiykarda respublikamız kommerciya bankleri iskerligine zamanagóy basqarıw usılların engiziw zárúrli máselelerden esaplanadı. Atap aytqanda, xalıq aralıq ámeliyatda bank aktivlerin nátiyjeli basqarıwǵa salıstırǵanda bir qansha jantasıw hám talaplar belgilengen bolıp, olar búgingi kúnde jáhándıń etakchi bankleri iskerliginde keń qollanılıp atır. Sol orında, bank qadaǵalawı boyınsha Bazel komiteti iskerligin bólek atap ótiw zárúr.
Bazel komitetiniń tiykarǵı waziypası — bankler iskerligin muwapıqlastırıw imkaniyatın beretuǵın birden-bir standartlardı islep shıǵıw esaplanadı. Komitettiń tiykarǵı normativ hújjetleri tómendegiler bolıp tabıladı:
1. Nátiyjeli qadaǵalawdıń tiykarǵı qaǵıydaları (1997 jılda islep shıǵılǵan, 2006 jılda rawajlanıwlastırılgan );
2. Bazel I - «Kapitaldı bahalawdıń xalıq aralıq konvergentsiyasi» (1988 jılda islep shıǵılǵan );
3. Bazel II - «Kapitaldı ólshew hám kapital standartlarınıń xalıq aralıq konvergentsiyasi» (2004 jılda islep shıǵılǵan );
4. Bazel III - kapital etarliligiga qoyılǵan jańa talaplar (2010 jılda islep shıǵılǵan ).
Bazel komitetiniń bank aktivlerin basqarıw daǵı zárúrli usınısları (Bazel II boyınsha ) -banklerde aktivler menen baylanıslı táwekelchiliklarni tómenletiw boyınsha jantasıwlarda kórsetilgen. Ol jaǵdayda aktivlerge baylanıslı táwekelchiliklar, atap aytqanda, kredit táwekelchiligini basqarıw, bazar táwekelchiligini basqarıw, operatsion táwekelchilikni basqarıw boyınsha talaplar ulıwmalastırılǵan (3-qosımsha maǵlıwmatları ).
Bunnan tısqarı, Bazel IIda bank kapitalınıń támiyinlengenligine de normalar belgilengen, atap aytqanda, bank kapitalınıń táwekelchilikka tartılǵan aktivlerdiń ulıwma summasına qatnası 8 procentten kem bolmawi zárúr. Respublikamızda bolsa, bankler kapitalınıń jetkiliklilik dárejesi 23 procentten asadı. Bul bolsa bankler monıtoringi menen shuǵıllanatuǵın xalıq aralıq Bazel komiteti tárepinen belgilengen xalıq aralıq standartlardan derlik 3 ese kóp bolıp tabıladı [3. 19].
Usı waqıtta bank aktivlerin basqarıw mexanizmin jetilistiriwde Bazel III usınısları úlken áhmiyetke iye bolmaqta. Atap aytqanda, oǵan muwapıq, bankler likvidliligiga eki jańa talap kiritilip atır :
1. Banklerdiń 30 kunge shekem bolǵan ámeldegi minnetlemeleriniń likvid aktivler menen 100 procent oranıwın názerde tutatuǵın talap ;
2. Uzaq múddetli likvidlik norması. Oǵan muwapıq, banklerdiń bir jılǵa shekem bolǵan aktivleri turaqlı passivlar menen 100 procentke támiyinlengen bolıwı shárt.
Bunnan tısqarı, jańa Bazel qaǵıydalarında táwekelchilikka tartılǵan aktivler boyınsha kapital jetkilikliligine de qosımsha talaplar qoyıldı. Oǵan muwapıq, banklerdiń birinshi dárejeli kapitalına minimal talap 2013 jılda 4, 5 procent, 2015 jılda 5, 5 procent, 2016 jıldan baslap bolsa 6 procent etip belgilendi
Kestede belgilengeni sıyaqlı, derlik barlıq mámleketler banklerinde aktivler kólemi 2006 jıldan berli ósiw pátlerin kórinetuǵın etpekte. Biraq Estoniya, Frantsiya, Germaniya, Irlandiya, Belgiya, Lyuksemburg sıyaqlı mámleketler banklerinde 01. 01. 2010 jıl jaǵdayında ótken jıldıń sol dáwiridagiga salıstırǵanda bank aktivleri kóleminde azayıw júz bergen.
Izertlewlerdiń kórsetiwishe, kópshilik shet el bankler ámeliyatında aktivlerdi basqarıwdıń tómendegi usıllarınan keń kólemde paydalanılıp atır Bank aktivlerin basqarıwdıń ulıwma aqshalar dárekleri usılı banktiń óz hám tartılǵan qarjların birlestiriwdi názerde tutadı, bunda bankte daslep baslanǵısh hám ekilemshi rezervler qáliplestiredi.
Usı usıldı qóllawdıń keyingi basqıshında kredit portfeli qáliplestiredi. Bankler ámeliyatında kredit qarjları aktivlerdiń iri úlesin quraydı hám bank iskerliginde zárúrli orın tutadı, sebebi bankler dáramatlarınıń tiykarǵı bólegin yuridikalıq hám fizikalıq shaxslarǵa kreditlash xızmetlerin kórsetiwden aladı.
Bul usıl tartılǵan resursların múmkinshiligi barınsha banktiń tabıslı aktiv ámeliyatlarına jóneltirishni názerde tutadı. Bunda bankten likvidlik hám paydalılıq principlerıge bólek itibar qaratıw talap etiledi, sebebi resursların payda alıw ushın aktiv ámeliyatlarǵa, atap aytqanda, kóp muǵdarda joqarı dáramat keltiretuǵın tarawǵa jóneltiriw, óz gezeginde, táwekelshilik dárejesiniń qadaǵalawdan shıǵıwına yamasa likvidlik táwekelchiligini júzege keliwine alıp keliwi múmkin. Usınıń sebepinen, usı usıldı, tiykarlanıp, resurslar artıqmashlıǵında qóllaw maqsetke muwapıq bolıp tabıladı.
Aktivlerdi bólistiriw usılın qóllaw bolsa, tartinayotgan resurslarınıń dárekleri analizine tiykarlanadı. Usı usılda resurslarınıń dárekleri boyınsha bólistiriwde resurslarınıń aylanıwshılıǵı menen baylanıslı bolǵan arnawlı bir shekleniwler júzege keledi. Yaǵnıy tartılǵan qısqa múddetli resurslar qısqa múddetli aktiv ámeliyatlarǵa, uzaq múddetli resurslar bolsa uzaq múddetli aktiv ámeliyatlarǵa jóneltiriledi. Usı usıldıń abzallıǵı sonda, bul usıldı qóllaw processinde resursların taypalarına qaray bólistiriw arqalı likvid aktivler (kassa daǵı naq pullar ) dıń jámi aktivlerdegi úlesin kemeytiw múmkinshiligi júzege keledi. Bul eki usıldıń kemshiligi sonda, bul jaǵdaylarda klientlerdiń kreditlerge bolǵan talabı hám mútajligi etarlicha qandirilmaydi, yaǵnıy kreditlashda klientlerdiń kreditlerge bolǵan máwsimiy talapları tolıq itibarǵa alınbaydı.