Klasik türk şİİRİnde bazi halk inanişlari
Yüklə 314,61 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Hazinelerle İlgili İnanışlar Hazine-Virâne
- Hazine-Tılsım
F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi 2010-20/1 158
kaynaşmasından ortaya çıkan ve genel anlamda Türk-İslam kültürü olarak nitelendirilen yaşam biçimi, birçok yönüyle divan şâirlerini de etkilemiştir. Bu etkilenmenin doğal sonucu olarak halk kültürüne ait birçok inanış divan şairlerinin ilgisini çekmiştir. Günümüzde halk biliminin ilgilendiği halk inanışları konusunun klasik edebiyatımızdaki yansımalarının tespit edilmesi, klasik şiirimizin halk kültüründen uzak olmadığını göstermesi bakımından da önemlidir.Bu bakımdan klasik Türk şiirini içinden çıktığı toplumun kültürünü ve inanışlarını yansıtan bir anlayışla incelemek gerekir.
Klasik Türk şiirinde şâirler, duygularını aktarırken her türlü malzemeyi hiç çekinmeden kullanmayı kendilerine düstur edinmişlerdir. Yaşadıkları coğrafyanın binlerce yıllık bilgi ve kültür birikimine ait her türlü maddî ve manevî olguyu şiirin ve geleneğin estetiği içinde dış dünyaya aktaran divan şâirleri, halk inanışlarına da edebî bir hassasiyetle yaklaşmışlardır. Örneğin aşağıdaki beyitte; Gönlümi yıkma hayâlün tahtıdur cânâ didüm Didi olur meskeni gencînenün vîrâneler
Zâtî (Tarlan 1967: 138) Gencsin ey pîr olası yık cefâ bünyâdını Gönline gir ‘âşıkun gencün yiri vîrânedür Zâtî (Tarlan 1967: 383) diyen Zâtî, yaşadığı döneme ait bir inanıştan bahseder. Bilindiği gibi eskiden banka, emniyet sandığı gibi kurumlar yoktu. Bu yüzden insanlar hırsızlığa ve yağmaya karşı paralarını bir çömlek veya tencere içine koyup bir yere gömerlermiş (Onay 2000: 165). Gömdükleri yerler de genelde harâbe, virâne yerler olurmuş. Bu sûretle hazinelerini kimsenin ele geçirmemesini sağlamaya çalışırlarmış. Zâtî de yukarıdaki beyitlerde bu inanışa gönderme yapmaktadır. Klasik edebiyatımızın köşe taşlarından biri olan Fuzûlî de hazinelerin harâbe yerlere gömülmesi inanışına şiirlerinde yer vermiştir. Fuzûlî, hazinesini gömecek bir harâbe yer bulamamaktan şikâyetçi olmaktadır: Bulunmaz bu ma’mûrede bir harâbe Defin olmağa genc-i dînâr ü dirhem
Fuzûlî (Akyüz vd. 2000: 94) 16. yüzyılın önemli şâirlerinden biri olan Hayretî ise, gerçek aşkı arayanlara Klasik Türk Şiirinde Bazı… 159
“Nasılki hazineler vîrânelerde bulunur, sen de gerçek aşkı istiyorsan bir vîrâneye benzeyen kalbine bak.” demek sûretiyle hazinelerin vîrâneliklerde bulunduğu hatırlatır: Var yüri ey ‘ışk-ı hâlis isteyen kalbünde bul Gel gel ey genc-i firâvân arayan vîrâna sor
Hayretî (Çavuşoğlu, Tanyeri 1981: 203) Aynı inanışı başka beyitlerde de tekrarlayan şâir, aşk hazinesinin vîrâne gönlünde yer ettiğini ifade eder: ‘Işk gencînesine mesken olupdur gönlüm Künc-i gamda görinür gerçi ki vîrân-şekil
Helâkî de, diğer divan şâirlerinin yaptığı gibi gönlünü bir harâbeye benzetir: Ol tıfl gamın gönül unut kim Bu genc bizüm harâba sığmaz Helâkî (Çavuşoğlu 1982: 102) Yahyâ Bey de gönlünü, aşk hazinesinin bulunduğu bir vîrâneye benzeterek bu inanışa göndermede bulunur. Bu göndermelerde sevgili, sevgilinin hayâli ve aşk gibi kavramlar, âşığın gönlünde yatan bir hazineye benzetilmektedir: Bende-i ‘ışk oldugumçün hâtırum yıksan n’ola Pâdişâhum gizlü genc oldugı yir vîrân olur
Yahyâ Bey (Çavuşoğlu 1977: 358) Seng-i cevr ile harâb eyle saray-ı tenüni Gizlü genc ol yüri vîrânede kıl meskenüni
Yahyâ Bey (Çavuşoğlu 1977:574) Hazine-Tılsım Eskiden insanlar, hazinelerinin korunması ve kimsenin çalmaya teşebbüs etmemesi için bir tılsım yaptırırlarmış. Tılsım olarak da çoğunlukla hazinelerin bekçisi olduğuna inanılan yılan kullanılırmış. Halk inanışlarına göre yılan definelerin bekçisi sayılmaktadır (Boratav 1973: 75). Nev’î; sevgilinin saçlarını yılana, saçlarının dolandığı belini hazineye, sevgilinin saçlarına meftûn gönlünü de vîrâneye benzeterek hazinelerin vîrânelerde bulunuşunu ve tılsım olarak başında bir yılanın beklemesi inanışına telmihte bulunmaktadır: N’ola zülf olsa miyânunda miyânun dilde Genc olur mâra vatan mesken olur gence harâb
Nev’î (Tulum, Tanyeri 1977: 243) F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi 2010-20/1 160
Cinânî ve Hayretî de hazinelerin başında yılan bulunmasına telmihte bulunurlar. Cinânî sevgilinin belini bir hazineye, belindeki kemeri de tıpkı bir hazinenin çevresinde kıvrılmış yatan yılana benzetir. Hayretî ise rakîbi, hazinelerin başında bekçilik yaptığına inanılan yılana benzetmektedir. Tabî burada bahsedilen hazîne, sevgilinin güzelliğidir: Miyânunda degül zerrîn-kemer mâr-ı dü-serdür kim Tılısm ile o genc-i hüsnün olmışdur nigeh-bânı
Cinânî (Okuyucu 1994: 606) Sen ‘ayn-ı bâli hıfz ide ejder gibi rakîb Gönlüm evi benüm ola vîrân unutma hâ
Hayretî (Çavuşoğlu, Tanyeri 1981: 141) Yukarıda daha önce ifade ettiğimiz gibi eskiden hazinelerin kolayca bulunmaması için tılsım yapılırmış. Boratav, tılsımı; “...define gibi gizli şeyler bulmayı, kapalı yerleri,
hazinelerin ayrılmaz bir parçasıdır: Geldükçe tîri dilde batar nâ-bedîd olur Gûyâ ki bir tılısm ile konmış defînedür
Hazineleri koruması amacıyla tılsım olarak değişik şeyler kullanılabilir. Bunlardan biri de definelerin gizlenmesi ve ele geçirilmesini önlemek için kılıçların tılsım olarak kullanılmasıdır (Boratav 1973: 85). Kılıçların hazineleri korumak amacıyla tılsım olarak kullanılışını Dede Korkut Hikâyeleri’nden “Basat Depegözi Öldürdügi Boyı Beyan eder” başlıklı hikâyede de görürüz. Basat, Tepegöz’ün hazinelerinin bulunduğu mağaraya girince devamlı olarak inip çıkan kılıçları görür. Bu olay hikâyede şöyle anlatılmaktadır: “Depegöz eydür: Sana ölüm yogımış. Şol magarayı gördün mi? Basat eydür: Gördüm.
2005:781-782). Yahyâ Bey, bir kılıca benzettiği sevgilinin iki kaşını, güzellik hazinesinin tılsımı olarak tasavvur ederek bu inanışı dile getirmektedir: Yüklə 314,61 Kb. Dostları ilə paylaş:
|