4 C ile bir O içeren halkaya furan halkası, 5 C ile bir O içeren halkaya piran halkası denir. Bundan dolayı monosakkaritlerin oluşturdukları bu halkalara furanoz veya piranoz adı verilir. Altı karbonlu bir ketoheksoz olan fruktozun piran formu da yazılabilir. Ancak, bu ketoz şekerin doğada yaygın bulunan kalıtsal formu furan halka yapısıdır. Doğada yaygın olarak bulunan D-glukoz ve diğer aldoheksozların piranoz formu, furanoz formundan daha kalıtsaldır ve bu nedenle piranoz formları yaygındır.
Doğada karbonhidratlar piran veya furan halkası oluşturarak polihidroksi asetal veya ketaller şeklinde bulunur ve böyle tanımlanmaları daha doğru olmaktadır. Monosakkaritlerin halka yapıları Haworth formülü ile gösterilmektedir. Fischer formülünde molekülün sağ ve solunda gösterilen gruplar Haworth formülünde sıra ile molekülün altında ve üstünde gösterilmektedir. Fischer formülünde sağ tarafta gösterilen OH grupları, Haworth formülünde alt tarafta gösterilmektedir. Doğada karbonhidratlar piran veya furan halkası oluşturarak polihidroksi asetal veya ketaller şeklinde bulunur ve böyle tanımlanmaları daha doğru olmaktadır. Monosakkaritlerin halka yapıları Haworth formülü ile gösterilmektedir. Fischer formülünde molekülün sağ ve solunda gösterilen gruplar Haworth formülünde sıra ile molekülün altında ve üstünde gösterilmektedir. Fischer formülünde sağ tarafta gösterilen OH grupları, Haworth formülünde alt tarafta gösterilmektedir.
Benzer şekilde α formunun OH grubu aşağıda, β formunun OH grubu ise yukarıda gösterilmektedir. Ayrıca Haworth formülünde halkanın ön tarafı daha kalın çizgi ile belirtilmektedir. Haworth formülü molekülün gerçek biçimini daha iyi yansıtmaktadır. Benzer şekilde α formunun OH grubu aşağıda, β formunun OH grubu ise yukarıda gösterilmektedir. Ayrıca Haworth formülünde halkanın ön tarafı daha kalın çizgi ile belirtilmektedir. Haworth formülü molekülün gerçek biçimini daha iyi yansıtmaktadır.
H atomu ve OH grublarının uzaydaki düzlemi Haworth formülünde belirgin değildir. Gerçekte karbonhidratların piranoz halkası Haworth formülünde gösterildiği gibi düzlem şeklinde olmayıp sandalye (chair) veya kayık (boat) formu olmak üzere iki farklı konformasyonda bulunabilir. Piranoz halkasının sandalye konformasyonu kayık konformasyonundan daha sağlam ve kararlıdır. Heksozların sulu çözeltisindeki baskın konformasyon sandalye konformasyonudur. Aynı şekilde, karbonhidratların furanoz halkası da düzlem şeklinde olmayıp zarf ve twist (bükülmüş) olmak üzere iki farklı konformasyon göstermektedir H atomu ve OH grublarının uzaydaki düzlemi Haworth formülünde belirgin değildir. Gerçekte karbonhidratların piranoz halkası Haworth formülünde gösterildiği gibi düzlem şeklinde olmayıp sandalye (chair) veya kayık (boat) formu olmak üzere iki farklı konformasyonda bulunabilir. Piranoz halkasının sandalye konformasyonu kayık konformasyonundan daha sağlam ve kararlıdır. Heksozların sulu çözeltisindeki baskın konformasyon sandalye konformasyonudur. Aynı şekilde, karbonhidratların furanoz halkası da düzlem şeklinde olmayıp zarf ve twist (bükülmüş) olmak üzere iki farklı konformasyon göstermektedir
Monosakkaritler birbirleri ile glukozidik bağlarla bağlanarak glukozidleri oluştururlar. 2-10 monosakkaritten oluşan (bazı kaynaklarda 2-20 monosakkarit) glukozidler, oligosakkarit olarak tanımlanmaktadır. Oligosakkaritler (oligo=birkaç) kendini oluşturan monosakkarit sayısına göre (disakkarit, trisakkarit, tetrasakkarit) isimlendirilmektedir. Monosakkaritler birbirleri ile glukozidik bağlarla bağlanarak glukozidleri oluştururlar. 2-10 monosakkaritten oluşan (bazı kaynaklarda 2-20 monosakkarit) glukozidler, oligosakkarit olarak tanımlanmaktadır. Oligosakkaritler (oligo=birkaç) kendini oluşturan monosakkarit sayısına göre (disakkarit, trisakkarit, tetrasakkarit) isimlendirilmektedir.
Teorik olarak mümkün olan oligosakkarit sayısı çok büyüktür. Buna karşın, bunlardan çok azı gıda maddelerinde büyük miktarlarda bulunmaktadır. Doğada yaygın olarak bulunan oligosakkaritlerin başlıca yapı taşları genelde glukoz, galaktoz ve fruktozdur. Oligosakkaritlerde glukozid oluşumları indirgen grubu serbest kalacak biçimde oluşmuş ise bu bileşik şeker indirgendir, karbonil reaksiyonları verir, mutarotasyon gösterir. Teorik olarak mümkün olan oligosakkarit sayısı çok büyüktür. Buna karşın, bunlardan çok azı gıda maddelerinde büyük miktarlarda bulunmaktadır. Doğada yaygın olarak bulunan oligosakkaritlerin başlıca yapı taşları genelde glukoz, galaktoz ve fruktozdur. Oligosakkaritlerde glukozid oluşumları indirgen grubu serbest kalacak biçimde oluşmuş ise bu bileşik şeker indirgendir, karbonil reaksiyonları verir, mutarotasyon gösterir.
Doğada en çok rastlanan oligosakkaritler disakkaritlerdir. Disakkaritler iki monosakkarit molekülünün birleşmesinden meydana gelirler. Heksoz moleküllerinin çeşidine göre farklı disakkarit molekülleri ortaya çıkar. Başlıca disakkaritlerden tabiatta laktoz ve sakkaroz serbest olarak bulunur. Maltoz ve sellobiyoz ise serbest halde bulunmaz. Gentibioz ve trehaloz ise bazı bitkilerde serbest halde bulundukları gibi glukozidlerin yapılarında bulunurlar. Maya, küf ve mantarlar yedek maddesi olarak trehaloz saklar. |
