Ishlash jarayonida kreativligini oshirish

Scientific Journal Impact Factor SJIF 2021: 5.423 
1505 
w
www.oriens.uz
May
2021
 
 
darslik materiallarini o`rganish bilan bog`liq holda olib boradi. Ona tili hamda o`qish 
darslarida lug`atustida ishlash o`quvchilar nutqini o`stirishga, yozma savodxonligini 
shakllantirishga, so`z boyligini boyitishga nutq madaniyatini yuksaltirishga 
qaratilganligi sababli bu ish 1-sinfdanoq boshlanadi va butun o`quv jarayonida 
davom ettiriladi.
Lug`at- imlo savodxinligini oshirish, so`z boyligini kengaytirishning muhim 
manbaidir. Maktabda o`quvchilarning nutqiy kreativligini oshirishning muhim 
vazifalaridan biri lug`at ustida ishlashni yaxshilash, tartibga solish, uning asosiy 
yo`nalishlarini ajratish va asoslash, o`quvchilarning lug`atini boyitish jarayonini 
boshqarish hisoblanadi. Lug`atlardan foydalanish va ular ustidan ishlash malakasini 
shakllantirish avvalo ularda ehtiyojni tarbiyalashdan boshlanadi. Chunki, ehtiyoj 
sezilmasa, o`quvchi lug`atlarga murojaat qilmaydi. Ma’lum bir so`zning imlosi, 
ma`nosi, ma`nodoshi, qarama-qarshi ma`nosi, uyadoshini bilish zaruriyati ehtiyojni 
vujudga keltiradi.
Boshlang`ich sinf o`quvchilarining lug`atlar ustida ishlash jarayonida 
kreativligini oshirish uchun quyidagi metodlarni qo`llash yaxshi samara beradi:
1. Badiiy asar o`quvchilar nutqini oshirish uchun eng muhim va ishonarli 
manbadir. O`qituvchi hafta davomida o`quvchilarga turli ertaklarni o`qittirib, 
notanish bo`lgan so`zlarni ajratib, uning ma`nosini tushintirishi va kelasi badiiy 
asarni o`qilguncha bu so`zlarni yozdirib yodlattirishi zarur. Chunki, bolalar 
o`zbek tilini yuksak badiiy obrazlar orqali o`zlashtiradilar.
2.O'quvchilar lug'atiga aniqlik kiritish. Bu o'z ichiga quyidagilarni oladi: 1) 
o'quvchi puxta o'zlashtirmagan so'zlarning ma'nosini to'liq o'zlashtirish, ya'ni shu 
so'zlarni 
matnga 
kiritish, ma'nosi 
yaqin so'zlarga qiyoslash, antonim tanlash 
yo'llari bilan ularning ma'nosiga aniqlik kiritish;
2) so'zning kinoyali ma'nosini, ko'p ma'noli so'zlarni o'zlashtirish;
3) so'zlarning sinonimlarini, sinonim so'zlarning ma'no qirralarini o'zlashtirish;
4) ayrim frazeologik birliklarning ma'nosini o'zlashtirish. 
5) Lug'atni faollashtirish, ya'ni o'quvchilar ma'nosini tushunadigan, ammo 
o'z nutq faolyatida ishlatmaydigan nofaol lug'atidagi so'zlarni faol lug'atiga o'tkazish. 
Buning 
uchun shu so'zlar ishtirokida so'z birikmasi va gaplar 
tuziladi, 
ular 
o'qiganlarni qayta hikoyalash, suhbat, bayon va inshoda ishlatiladi. Adabiy tilda 
ishlatilmaydigan 
so'zlarni 
o'quvchilar 
faol 
lug'atidan 
nofaol 
lug'atiga 
o'tkazish.Bunday so'zlarga bolalarning nutq muhiti ta'sirida o'zlashib qolgan 
adabiy til me'yoriga 
kirmaydigan, ayrim 
adabiy 
asar 
va 
so'zlashuv tilida 

---