Исследование в XXI веке март, 2023 г 338 paleolit davri arxeologiyasi va paleolit davrining o'rganilish tarixi
Yüklə 0,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
часть 2 « Новостиобразования : исследование в XXI веке » март , 2023 г 340 davrining o‘rganilishi O‘rta Osiyo hududida Teshiktosh g‘orining ochilishi bilan bog‘liq. Bugungi kungacha mustye davriga oid 100 dan ortiq yodgorliklar ochib o‘rganilgan.O‘rta Osiyoning eng mash‘hur mustye yodgorliklariga Teshiktosh, Omonqo’ton, Obirahmat, Xo’jakent, Ko’lbuloq, Qo’tirbuloq, Uchtut, Qayroqqum, Og’zikichik, Oqjar, Qora-Bura, Tossar va boshqalarni kiritish mumkin. Ma‘lumki, paleolitning so‘nggi bosqichigacha ibtidoiy to‘dada guruhli, tartibsiz nikoh munosabatlari hukmron edi. Ammo yuqori paleolit davrida oila-nikoh munosabatlari tartibga solina boshladi. Shuni ta‘kidlash joizki, bir-birlari bilan qarindoshlik iplari bir bo‘lgan, kelib hukmronlik qiladi. Guruhli nikoh odatiga ko‘ra ota noma‘lum qoladi. Qon-qarindoshlik ona urug‘i doirasida rasmiylashadi. Bir urug‘ning erkaklari ikkinchi urug‘ning ayollari bilan jinsiy aloqada bo‘ladi. Tabiiyki, aniq sherik bilan jinsiy aloqa qilish hali yo‘lga qo‘yilmaydi. Aniq sherik bilan aloqa qilish huquqi ham ayollar ixtiyorida bo‘ladi. Urug‘ ichidagi nikoh o‘rniga urug‘lar orasidan nikoh munosotalariga o‘tiladi. U fanda ekzogamiya deb ataladi. Jamiyatda urug‘lar o‘rtasida guruhli nikohlar saqlanib, avlod ona urug‘i orqali davom etadigan bo‘ladi. Bu esa, o‘z navbatida onaning o‘rni va uning ijtimoiy hayotdagi rolini mustahkamlaydi. Yuqori poleolitda sekin-asta juft oilalar ham paydo bo‘la boshlaydi. Odamlarning ongi va dunyoqarashi o‘sib boradi. Ular qon-qardoshlik hislarini anglab, ehtiyojni birgalikda qondirish uchun birlashishga intiladilar. Yuqori paleolitda bir necha urug‘lar qarindoshlik munosabatlarini o‘rnatadi. Bu munosabatlar dastlab urug‘lar orasidagi guruhli nikoh orqali shakllanib, uning asosida yangi urug‘ga nisbatan ko‘lami keng bo‘lgan jamoat tashkiloti - qabilalarni vujudga keltiradi. Qabilalar urug‘lar ittifoqi bo‘lib, ular o‘ziga xos jamoa tashkiloti edi. Qabilalar o‘z hududi va ov qilish joylariga ega bo‘ladi. Yuqori paleolit kishilari ovchilik, terimchilik va baliqchilik kabi xo‘jalik mashg‘ulotlari bilan shug‘ullangan. Ovchilik xo‘jalikning asosi bo‘lib, mehnat va ov qurollari orasida o‘tkir uchli nayzaning kashf etilishi ovdan keladigan kundalik tirikchilik daromadini ko‘payishiga olib kelgan. Baliq ovi xo‘jalikda asosiy rol o‘ynamasa-da bu sohaning kashf etilishi ibtidoiy xo‘jalik uchun katta ahamiyat kasb etar edi. Termachilik ham ovchilik bilan bir qatorda o‘zining yangi imkoniyatlarini bera boshlaydi. Ya‘ni odamlar ilk bora yovvoyi boshoqli o‘simliklardan foydalanish yo‘llarini izlab topadilar. Yuqori paleolitning yana bir xususiyatli tomoni shundaki, bu davr odamlari o‘zlarigayashash uchun doimiy kulbalar qurishni kashf etdilar. Ular dastlabki yerto‘lalar, yarim yerto‘la va chayla shaklidagi kulba (uy) lar edi. Uylar odatda aylana, yarim aylana shaklida bo‘lib, ularningB o‘rtasida albatta o‘choq joylashgan. Bir o‘choqli kichkina kulbalar bilan bir qatorda bir necha o‘choqli, yirik uzunchoq shakldagi kulbalar ham keng tarqaladi. Bu o‘choqlarda qalin kulqatlami, oziq-ovqatlarning qoldiqlari hozirgi kunimizgacha saqlanib qolgan. Yuqori paleolitning eng katta yutug‘i – antropognez jarayonining tugallanishi va hozirgi qiyofadagi odamlarning shakllanishi edi. Odam o‘zining rivojlanish jarayonida «maymun odam» (pitekantrop) dan «ishbilarmon odam» (homo habilis) ga so‘ngra «ongli odam» (Homo Sapiens) darajasiga yetdi. Hozirgi qiyofadagi odam fanda «kramonon odami» deb ataladi. Ular yuqori paleolit davrida |