İsa Musayev, Mətləb Əlizadə

 
13 
Xəbər  -  informasiyanın  maddi  formasıdır.  Bu  baxımdan,  informasiya  –  xəbərdən 
süzülüb  çıxarılan  qeyri-maddi  mahiyyətli  mənadır.  Yəni  informasiya  xəbərin  məna 
yüküdür. Lakin həm eyni informasiya müxtəlif xəbərlərlə ötürülə biləndir, həm də eyni 
xəbərin  müxtəlif  mənalarda  başa  düşülməsi  mümkündür.  Hətta  elə  xəbərlər  var  ki, 
onların mənasını heç kim anlaya bilmir. Odur ki, xəbərin mənasının izah edilməsi üçün 
xüsusi  dilə  ehtiyac  duyulur.  Bu  dilə  kodlaşdırma  sistemi  deyilir.  Beləliklə, informasiya 
yalnız  kodlaşdırıldıqdan  (xüsusi  işarələr  sisteminə  tərcümə  edildikdən)  sonra  xəbərə 
yüklənə  bilir  və  yalnız  dekodlaşdırıldıqdan  (əks  tərcümədən)  sonra  xəbərdən  süzülülüb 
çıxarıla bilir. Lakin eyni informasiya (məna) müxtəlif kodlaşdırma sistemləri ilə müxtəlif 
xəbərlərə yüklənə biləndir. 
İnformatika baxımından, informasiyanın əsas növləri aşağıdakılardır: 
-Qrafik və ya təsviri informasiya
14
;  
-Səs informasiyası
15
;  
-Mətn informasiyası
16
; 
-Ədədi informasiya
17
; 
-Videoinformasiya
18
; 
Bunlardan  əlavə,  taktil
19
,  orqanoleptik
20
  informasiya  kimi  kodlaşdırılması  və 
saxlanması hələ mümkün olmayan informasiya növləri və həmçinin, elmin, hələ nəinki 
kodlaşdırıb  saxlamağı,  hətta  izah  etməyı  belə  bacarmadığı  bir  sıra  başqa  informasiya 
növləri
21
 də vardır. 
İnformasiya uzaq məsafəyə əvvəlcə kodlaşdırılaraq işıq siqnalları ilə, sonra elektrik 
naqili ilə, daha sonra isə radio dalğaları ilə ötürülmüşdür. 
Rəqəmsal  rabitənin  banisi  ümumi  informasiya  nəzəriyyəsinin  yaradıcısı  Klod 
Şennon sayılır. 
İnternetin  təqdim  etdiyi  informasiya  xüsusi  növ  informasiya  hesab  edilir.  Çünki 
burada irihəcmli paylanmış informasiyanın saxlanması, emalı, axtarışı, ötürülməsi üçün 
                                                 
14
 Ətraf dünya haqqında ilk saxlanan informasiya növüdür. Qayaüstü rəsmlər...
 
15 
1877-ci ildən saxlanması mümkün olmuşdur. Əsas növü musiqi informasiyasıdır. 
16 
Şifahi dilin sözlərinin və cümlələrinin xüsusi simvolların (hərflərin) və digər durğu işarələrinin köməyi 
ilə kodlaşdırılması nəticəsində meydana gəlmişdir.
 
17
 Ətraf dünyadakı obyektlərin və onların xassələrinin kəmiyyət ölçüləri olan rəqəmlərlə ifadə edilir. 
18
 Ətraf dünyanın ―canlı‖ təsviri. Kinonun ixtira edilməsi ilə mümkün olmuşdur. 
19
 lamisə, duyğu, hiss 
20
 iybilmə, dadbilmə və s 
21
 Məsələn, ekstrasensor informasiya 

---

 
14 
xüsusi priyomlardan və müxtəlif informasiya növlərinin işlənməsi üçün xüsusi üsullardan 
istifadə edilir. 
Digər  obyektlər  kimi,  informasiya  da  müəyyən  xassələrə  malikdir.  İnformasiyanın 
xassələrinin  digər  obyektlərin xassələrindən  əsas  fərqi dualizmdir.  Yəni  informasiyanın 
məzmununu formalaşdıran xassələr həm ilkin verilənlərin xassələrindən, həm də qeydiy-
yataalma metodlarının xassələrindən asılıdır. 
İnformatika  baxımından,  obyektivlik,  gerçəklik,  tamlıq,  dəqiqlik,  aktuallıq,  yarar-
lılıq,  qiymətlilik,  məqamlılıq,  başa  düşülənlik,  əlçatanlıq  və  lakoniklik  kimi  ümumi 
keyfiyyət xassələri ön plana çəkilir. 
Obyektivlik informasiyanın qeydiyyata alınma üsulundan asılı olmamasını ifadə edir. 
Məsələn,  ―hava  istidir‖  -  cümləsindəki  informasiya  obyektiv  deyil.  Lakin  ―havanın 
hərarəti 
С
0
22
təşkil  edir‖  -  cümləsindəki  informasiya  obyektivdir.  Çünki  bu,  insanın 
subyektiv qiyməti deyildir. 
Gerçəklik  informasiyanın  hadisəni  düzgün  əks  etdirməsini  ifadə  edir.  Obyektiv 
informasiya həmişə gerçəkdir. Gerçək informasiya isə həm obyektiv,  həm də subyektiv 
ola biləndir. Gerçək informasiya düzgün qərar qəbul etməyə kömək edir. İnformasiyanın 
bilərəkdən
22
  və  ya  bilməzlikdən,  həmçinin  manelərin  təsiri  və  ya  dəqiq  ölçü  cihazının 
olmaması üzündən təhrif edilməsi nəticəsində gerçək olmayan informasiya yaranır. 
Tamlıq informasiyanın dərketmə və ya qərar qəbulu üçün yetərli olmasını ifadə edir. 
Natamam informasiya səhv qərar qəbuluna səbəb ola bilir. 
Dəqiqlik  informasiyanın  obyektin,  prosesin,  hadisənin  gerçək  vəziyyətinə  yaxınlıq 
dərəcəsini göstərir
23
.  
Aktuallıq informasiyanın istifadə məqamı üçün vacibliyini ifadə edir. Bəzən yalnız 
vaxtında alınan informasiya yararlı olur. 
Yararlılıq  (qiymətlilik)  informasiyanın  konkret  istifadəçi  ehtiyacını  ödəmək 
baxımından qiymətləndirilməsini ifadə edir. 
Ən qiymətli informasiya obyektiv, gerçək, tam və aktual olan informasiyadır
24
.  
Sosial (ictimai) informasiya əlavə xassələrə də malikdir. Çünki bu, semantik (məna) 
xarakterli  olub,  ətraf  dünyanı  anlayışlar  vasitəsilə  təsvir  edir.  Digər  tərəfdən,  bu 
                                                 
22 
dezinformasiya 
23 
Bu, ölçü cihazlarının xətası ilə bağlıdır. 
24 
Lakin  nəzərə almaq lazımdır ki,  obyektiv və  gerçək olmayan informasiya da, məsələn, bədii əsər də 
insan üçün çox qiymətli informasiya kimi çıxış edə biləndir. 

---

 
15 
informasiya dil mahiyyətli olub, bir mahiyyəti  müxtəlif dillərdə
25
 ifadə etməyi  mümkün 
edir. 
Zaman  keçdikcə,  informasiyanın  kəmiyyəti
26
  artır,  sistemləşdirilir,  qiymətləndirilir 
və ümumiləşdirilir. Bu, informasiyanın kumulyativ
27
 xassəsidir.  
İnformasiyanın  köhnəlməsi  zaman  keçdikcə  onun  qiymətdən  düşməsi  formasında 
baş  verir.  Mövcud  informasiyanı  köhnəldən  onu  tamamlayan  və  dəqiqləşdirən  yeni 
informasiyadır.  Elmi-texniki  informasiya  sürətlə,  estetik  informasiya
28
  isə  yavaş-yavaş 
köhnəlir. 
Məntiqilik, yığcamlıq və münasib təqdimat forması informasiyanı asan anlamağa və 
mənimsəməyə kömək edir. 
2.1.5 İnformasiyanın sosial əhəmiyyətli xassələri. İnsan – sosial varlıq olduğundan, 
cəmiyyətdə  mövcuddur.  Bu  isə  o  deməkdir  ki,  insanlar  arasında  informasiya  mübadiləsi 
baş verir. İnformasiya mübadiləsi həmişə müəyyən dildə baş tutur.  
İnformasiya  faydalı olmazsa,  informasiya  mübadiləsinin  praktiki  əhəmiyyəti  olmaz. 
Faydasız informasiya küy yaradır. Bu, faydalı informasiya almağa mane olur.  
Dedik ki, informasiya gerçək və aktual olmalıdır. Çünki gerçək olmayan informasiya 
çaşdırıcı olur. Aktual olmayan informasiya isə faydalı deyil.  
Yuxarıda  göstərdik  ki,  informasiya  tam  və  dəqiq  olmalıdır.  Çünki  tam  informasiya 
qərar qəbulu üçün kifayətedici informasiyadır.  Dəqiq  informasiya  isə  hər  yerdə  eyni  cür 
başa düşülən informasiyadır. Tam və dəqiq informasiya elmin məhsuludur.  
İnformasiya ətraf mühitdən qəbul edilən giriş verilənləri, ətraf mühitə ötürülən çıxış 
xəbərləri və sistemin daxilində saxlanan məlumatlar çoxluğudur.  İnformasiya sənədlərdə, 
çertyojlarda, şəkillərdə, mətnlərdə, səs və işıq siqnallarında, elektrik və əsəb impulslarında 
mövcud  ola  biləndir.  Verilənlər  informasiyanın  tərkib  hissəsi  olub,  qeyd  edilmiş 
siqnallardır. 
İnformasiya  prosesləri  zamanı  verilənlər metodların  köməyi  ilə  bir  növdən digərinə 
dəyişdirilir.Verilənlərin  emalı  müxtəlif  əməliyyatlar  çoxluğunu  ehtiva  edir.  Əsas 
əməliyyatlar aşağıdakılardan ibarətdir: 
-verilənlərin yığılması – qərar qəbulu üçün kifayət edən informasiyanın toplanması; 
                                                 
25
 Məsələn, təbii danışıq dilindəki fikrin riyazi düsturlarla ifadə edilə bilməsi 
26
 miqdarı və həcmi 
27 
Kumulyasiya – latınca, yığılma, toplanma, artma mənasına gəlir. 
28 
Sənət əsəri 

---