Kastamonu üNĠversġtesġ IV. Uluslararasi ġeyh ġA‟BÂn-i velî sempozyumu

A. Azerbaycan Bölgesinin Coğrafi Konumu 
Ġslam mezhepleri tarihinde bir fikrin ortaya çıkıĢ sebebini ve bu süreçte etkili olan 
faktörleri tespit etmek önemli bir husustur. Azerbaycan üzerine yapılan pek çok çalıĢmada, 
özellikle Ġslam mezhepleri tarihi alanında yapılan çalıĢmalarda bunun ne kadar gerekli olduğu 
daha iyi Ģekilde anlaĢılmaktadır. Azerbaycan‘da mezheplerin yayılma sürecini de incelerken 
öncelikle bölgenin hassas ve farklı kültürel zenginliklerle yaygın bir bölge olduğunu göz 
önünde bulundurmak gerekir. Burada Azerbaycan neresidir sorusuna cevap aramak, aslında 
çalıĢma konumuzun hangi coğrafi bölgeleri kapsadığını bilmek açısından kolaylık 
sağlayacaktır. 
Eski dönemlerde Azerbaycan‘ın Güney kısmı Azerbaycan, Kuzey kısmı ise Albanya 
olarak bilinmekteydi.Fakat bununla beraber ilk dönemlerden itibaren Kuzey Azerbaycan 
bölgesi de Azerbaycan sınırları içerisinde yer alıyordu. Arap coğrafyaçıları, Aras nehrinden 
Derbend‘e kadar olan bölgeyi Yukarı Azerbaycan-Arran olarak isimlendirmektedirler.Arran, 
yerli Türk kökenli, 
sıcak mekân, kıĢlak 
kelimesinin ArapçalaĢmıĢ Ģeklidir.Azerbaycan‘ın 
Güney bölgesinin merkezi Tebriz olmak üzere, Erdebil, Hoy, Gilan, Sulduz, Kuzey kısmının 
merkezi Bakü olmak üzere ġamahi, Arran, Berda, Beylegan, Revan, Borçalı, Derbentgibi 
Ģehirleri içine alan coğrafyayı kapsamaktadır. Ortaçağ Arap tarihçisi Yakut el-Hamevî, 
Azerbaycan‘ın sınırlarının Doğu‘da Berda‘dan, Batı‘da Erzincan‘a, Güney‘de Deylem, Gilan 
ve Toron vilayetlerine kadar uzandığını belirtir.
2
Coğrafyacı Hamidullah Kazvîni 
Nüzhetu‟l-Kulub 
adlı eserinde, Azerbaycan hakkında: 
―Sınırları Irak-ı-Acem, Muğan, Gürcüstan ve Ermenistan eyaletlerine kadar uzanan 
Azerbaycan‘ın Marağa, Hoy, Salmas, Erdebil, Merend gibi yerleĢim yerleri de bölgenin 
büyük Ģehirlerinden sayılmaktadır.‖ifadesini kullanmaktadır.
3
Memmedov, Arap tarih ve coğrafyacılarından Belazuri, el-Hamedani, Ġbn Hurdazbih, 
Ġbn Ruste, el-Ġstahri, Mukaddesi, Ġbn Havkal ve diğerlerinin Ermeniyye kavramı ile etnik 
Ermenistan‘ı değil, Arap emirlerine tabi olan Arran da dahil olmak üzere büyük bir 
coğrafyayı kastettiklerini ve bu vilayetin merkezinin de Berda olarak kabul edildiğini 
belirtmektedir.
4
Bütün bu coğrafi bilgiler ıĢığında çalıĢmamız, günümüzdeki Azerbaycan‘ın, Ģu andaki 
Ġran sınırları içerisinde yer alan Güney Azerbaycan, Gürcüstan‘daki tarihi Türk yurtları, 
Ermenistan sınırları içerisinde kalan Erivan, Gökçe, Ģu anda Rusya‘nın sınırları içerisinde 
bulunan Dağıstan‘ın büyük bir kısmı ve bu günkü Azerbaycan Cumhuriyeti‘ni kapsadığı 
görülmektedir.