Исследование в XXI веке декабрь, 2022 г 360 maktabgacha katta yoshdagi bolalarda xalq og‘zaki ijodi vositasida
Yüklə 0,81 Mb. Pdf görüntüsü
|
часть 1 « Новости образования : исследование в XXI веке » декабрь , 2022 г 365 qisqa, 2 yoki 3 ta epizoddan tashkil topadi, an’anaviy uslubiy shaklga ega bo‘lmaydi. Odatda, oddiy hikoya bayonidan boshlanib, og‘izdan-og‘izga o‘tish jarayonida erkin talqin qilinadi. Rivoyat asosida voqelik va tarixiy shaxs bilan bog‘liq hodisalar yotadi. G‘oyaviy mazmuniga ko‘ra, tarixiy rivoyat hamda toponim rivoyatlarga bo‘linadi. Tarixiy rivoyatlarda biror shaxs faoliyati va xalq qahramonlari bilan bog‘liq hodisalar hikoya qilinadi, axloq va odobning ideal me’yorlari tashviq etilib, muayyan dalillar haqida axborot beriladi. Bunday rivoyatlar Navoiy, Ulug‘bek, Ibn Sino, Beruniy, Amir Temur va boshqalar hayoti bilan bog‘liq voqea-hodisalar asosida ham yaratilgan. Toponim rivoyatlarda shahar va qishloq, qo‘rg‘on, saroy, maqbaralar nomi hamda ularning yuzaga kelish sabablari bilan bog‘liq voqealar hikoya qilinadi. Shuningdek, hadislarda oila munosabatlarini to‘g‘ri tartibga solish, farzandlarni (halol) komil inson etib tarbiyalashga keng o‘rin berilgan. Hadislar farzandning o‘z ota-onasiga hurmatda bo‘lishi, eru-xotinni murosali, ahil bo‘lib bir-birini izzat-hurmat qilishlari, insonlarni ahloqan еtuk, ruhan pok boshqalarga nisbatan rahmli, mehr-shavqatli bo‘lishga da’vat etadi. Islom olamining mashhur muhaddisi Imom Buxoriyning “Al Adab al-mufrad” asarining 1-24 boblarida ota-ona hurmatini joyiga qo‘yish, ularni e’zozlab, farzandlarning ular oldidagi burchlarini mukammal ado etishlari zarurligi kabi masalalar bayon qilingan. Hadislar yosh avlod ongida halollik ezgulik, mehribonlik, adolatlilik, mehnatsevarlik, do‘stlik, kamtarlik, chidamlilik, sabr-qanoatlilik kabi fazilatlarni tarkib toptirishda muhim tarbiyaviy manba hisoblanadi. Xalq og‘zaki ijodi namunalari bolalarda to‘g‘rilik, haqgo‘ylik, kamtarlik, o‘z-o‘ziga tanqidiy qarash, jonkuyarlik va samimiylik, andishalilik kabi axloqiy sifatlarni shakllantirish, shu bilan birga yolg‘onchilik, kibr-havo, o‘z-o‘ziga bino qo‘yish, xudbinlik, andishasizlik kabi illatlarga qarshi kurash tuyg‘usini paydo qilishda muhim ahamiyatga ega. Shuningdek, bolaning o‘z maqsadi yo‘lida fidoyilik, qat’iyatlilik, mardlik, o‘zini tuta bilish kabi irodaviy xususiyatlari ham xalq og‘zaki ijodi namunalari vositasida samarali shakllantiriladi. Bunday sifatlarga ega bo‘lgan bolalar har tomonlama kamol topgan bo‘ladi. Hozirgi zamon pedagogikasi bola shaxsiga hurmat va uning shaxs sifatidagi betakrorligini tan olgan holda yondashishni talab qiladi. Mazkur yondashuvning muhim qirralaridan biri bolaning o‘ziga xos jihatlariga putur еtkazmagan holda unda o‘z-o‘zini hurmat qilish, doimiy ravishda barkamollikka erishishga intilish kabi sifatlarni qaror toptirishni nazarda tutishdir. Olimlarning ta’kidlashicha, bola xarakteri asosan u 5 yoshga to‘lgunga qadar shakllanadi. Keyingi yosh bosqichlarida uning shaxsiyati asta-sekin rivojlanib boradi. Demak, bolaning qay tarzda shakllanishi uning kelajakdagi hayoti mazmunini belgilaydi. O‘zbek oilalarida farzand tarbiyasida qo‘llaniladigan tajribada sinalgan, milliy asosga muvofiq tarzdagi metod-usullar mavjud-ki, ularga quyidagilarni ko‘rsatish mumkin: tushuntirish, odatlantirish, o‘rgatish, mashq qildirish, bolalarning kundalik rejimi, ibrat- namuna, iltimos qilish, yolborish, tilak-istak bildirish, ma’qullash, maslahat berish, o‘git- |