JurnaliSTİkasi bülənt Çaplı
Yüklə 83,66 Kb. Pdf görüntüsü
|
48 IV BÖLÜM TELEXƏBƏRİN HAZIRLANMASI / XƏBƏR HAZIRLAMA ÜSULLARI Danışıq dili üsulu. Bu üsul “isti xəbər”lərdən daha çox faydalanan TV və radio jurnalistləri arasında yayılıb. “Niyə?” sualına da ehtiyac qalmır, çünki ekran və efir jurnalistikası məhz danışıq dilinə meyllidir. Danışıq dili üsulunun əsas özəllikləri: • insanların danışdığı dildə yazılır; • danışığa əsaslandığı üçün daha tez anlaşılır; • sanki qarşıdakı müsahib(lər)ə ünvanlanır; • xəbəri informasiya buraxılışının aparıcısı və ya repor- tyor səsləndirir. Danışıq dili üsulunun digər özəllikləri: • reportyor məhz indi nə baş verdiyini və məhz indi gördüyünü anladır; • sadə və qısa cümlələrdən istifadə edilir; • daha az sayda sözdən istifadə olunur; • daha çox bilgi verməyə can atılır; • açıqlamalara və keçmişdə baş verən bənzər olaylar barədə məlumata daha az yer verilir və ya heç yer verilmir Bir neçə örnək: • İndicə aldığımız xəbərə görə, Şəkidə (Harada?) 100 ədəd saxta 50 manatlıq banknot (Nə?) ələ keçirilib. Olayla bağlı 2 nəfər yaxalanıb. Daha bir nəfərin də axtarıldığı bildirilir. • Daha bir xəbər. İsmayıllı rayonunun Qoşakənd civarındakı meşəlikdə (Harada?) yanğın (Nə?) başlayıb. Şiddətli külək yanğını bütün meşəliyə yaysa 10 hektar yaşıllıq sıradan çıxa bilər. Fövqəladə Hallar Nazirliyindən verilən bilgilərə görə, yanğınsöndürənlərin ilk dəstəsi indi Qoşakəndə çatmaq üzrədir. • İçərisində 250 sərnişin olan və İtaliya Hava Yollarına aid təyyarə (Nə?) Romadan Honkonqa uçarkən (Nə za- man?) “bomba var!” xəbərdarlığı üzündən (Niyə?) İstanbul Atatürk Hava Limanına (Haraya?) məcburən (Necə?) endi- rilib. MD-11 tipli təyyarə (Nə?) Türkiyə hava sahəsində – Siirt üzərində olarkən Roma polisinə çatdırılan bomba xəbərdarlığı ucbatından (Niyə?) uçuş yönünü dəyişərək İstanbula (Haraya?) üz tutmağa məcbur qalıb. Təyyarədəki sərnişinlər boşaldılandan sonra aparılan axtarışlarda hər hansı partlayıcı maddə tapılmayıb. NƏDƏN XƏBƏR HAZIRLAMAQ OLAR? Reportyor hər hansı olay, fikir və ya müsahibə ilə qarşılaşanda, istər-istəməz, öz-özündən soruşur: görəsən, bundan xəbər hazırlamaq olar (hələlik, olayın görüntü və səs sırasını hesaba qatmayaq)? Həmin sua- la cavab axtarışı reportyoru yeni sullarla üzləşdirəcək. “Nədən xəbər hazırlamaq olar?” sualının doğurduğu suallar: • bu məlumat xəbər dəyərlərinə nə dərəcədə uyğundur? • nə qədər insana və nə dərəcədə maraqlıdır? • insanların şəxsi işləri, iş yerləri, müdirləri və cəmiyyətlə əlaqələri baxımından maraqlıdırmı? • bu barədə xəbərin önəmli nəticə doğurma ehtimalı nə qədərdir? Medianın olay seçiminə birbaşa təsir göstərən şərtlərlə tanış olaq. 49 MEDİANIN OLAY SEÇİMİNƏ TƏSİR GÖSTƏRƏN AMİLLƏR: REPORTYOR İŞİNİN 10 QAYDASI IV BÖLÜM • zamanlama – söhbət olayın vaxtında sezilməsindən, yəni konkret KİV-in maraq dairəsində olduğu za- man baş verməsindən gedir. Tutalım, 1-2 saat və ya daha az zaman içərisində gerçəkləşən olay TV və radio xəbərlərinə, eləcə də gündəlik qəzetlərə daha uyğundur; • böyük maraq – olay doğrudan da çox dəyərlidirsə və daha çox adamın diqqətini çəkəcəksə, demək, xəbər ola bilər; • açıqlıq/danılmazlıq – olayın xəbər olmağa uyğunluğu şübhə doğurmur; • mədəni uyğunluq – cəmiyyətin mədəni səviyyəsinə və ya hədəf auditoriyasının maraq dairəsinə daha yaxın olan olaylar daha çox izlənir; ABŞ araşdırıcıları Johan Galtunga və C. Vincent Rich- arda görə, hədəf auditoriyasının, yaxud konkret media kanalından yararlananların sosial-mədəni dəyərləri də xəbərin seçilməsinə təsir göstərən amillər sırasına daxil edilməlidir (6; səh.67). Qiymətləndirmələr zamanı, bir qayda olaraq, beş ciddi meyar əsas götürülür. Bu meyarların ən azı biri ödənilərsə, həmin xəbər buraxılışa daxil edilə bilər (hərçənd, xəbər prodüserlərinin fərqli xasiyyət və davranışlarını da unutmağa dəyməz). Xəbərləri efirə verib-verməməyin 5 meyarı: 1. Xəbər seyrçi üçün əməli fayda daşımalı və o bu xəbərdən aldığı bilgilər hesabına öz sonrakı davranışlarını dəqiqləşdirmək imkanı qazanmalıdır. Tutalım, havaya görə necə geyinməkdən tutmuş, manatın xarici valyutalara nisbətdə məzənnəsinə, yol tıxaclarından ünlü ifaçıların konsert təqvimlərinəcən ən müxtəlif xəbərlər; 2. Xəbər bu xəbəri yayanın hörmətini artırmalıdır. Misal üçün, həmin məlumatı eşidən adam “bax, bunu tanışlarıma danışaram!” və ya “bunu bilməyim nə yaxşı oldu!” – deyə düşünməlidir; 3. Xəbər seyrçidə yanımcıllıq, dərdə şəriklik hissi oyatmalıdır, yəni bu xəbərə baxanları xey- irxah əməllərə, başı dərdə düşənlərə əl tutmağa səsləməlidir; • uyğunluq – haqqında bəhs ediləcək olay gözləntilərə nə qədər uyğun gələrsə, o qədər asan xəbər ola bilər; • bir anda baş verən olaylar – sakit axarlı olaylar arasında ən gözlənilməz və adi təsəvvürə uyğun gəlməyən olaylar xəbər olmağa ən çox uyğun gəlir; • davamlılıq – xəbər olmağa layiq bilinən olayla bağlı bəzi gəlişmələr və ya başqa olaylar da diqqətə yetirilərsə, sözügedən olaydan xəbər hazırlana bilər; • kompozisiya – haqqında xəbər hazırlanacaq olaylar buraxılışda (və ya qəzetdə) balansın qorunmasına, əks və fərqli baxışların diqqətə yetirilməsinə yardımçı ola bilər (bax: 6). 4. Xəbər olaya qatılmaq həvəsi doğurmalıdır. Tutalım, bu xəbəri bilən adam: “Görəsən, o durumda mən özümü necə aparardım?”- sualına cavab axtarmalıdır; 5. Xəbər estetik dəyər daşımalıdır, yəni bu xəbərə baxan gözəlliyə, incəliyə meyllənməli, yaşayıb- yaratmaq həzzinə qapılmalıdır (7). Sözügedən meyarlar həm xəbərləri planlayarkən, həm də onların düzümü zamanı çox faydalı ola bilər. Özəlliklə operativ buraxılışları hazırlarkən həmin mey- arlara önəm verməklə diri və canlı, həm də gərəkli bir proqram ortaya çıxarmaq olar. Deyək ki, hökumət nümayəndəsinin fikrincə, mühüm bir müşavirədən reportaj hazırlamalısınız. Buraxılışın prodüseri də, tapşırığı yerinə yetirəcək reportyor da “filan qərarın qəbulu insanların həyatına necə təsir göstərəcək? Bu qərar kimləri sevindirə, kimlərə prob- lem yarada bilər?” qəbilindən sualları da düşünməli, sanki seyrçinin suallarını cavablamağa çalışmalıdırlar. Sözügedən halda müşavirənin pərdəarxası məqamlarına diqqət yetirmək, bu barədə haradan və kimdən etibarlı məlumat toplana biləcəyini götür-qoy etmək vacib şərtdir. Müşavirədə yalnız bir mövqe ortaya qoyulduğu hallarda həmin şərt çox ciddi tələb kimi qarşılanmalıdır. Əks halda, həmin müşavirənin qərarlarının yanlış, ya doğru olması, bu qərarların sadə insanların yaşamını nə dərəcədə dəyişdirib- dəyişdirməyəcəyi necə bəlli olacaq. Və ən başlıcası, TELEXƏBƏRİN HAZIRLANMASI MEDİANIN OLAY SEÇİMİNƏ TƏSİR GÖSTƏRƏN AMİLLƏR / REPORTYOR İŞİNİN 10 QAYDASI Yüklə 83,66 Kb. Dostları ilə paylaş:
|