Klasik türk şİİRİnde bazi halk inanişlari
Yüklə 314,61 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Âhir Zaman ve Kıyametle İlgili İnanışlar
Klasik Türk Şiirinde Bazı… 175
Karınca Türk-İslam kültüründe karınca bereketin ve rızkın sembolü sayılmıştır. Buna rağmen karıncayla ilgili olumsuz halk inanışları da mevcuttur. Halk arasında “Karıncanın
gerek karıncanın kanatlanması uğursuzluk sayılmıştır: Sanma ki sana tîri dilâ kol kanad ola Bir mûr kim kanatlana Tanrı belâ virür
Zâtî (Tarlan 1967: 295) Güvercin Halk arasında kuşlarla ilgili inanışlar da yaygındır. Divan şâirleri kuşlardan özellikle güvercinle ilgili olan inanışlardan sıkça bahseder. Güvercinlerle ilgili inanışlardan biri de “Kebûterân-ı Harem” denen ve Ka’benin çevresinde yaşayan, Ka’be’nin üstüne asla konmayan güvercinlerle ilgilidir (Ceylan 2007: 108). İnanışa göre Ka’be’nin üzerinde bir hava akımı vardır. Bunun yüzünden hiçbir kuş Ka’be’ye konamaz. Güvercinlerin Ka’be’ye konmamasına Fuzûlî, Nev‘î ve Zâtî, aşağıdaki beyitlerde işaret etmektedir: Kuş uçmaz gökde âhumdan kebûter Ka’beye konmaz Kim ilte bilmezin mektûbumı senden yana kıblem
Zâtî (Tarlan 1970: 459) Gönül kebûterini Ka’be-i harîmünden Uçursa seng-i cefâ ile dest-i nâ-mahrem
Nev’î (Tulum, Tanyeri 1977: 109) Âşyân tâ ravza-i kûyunda tuttu murg-ı dil Geçti tavâf-ı Ka’beden uçmağa pervâ etmedi
Fuzûlî (Akyüz vd. 2000: 268) Hümâ Halk arasında devlet kuşu olarak nitelendirilen hüma da klasik Türk edebiyatında çeşitli yönleriyle konu olmuştur. Hüma, klasik Türk şiirinde Kaf Dağı’nda yaşaması, kemikle beslenmesi, ayaklarının olmaması, yükseklerde uçması, talih, naz ve istiğnanın simgesi olması, asla yakalanamaması gibi özellikleriyle zikredilir. İnanışlara bahis konusu olan bir diğer özelliği ise hümanın gölgesi kimin üzerine düşerse o kişinin talihinin açılacağı veya sultan olacağıdır (Ceylan 2007: 121). Murat Uraz, “Türk Mitolojsi” adlı eserinde bu inanışın kaynağını şöyle açıklamaktadır: “Zamanın birinde, bir devlete bir baş seçmek istemişler. Bu kuş insanların toplu bulunduğu yerde F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi 2010-20/1 176
uçurulmuş. Kimin başına konarsa onu devlet reisi yapacaklarını kararlaştırmışlar. Uçan kuş gitmiş, bir adamın başına konmuş. Bunu Devletin başına getirmişler. Bu sebeple Huma kuşuna (Devlet Kuşu) da denilmiştir.” (Uraz ?: 157-158). Klasik şiirmizde bir hüma gibi ulaşılamaz olan sevgilinin gölgesinde olmak en büyük talihdir, saltanatdır. Bu tasavvurdan yola çıkan Ca’fer Çelebi, İshak Çelebi, Bâkî ve Süheylî de bu inanışa telmihte bulunmuşlardır: Hakkâ ki sâyesinde birer pâdişâh idük Mülk-i cihânda bilmemişüz ol hümâyimiş
Ca’fer Çelebi (Erünsal 1983: 180) Yüzünde hâlüni mülk-i cemâle şâh itdi Senün hümâ saçunun sâye-i hümâyûnı
İshâk Çelebi (Çavuşoğlu, Tanyeri 1990: 312) Zülf-i siyâhı sâye-i perr-i hümâ imiş İklîm-i hüsne anun için pâdişâ imiş
Bâkî (Küçük 1994: 234) Bir hümâsın her kime kim sâye salsa pertevün Tâli’i olur hümâyûn başına devlet konar
Süheylî (Harmancı 2007: 113) Şeytanla İlgili İnanışlar Klasik şiirimizde şeytanla ilgili halk inanışlarına da yer verilmiştir. Halk arasında şeytanla ilgili olarak ölümü yakın insanların başında su ile bekleyerek imanını almaya çalıştığına inanılır. Bilindiği gibi ölümcül bir hastanın içinin hararetinden dolayı dudakları kurur. Dolayısıyla hastaya sık sık su içirilir. Eğer hasta su içemeyecek durumdaysa dudakları pamukla ıslatılır. İşte ölüm anındaki tüm bu uygulamalar, şeytanın insanın son nefesinde onun susuzluğundan faydalanarak su teklif ettiği ve bu şekilde imanını almak istediği inancından kaynaklanmaktadır. (Pala 2003: 445). Bu sebepten dolayı hastanın başında devamlı olarak su bulundurulur ve bir yakını tarafından devamlı olarak su içirilir. Rûhî, sevgilinin arkasından söylenen sözlerin doğru olmadığını söylerken bu davranışı şeytanın, insanların imanını almak için su teklif etmesine teşbih eder: Yâr içün bârid söz anmış müdde’î gûş eylemen Hastaya su ‘arz ider iblîs îmân almada
Rûhî (Ak 2001: 982) Aynı inanışa Ravzî de rakîbi şeytana benzetmek suretiyle telmihte bulunmaktadır: Klasik Türk Şiirinde Bazı… 177
Söyleşürken yâr ile nâ-geh çıkagelse rakîb Gûyiyâ îmânum almak kasdına şeytân gelür
Ravzî (Aydemir 2007: 345) Vasfî de sevdiğini elinden almak isteyenleri şeytana benzetir. Nasıl şeytan imanı almak için gelirse başkaları da sevdiğini elinden almak istemektedir. Dolayısıyla beyitten anlaşılacağı gibi âşığın imanı da sevgilidir: Cüdâ görüp beni ağyâr yârum almağ istermiş İlâhî sakla şeytândan ölüm vaktinde imânum
Vasfî (Çavuşoğlu 1980: 99) Halk arasında ıslık çalmanın uğursuzluk getireceği inancı bulunmaktadır. Islık çalınınca şeytanların oraya toplanacağına, ıslığın şeytanı çağıran bir araç olduğuna inanılır. Ravzî ıslık çalanın şeytanın dostu, arkadaşı olacağını; çünkü ıslıkla birlikte şeytanın geleceğini söylemektedir: Her kim ki dise bunda düdükler ise mizmâr Şeytân olur elbetde anun yâr u refîkı
Ravzî (Aydemir 2007: 152) Şihâbı “Yaz geceleri gökten düşen parlak alevlerdir.” şeklinde tanımlayan A. Talat Onay, halk arasında şihâbın; meleklerin semâya gelip gizli haberler çalmak için yaklaşan şeytanı kovalamak için kullandıkları bir kırbaç olarak tasavvur edildiğini belirtir (2000: 428). Süheylî de rakîbi, sevgilinin eşiğinden kovalamasını, meleklerin şeytanı şihâbla taşlayarak kovalamasına teşbih etmektedir: Şerâr-ı âh ile sürdük rakîbi âsitânından Şeyâtîni felekde recm iden gûyâ şihâbüz biz
Süheylî (Harmancı 2007: 296) Âhir Zaman ve Kıyametle İlgili İnanışlar Eski astroloji bilgilerine göre her gezegenin biner yıllık bir devri olduğuna inanılırdı. Bu inanışa göre; Zühâl, Mirrih, Müşterî, Şems, Zühre ve Utarid dönemlerini tamamlamış, şu anda içinde bulunduğumuz devr-i kamer yani ayın devri gelmiştir. Bu devir Hz. Muhammed’in dünyaya gelişiyle başlamıştır. Bu devrin sonunda da kıyamet kopacaktır. Âhir zaman da denilen bu devirde inanışlara göre fitne de artacaktır. Klasik Türk şiirinde bu yüzden ay ile fitne veya fitne-i âhir zaman birlikte kullanılmıştır (Çelebioğlu 1998: 682, Pala 2003: 53). ‘Amrî de bu inanışa gönderme yaparak devr-i kamerin fitne ve fesat zamanı olduğunu ifade eder: Yüklə 314,61 Kb. Dostları ilə paylaş:
|