Kitab indd
Yüklə 1,07 Mb. Pdf görüntüsü
|
78 Əhməd Sami Elaydi 187). Bu anlayışa əsasən Anar peşəkarcasına real Azərbaycanı deyil, istədiyi və arzularına uyğun olan Azərbaycanı təsvir edir. «Utopiya, nağıllara xas xəyali bir cənnət ölkə dizaynıdır. İçində yaşanılan konkret, real cəmiyyət və dövlət nizamından məmnun olmama, əskikliklərin və səhvlərin tənqid olunması, bundan başqa hər cür xoşbəxtliklərin, gözəlliklərin, yaxşılıq- ların, bərabərliyin hakim olduğu xəyali, düşsel bir məkan, cə- miyyət və dövlət modeli təsəvvürüdür» (164, s. 246). Bu kon- tekstdə yanaşıldıqda Anar məhz utopik və xəyali düşüncələrə söykənərək vətənin taleyi ilə bağlı bir sıra məsələlərə aydınlıq gətirməyə çalışır. Yazıçı romanın ilk hissəsində iqtisadiyyatı, mədəniyyəti, sosial şəraiti inkişaf etmiş bir ölkə kimi Azərbaycanı təsvir edir, hətta göstərir ki, ölkəni ən çox narahat edən problem – Qarabağ münaqişəsi həll olunmuşdur. Müəllif bu məqamı belə təsvir edir: «İndi Azərbaycan əhalisinin rifah səviyyəsinə görə ərəb əmirliklərini arxada buraxmış, iqtisadi və mədəni inkişafı etibarilə ən qabaqcıl Avropa ölkələrinə çatmışdı. Son iki ildə səhiyyə xidməti, orta və ali təhsil, çörək, kommunal xidmət- lər (mənzil elektrik, qaz, su haqqı), şəhər nəqliyyatı (taksidən başqa) pulsuz olmuşdu» (14, s. 309). Buna əlavə olaraq göstərilir ki, Azərbaycanın qədim əra- ziləri qaytarıldı, Şimali və Cənubi Azərbaycan vahid dövlət oldu. «Keçmişlərdə Hökumət evi adlanan bina indi Odlar sa- rayı adlanırdı. Sarayın dörd qülləsinin üstündə dörd tərəfdən on altı daimi məşəl yanırdı – bu məşəllər Quzey və Güney Azərbaycanın on altı tarixi ərazisini, vaxtilə Xanlıqlar ad- lanan əraziləri təmsil edirdi – sağ cinahda Bakı, Gəncə, Qarabağ, Şirvan, Şəki, Naxçıvan, Lənkəran və Quba, sol ci- nahda Təbriz, Ərdəbil, Zəncan, Marağa, Urmiya, Qaradağ, Maku və Xoy» (14, s. 324). Yazıçı bu hissədə yeni Azərbaycan dövlətinin əsaslarını təsvir etməyə davam edir. O, Azərbaycanın yeni vəziyyətini Müstəqillik dövrü Azərbaycan romanı 79 təmin edən konstitusiyaya nəzər salmağı da unutmur: «Milli Məclisin iclas salonunda Dövlət bayrağı və gerbiylə bərabər Ana Yasanın əsas müddəaları da həkk olunmuşdu: «Birləşmiş Azərbaycan Respublikası Azəri türk millətinin vahid, azad, müstəqil, demokratik, dünyəvi dövlətidir. Azərbaycan respub- likasının bütün vətəndaşları irqindən, millətindən, dilindən, di- nindən, sosial durumundan, sinfi mənsubiyyətindən, cinsindən asılı olmayaraq bərabər hüquqlara malikdirlər. Azərbaycan böyük Türk dünyasının ayrılmaz parçasıdır» (14, s. 329-330). Göründüyü kimi, yazıçı bu müddəalarda Azərbaycanın uzun müddət münasibəti kəsilmiş olan türk dünyasına qovuş- masını vurğulayır. Romanın bu hissəsində diqqəti çəkən məqamlardan biri mil- li özünəqayıdış, kökədönmədir. Belə ki, romanda küçələrin, uni- versitetlərin, meydanların adları dəyişdirilmiş, Türk dünyasının, o cümlədən, Azərbaycanın tarixində mühüm rol oynayan böyük şəxsiyyətlərin adlarından istifadə olunmuşdur. Onun təsvir etdi- yi Azərbaycanın Füzuli universiteti, Mahmud Qaşqarlı universi- teti, Hunlar, Manas, Orxon meydanları, Boz qurd heykəli, Nuru paşa prospekti, Mürsəl paşa prospekti və Ənvər paşa prospektlə- ri var. Daha mühüm bir məqam yazıçının bu əhvalatları Novruz bayramı fonunda təsvir etməsidir. Şübhəsiz ki, bu təsadüfi deyil. «Anarın əsərinin başlanğıcında təsvir etdiyi təntənəli şəkildə ke- çirilən Novruz bayramı milli-mənəvi dəyərlər üzərində kök at- mış, şaxələnmiş, boy vermiş, illəri, qərinələri özündə yaşatmış, cilalanmış milli xalq bayramıdır» (121, s. 250). «Türk millətinin öz həyat fəlsəfəsindən, təbiət düşüncəsin- dən doğmuş», «tarix boyu etnosun həyatında da bir dönüş və təzələnmə nöqtəsi olaraq düşünülmüş» (24, s. 278) Novruz bayramı romanda milli-etnik düşüncənin özünəməxsus təza- hür şəkli kimi şərtlənir. Yazıçı bu hissədə istədiyi və arzuladığı yeni Azərbaycanı və ölkənin istiqlaliyyətinə nail olunmağını təsvir etdikdən sonra 80 Əhməd Sami Elaydi mühüm bir məqama toxunur. Bu məqam istiqlaliyyəti qoru- yub saxlamağın daha əhəmiyyətli olması ilə bağlıdır. Çünki Azərbaycan öz müstəqilliyini bir daha itirərsə, yenidən onu qaytarmaq ciddi çətinliklərlə müşayiət oluna bilər. Ona görə də yazıçı bu sitatla utopiya ilə əlaqəli birinci nağılı yekunlaş- dırır: «İlahi, bu günümüz üçün sənə min şükür. Bu xoşbəxtliyi xalqıma, dostlarıma, ailəmə çox görmə. Ən pis günümüz bu olsun. Tarix boyu çox əzablara, məşəqqətlərə tuş olduq, ağır günlər yaşadıq, öldü-qaldıyla üz-üzə durduq. Axır ki, iradə- mizlə, ağlımızla, halal zəhmətimizlə ağ günə çıxdıq, bu günü- müzü qazandıq. Bu günümüz sonsuza qədər davam etsin, Uca Tanrım, amin» (14, s. 344). Romanın ikinci hissəsi də Məlikməmməd nağılından gətirilən sitatla başlayır: «Bir də gördü ki, ağ qoçnan, qara qoç budu dö- yüşə-döyüşə gəlir. Məlikməmməd o saat sıçrayıb ağ qoçun belinə mindi. Amma ağ qoç bunu qara qoçun belinə tulladı. Qara qoç da Məlikməmədi götürüb qaranlıq dünyaya apardı» (14, s. 345). Bu parçaya diqqət yetirdikdə onun təsadüfi səciyyə daşı- madığını görməmək mümkün deyildir. Ondan belə bir nəticə çıxarmaq olar ki, işıqlı və qaranlıq dünya arasında savaş gedir. Əgər işıqlı dünya öz varlığını möhkəm qoruyub saxlamazsa, gec-tez sıradan çıxmış olar. «Ağ qoç, qara qoç» romanının ikinci nağılı isə birinci nağıla tam kontrast təşkil edən hadisə və epizodlarla mü- şayiət olunmaqdadır. Burada böyük güclərin siyasi-iqtisadi maraqlarının kəsişdiyi Azərbaycanın dövlət müstəqilliyini itirərək müxtəlif zonalara bölünməsi təsvir olunmuşdur» (114, s. 491). Belə ki, ölkənin paytaxtı Bakı üç hissəyə - zonaya parçalan- mışdır. Birinci zona Behişti-Badi-Kübə, ikinci zona Bakı kom- munası, üçüncü zona isə Baku siti adlanır. Zonaların hərəsinin öz xüsusiyyətləri var. Hər şeydən əvvəl bu zonaların xüsusiy- yətlərinə nəzər salaq. Yüklə 1,07 Mb. Dostları ilə paylaş:
|