Исследование в XXI веке март, 2023 г 338 paleolit davri arxeologiyasi va paleolit davrining o'rganilish tarixi
Yüklə 0,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
часть 2 « Новостиобразования : исследование в XXI веке » март , 2023 г 341 Osiyo hududlarini, Yevropaning yuqori hududlarini egallagan, Bering bo‘g‘ozi orqali Amerika qit‘asiga, Janubiy-sharqda Hindixitoy, Indoneziyadan Avstraliyaga, Tasmaniyaga va Tinch okeani orollariga siljigan va o‘rnashgan. Yuqori paleolitda hozirgi zamon tipidagi odamning shakllanishi bir vaqtning o‘zida yevropa, negr va mo‘g‘ul irqlarining paydo bo‘lishiga olib kelgan. Shuni alohida qayd qilish kerakki, odamlar o‘rtasidagi irqiy tafovut - bu inson hayoti va uning tabiat sirlarini bilib olish qobiliyati bilan bog‘liq bo‘lmagan ikkinchi darajali tashqi ko‘rinish belgilaridir. Ular bir-birlaridan terisining rangi, soch va ko‘zlarining shakli va rangi, muskullarining uzun-kaltaligi, bosh suyagining shakli va boshqa belgilari bilan farq qiladi. Ularning barchasi uchun pitekantrop, sinantrop va neandartal taraqqiyot bosqichlarini o‘tish joiz bo‘lgan va odamzodning ―Homo Sapiens bosqichini uch irqning har biri bir davrda bosib o‘tilgan. Yevropa irqi odamlari asosan, Yevropa hududlarida yashagan. Ular baland bo‘yli, qomatli, bosh suyagi va yuzi uzunchoq, terisini rangi oq, ko‘zlari ko‘k, sochlari sariq bo‘lib, Yevropaning mavjud tabiiy sharoiti bu tipning ana shunday alomatlar bilan shakllanishini ta‘minlagan. Paleolitning so‘nggi bosqichi 3 davrga bo‘lib o‘rganiladi: 1.Orinyak davri; 2.Solyutre davri; 3.Madlen davri. Bu davrlar arxeologlar tomonidan Fransiyadan dastlab topib o‘rganilgan makonlar nomi bilan atalgan. Yuqoridagi bosqichlar Yevropa paleoliti so‘nggi bosqichiga xos bo‘lib, boshqa hududlarga to‘liq mos kelmaydi. Ammo moddiy madaniyatdagi xususiyatlar barcha mintaqa va hududlardagi yodgorliklar uchun umumiydir. Orinyak va solyutre davrlari bir-biriga juda o‘xshash, tosh qurollar o‘rtasida katta tafovutlar yo‘q. Ammo tosh qurollar shaklan ozroq farqlanadi. Bu bosqichlar mil. avv. 40-12ming yilliklarga mansub. Orinyak bosqichiga quyidagi qurollar mansub: tosh parrakchalarning turli shakldagi turlari (uzunchoq, to‘g‘ri, pichoqsimon, yalpoq va qirrali), kesish xizmatinibajaruvchi haqiqiy tosh pichoqlar. Orinyakda mehnat qurollari 2 turga bo‘lingan bo‘lib, ular tosh kesgich, tosh qirg‘ichlar edi. Tosh qurollar qirrali va yoysimon shaklda bo‘lgan. Orinyak va mustye davrlari o‘rtasida muhim o‘rtoqlik va urug‘chilik jamiyati tashkil topadi. Salyutre davrida toshga ishlov berishning o‘ziga xos usuli – ezib retushlash, ya‘ni yo‘nish usulidan keng foydalanilgan. Unda mustye davridagi tosh qurol yasashda paydo bo‘ladigan disksimon tosh o‘zak – _ucleus o‘rniga uzunchoq shakldagi yadro hosil qilinadi. Endi toshdan uchirma usuli o‘rniga ezib retushlash usulidan foydalanib, keskir, qirrali pichoqsifat uzunchoq qurollar yasaladi. Natijada, tosh qurolning turi va vazifasi kengayadi. Ular kesuvchi, arralovchi, shiluvchi, teshuvchi xususiyatlarga ega bo‘ladi. Yuqori paleolitning so‘nggi bosqichi madlen davri hisoblanadi. Madlen davriga kelib tosh qurol bilan birga suyakdan yasalgan qurollar ham ishlatiladi. Dastlab, suyakdan yasalgan ko‘p tishli qarmoq (garpun) lar paydo bo‘ladi. Tosh qurollar orasida chaqmoqtoshdan yasalgan nayza uchlari keng tarqalgan. Ibtidoiy kishilar yasagan tosh qurollar yuqori paleolitda 2 ga bo‘lingan: |