Kastamonu Üniversitesi
296
1. Haricîlik
Ġslam tarihinin ilk dönemlerinde oratya çıkan Haricik fırkası zamanla farklı bölgelere
yayılmıĢtır. Hariciliğin etkileri Azerbaycan‘a kadar uzanmıĢtır.
Özellikle, Emeviler‘in
yönetime hâkim olmasından sonra Azerbaycan‘ın birçok bölgesinde isyanlar ortaya çıkmıĢtır.
Arran
bölgesinde yönetim, Emeviler‘in valisi Ġshak b. Muslim el-Ukayli‘nin
yardımcılarından, Beyleganlı ―Kassab‖ lakablı Misafir b. Kuseyir‘in elinde olmuĢtur. Ġsyanın
Irak‘ta Emeviler‘e karĢı çıkan Hariciler‘e mensup el-Dahhak b. Kays eĢ-ġeybani‘nin Misafir
b. Kuseyr‘i kıĢkırtması sonucunda meydana gelmiĢtir. Böylece, bu dönemde ilk olarak Harici
isyanlarının olduğunu görmekteyiz. Ġsyan sonucunda Misafir b. Kesir öldürülmüĢtür. Ġlk
değerlendirmeler ıĢığında bunu Azerbaycan‘daki ilk harici hareketi olarakisimlendirilebilir.
Bununla
birlikte, Beylegan Ģehrinde Hariciler adı altında bir diğer isyan hicri 794 yılında
vukubulmuĢtur. Velihanlı‘ya göre, isyanın baĢında bulunan Ebu Müslim‘i
Arap tarihçileri,
―eĢ-Ģerî‖ veya ―Ģer‖ olarak isimlendirmekteydiler. Ġsyan baĢlama
sebebi yönetici Ebu-
Sabbah‘ın ağır vergilerine karĢı dayanamayıp onun öldürülmesiydi. Ġsyana Berdeli‘ler
önderlik etmekteydiler. Halife tarafından isyancılar üzerine gönderilen ordu isyancıları
yenerek onların liderleri olan Ebu Müslim ve Musa b. Hayyan el-Beylegani‘yi öldürdüler.
5
Böylece isyan bastırılmıĢ oldu. Bu isyanı Azerbaycan‘daki ikinci Harici isyanı
olarak
isimlendirebiliriz.
2. Mu‟tezîle
Mu‘tezîle mezhebinin Azerbaycan‘da varlığı hakkında kaynaklar çeĢitli
bilgi
vermektedir.
6
Mu‘tezîli alim olarak bilinen BerdeliEbu Bekr Muhammed b.
Abdullah
Berdeî‘nin Azerbaycan‘da Mu‘tezîli düĢüncenin temsilcilerinden biri olduğu bilinmektedir.
O, kendi döneminin ünlü âlimlerinden biri olmuĢtur. Ġbn Nedim onun eserlerinden bazılarının
isimlerini zikretmektedir.
7
Ahmed b. Yahya el-Murtaza Ebu‘l-Hasan Ahmed b. Ömer b. Abdullah el-Berdeî ve
Ebu Said el-Berdeî isimili Berdeli iki meĢhur Mutezîli âlim hakkında bilgi verilmektedir.
8
Dostları ilə paylaş: