Kastamonu üNĠversġtesġ IV. Uluslararasi ġeyh ġA‟BÂn-i velî sempozyumu

5.1. Hurremiyye veya Babekiyye Hareketi 
Bölgedeki ġia‘nın gulat fırkalarından biri olarak kabul edilen Hurremiyye veya 
Babekiyye hareketidir. Bilindiği gibi Abbasiler‘in iktidarı esnasında Azerbaycan‘da bir çok 
isyan vukubulmuĢtur. Bu isyanların en etkilisi 20 yıl süreyle devam eden ve Abbasi iktidarını 
ciddi zaafiyete uğratan Babek el-Hurremi‘nin adı ile bağlı Hurremiyye veya Babekiyye‘dir
17
Hareket geniĢ halk tabanına sahip olmuĢ ve bunun neticesinde zamanla geniĢlemiĢtir. 
Babek‘in kimliği konusunda kaynaklarda farklı bilgiler mevcuttur. BaĢlangıçta efsanevi bir 
mahiyet arz eden Babek‘in 201/816‘dan sonraki hayatı tüm ayrıntılarıyla bilinmektedir.
18
Belazurî de, Babek el-Hurremi‘nin Memun‘un hilafeti esnasında Bezz‘de isyan ettiğini, 
insanlardan bir çok kiĢinin kendisine katıldığını ifade eder.
19
Ġslam mehzepleri tarihi 
kaynaklarında da bu harekete geniĢ yer verilir. Mezhepler tarihçiliği Babekiye‘yi Müslüman 
toplumdan saymamak konusunda ittifak etmemekle birlikte, çoğunluk onlar hakkında farklı 
görüĢler ileri sürerler.
20
ġehristâni, Babekiye‘yi Mazdekiye fırkasına dayandırır; Babekiye‘nin 
de diğer Hurremiye fırkaları gibi, Ebu Müslüm‘ün aĢırı taraftarları olan Rızamiyye‘nin 
tesiriyle dini vecibeleri yıkmıĢ ve dini, basit bir insana itaattan ibaret saymıĢ olduklarını 
söyler.
21
Ġsyan, Mu‘tasım döneminde 223/837-838 yılında Babek‘in öldürülmesiyle son 
bulmuĢtur.
22
Sonuç olarak Safevî öncesi Azerbaycan‘ın bazı bölgelerinde ġiîliğin 
benimsenmesi yönünde ciddi adımların atıldığını görüyoruz. Ama tüm bunlar kısa vadeli 
11
Yâkut el-Hamevî, Ebû Abdullah Yâkut b. Abdullah er-Rûmi (626/1228),
Mu‟cemu‟l-Buldân
, Leibzig 1870, 
I/556 
12
es-Sem‘ânî, Abdulkerîm b. Muhammed b. Mensûr et-Temîmî (562/1166), 
el-Ensab,
Beyrut 1988, s. 73. 
13
Mahmudov, M., 
Arapça YazmıĢ Azerbaycanlı ġair ve Edipler, VII.-XII. Asırlar
, Bakü 1983, s. 25. 
14
Memmedov, Z. C., 
Azerbaycan‟da XI-XIII Esrlerde Felsefi Fikir, 
Bakü, 1978, s. 17. 
15
PaĢazade, 
Kafkas‟da Ġslam,
s. 91. 
16
Abdulcebbar b. Ahmed el Hemedani el-Kadı (415), 
Tesbitu Delâilu‟n-Nübüvve
, thk., Abdulkerim Osman, 
Beyrut 1966, s. 443. 
17
el-Bağdâdî,
 Mezhepler Arasındaki Farklar, 
s. 204-206. 
18
Ġbn Nedim, 
el-Fihrist,
s. 480-482. 
19
Belazûrî, 
Futûhü‟l-Buldan
, s. 462. 
20
Bağdadi, Hurremiye fırkasını Ġbahiye‘den sayarak, Ġslam‘dan olmadığı halde Ġslamiyete intisap eden 
fırkalardan on birincisi olarak görüĢlerine geniĢçe yerverir. Bkz. Abdulkaahır el-Bağdadi, 
Mezhepler Arasındaki 
Farklar, 
çev. Ethem Ruhi Fığlalı, Ġstanbul 1991. s. 206-207. 
21
Bkz. eĢ-ġehristâni, 
el-Milel ve‟n-Nihal,
I/248; Henry Laoust, 
Ġslamda Ayrılıkçı GörüĢler,
çev. E.R. Fığlalı, 
Ġstanbul 1999, s. 112; Abdullah, S. Samarrâî, 
el-Guluv ve‟l-Fıraku‟l-Galiyye fi‟l-Hadarati‟l Ġslamiyye,
trz., s. 
107. 
22
Yakubi, 
et-Tarih,
II/474. 

---

 
Kastamonu Üniversitesi
298 
olmuĢ ve pek yaygınlık kazanmamıĢtır. ġiiliğin Azerbaycan‘da yayılması Safevilerin 
yönetimi ele geçirdiği 16. Yüzyılın baĢlangıcından itibaren daha geniĢ Ģekil almıĢtır.
23
Bütün bunlarla birlikte Azerbaycan‘da tasavvufi akımların geniĢ Ģekilde yayıldığını 
söylemek mümkündür. NakĢibendilik, Suhreverdilik, GülĢeniyye gibi tasavvufi eğilimler 
bunlardan bir kaçıdır.
24