Исследование в XXI веке март, 2023 г 338 paleolit davri arxeologiyasi va paleolit davrining o'rganilish tarixi
Yüklə 0,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
часть 2 « Новостиобразования : исследование в XXI веке » март , 2023 г 339 uslublaridan kelib chiqib bosqichlarga bo‘lganligini ko‘rsatadi. Uning bu fikri ko‘pchilik tarixchilar, xususan nemis mutaxasislari tomonidan qattiq tanqid qilinadi. O‘rta Osiyoda paleolit davrining o‘rganilish tarixi 1938 yildan boshlanadi. Bu yilda A.P. Okladnikov tomonidan Teshiktosh g‘ori topiladi va mustye davri madaniyati hamda neandertal tipga mansub odam suyaklari topiladi. Bu esa, O‘rta Osiyoning boshqa hududlarida ham ilk paleolit davriga oid yodgorliklarini topib o‘rganish imkoniyati paydo bo‘ldi. Ilk paleolit davri yodgorliklarida D.N. Lev, B.A. Ranov, M.M. Gerasimov, R.H. Suleymanov, M.R. Qosimov, N.X.Toshkanboyev, O’.I. Islomovlar tomonidan tadqiqotlar olib bordilar. Ilk paleolit davrida insoniyat tarixida tabiat katta ahamiyatga ega bo‘lgan. Inson va uni o‘rab turgan tabiat o‘rtasidagi doimiy munosabatlar uzluksiz jarayon shaklini olgan. Ilk paleolitda biologik jihatdan – tabiiy saralanish va jinsiy tanlanish, mehnat jarayonida arxantroplar (dastlabki odamlar) o‘tmishdoshlaridan juda uzoqlashib ketadilar. Mehnat qurollarini yasash, qo‘lning mehnat faoliyati uchun bo‘shashi, uni alohida vazifalar bajarishi, go‘shtli ovqatning iste‘mol qilinishi va boshqa ijtimoiy va tabiiy omillar tufayli odamzod rivojlanib borgan. Ilk paleolitning dastlabki davrida Janubiy va O‘rta Yevropada iqlim subtropik, Janubiy Osiyo vaAfrikada esa, tropik bo‘lib, issiqsevar hayvonlar keng tarqalgan. Masalan, Yevropada fillar, begemotlar, primitiv (Stenon otlar) otlar; Osiyoda esa, ibtidoiy xo‘kizlar, karkidonlar, zebra paydo bo‘lgan. O‘simliklar esa, hamisha yashil rangda bo‘lgan. Janubiy va Markaziy Yevropa hududlarida shamshod, dafna, anjir; Yevropaning boshqa hududlarida esa,qalin, keng bargli daraxtlardan tashkil topgan o‘rmonlar tarqalgan. Osiyo va Afrika hududlarida ham issiqsevar o‘simliklar keng tarqalgan. Ilk paleolitda dastlabki odamlar Shimoliy Afrika, Yevropa va Osiyo hududlarida yashagan. Miloddan avvalgi 600-400 ming yilliklarga kelib, ular Markaziy Osiyo, Kavkazorti hududlariga ham o‘rnashadi. Janubiy Qozog‘iston hududida ham ilk paleolit davriga oid birqancha yodgorliklar ochib o‘rganilgan. Takali, Bo‟riqazigan, Tanirqazigan, Kamar va Shabakti shular jumlasidandir. Takali joy-makonlari Qoratog‘ tizmasi yonbag‘irlarida joylashgan yodgorliklar majmuasi hisoblanadi. Bu yerdan yirik tosh chopqilar, yirik uchrindilar va yumaloq toshlardan iborat jami 300 dan ortiq tosh qurollari topilgan. Olimlarning fikriga ko‘ra, Takali tosh qurollari ilk tosh asrining so‘nggi bosqichi – ashell-mustye davriga, ya‘ni mil. avv. 300-100 ming yilliklarga mansubdir. Qirg‘ziston hududida ham ilk tosh davriga oid yodgorliklar topib o‘rganilgan. 1953 yilda On Archa degan joyidan mil. avv. 300-100 ming yilliklarga mansub chaqmoqtoshdan yasalgan qo‘l cho‘qmorlari, nukleuslar, uchrindi va boshqa tosh parchalari topilgan. Tojikistonda arxeologlar va geologlalning hamkorligidagi tadqiqotlari natijasida Qoratog‟ I, Lohutiy I va Havolang kabi joy-makonlari topildi. Qoratog‟ I joy-makoni Dushanbe shahridan 50 km janubi-sharqda, O’tagan qishlog‘idan 1 km janubi-sharqda joylashgan. Bu yerdan qirg‘ich, teshgich, chopper, uchrindilar, tosh parchalari, nukleuslar, qayroq toshlar, qo‘pol tosh chopqilari topilgan. 1947 yilda mash‘hur arxeolog olim A.P. Okladnikov Turkmanistonning janubiy qismida, Kopetdog‘ etaklaridan ilk tosh davriga oid yodgorliklarni tadqiq etgan. Yaganja va Qora Tanger shular jumlasidandir. Mustye |