İQTİsadiyyatin təNZİMLƏNMƏSİ SİstemiNDƏ HÜquqi TƏNZİMLƏMƏ aləTİ KİMİ DÖVLƏt proqramlarinin əHƏMİYYƏTİ

62 

 

 

 

Lakin  həmin  təshihlər  tez-tez  olmamalıdırlar  (təqribən  4-5  ildə  bir  dəfə)  və  elə 

eyni, həmin proseduranı keçməlidirlər. Yeri gəlmiĢkən belə qayda ABġ və Avropa 

ittifaqı tərəfindən qəbul olunmuĢdur. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

SXEM 3.1.Milli proqram və layihələrin iĢlənib hazırlanma  texnologiyasının və 

reallaĢmasının blok-sxemi. 

 “Məqsədlər ağacı”. Hər bir proqram üçün (layihə üçün) ―məqsədlər ağacını‖ 

qurmaq  lazımdır:  baĢ,  ali  məqsəd,  1-cı  səviyyəli  məqsədlər,  2-cı  səviyyəli 

məqsədlər,  əgər  tələb  olunarsa,  onda  həm  də  3-cü  səviyyəli  məqsədlər  (Ģəkildə 

göstərilib). Həm də hər bir məqsəd ümumi, nəzarət olunmayan anlayıĢlarda deyil 

2. ―Məqsədlər ağacının‖ qurulması 

3. Prioritetlər sisteminin müəyyən olunması 

4. Proqram (layihənin) strukturizasiyası, layihənin dəstinin müəyyən olunması 

5. Konkret layihələr üzrə biznes planların iĢlənib hazırlanması, tffektivliyinin 

qiymətləndirilməsi 

6. Proqram (layihələrin) effektivliyinin qiymətləndirilməsi  

7. Proqram (layihələrin) maliyyələĢdirilməsi mənbələrinin və Ģərtlərinin müəyyən 

olunması 

8. Proqram (layihələrin) reallaĢdırılmasının idarə olunması sisteminin qurqlması 

9. Normativ-hüquqi, informasiya, kadr təminatı 

10. Yerinə yetirilmiĢ mərhələlərin, layihələrin, altproqramların, proqramların monitorinqi, 

dövlət qəbulu və qiymətləndirilməsi, istifadəsi haqda tövsiyyələr 

1. Proqram (layihə) obyektlərinin əsaslsndırılması və seçilməsi 

---

63 

 

 

 

(―artırmaq‖, ―qüvvələndirmək‖ və s.), hər il qarĢıya qoyulan məqsədlərə nail olmaq 

(və  ya  nail  olmamaq)  dərəcəsini  qiymətləndirmək  mümkün  olsun  deyə  və  əgər 

məqsəd nail olunmaz olacaqsa, iĢi vaxtında təshih etmək ya da ki dayandırmaqdan 

ötrü  kəmiyyət  ölçülməsinə  və  müddətinə  malik  olan  konkret  göstəricilərdə 

müəyyən olunmalıdır. 

―Məqsədlər ağacının‖ quulmasında baĢlıca vəzifə (və çətinlik) 



 bir və ya bir 

neçə məsədlərin ötürməsinə yol verməmək, zira bu bütün proqram iĢlərinin yekun 

effektini  kəskin  Ģəkildə  aĢağı  salacaqdır,  eləcə  də  verilmiĢ  yol  üzrə  hərəkət 

məntiqindən kənara, yana aparan yanlıĢ məqsədləri daxil etməmək.  

Proqram (layihənin) “məqsədlər ağacı”Tədbirlər sistemi. Növbəti məsələ 



 

məqsədlər ağacının hər bir elementi üzrə tam həcmdə və lazımi müddətdə hər bir 

səviyyəli hər bir məqsədin və yekun hesabda – baĢ, ali məqsədin nail olunmasını 

təmin edən ardıcıl və ya paralel yerinə yetiriləcək tədbirlərin (iĢlərin) qəbulu. 

Burada tələblər əvvəlki punktda olduğu kimidir – zəruri tədbirlərin qaçırmasına, 

ötürməsinə yol verməmək. 

Proqramın strukturizasiyası. Əldə olunmuĢ tədbirlər dəstini strukturlaĢdırmaq, 

sonrakı iĢ və idarə olunma üçün rahat Ģəkilə gətirmək zəruridir. Hər bir proqramın 

ilkin həlqəsi, kərpici konkret layihədir – tədqiqatı, investisiyası, təĢkilati-idarəedici 

və  s.  QarĢılıqlı  əlaqəli  lyihələr  qrupu  bloklarda  birləĢirlər,  onlar  isə 



 

altproqramlara  və  onların  hamısı  birlikdə  proqramın  mürəkkəb  matris  toxumasını 

təĢkil  edirlər.  Milli  proqramın  strukturunun  nümunəvi  sxemi  Ģəkildə  verilib.  O,  5 

konturu  daxil  edir:  tədqiqat-konstruktor,  innovasiya-investisiya,  təĢkilati-

idarəetmə,  kadr,  regionlararası  və  beynəlxalq  əməkdaĢlıq  konturu  (bununla  belə, 

sononcu  kontur  təĢkilati  idarəetmə  ilə  birləĢə  bilər).  Hər  bir  kontur  altproqram, 

blok  və  kayihələrin  müəyyən  dəstini  daxil  edir  və  özünün  idarəetmə  sisteminə 

malikdir.  Proqramın  strukturizasiyasını  digər  kəsiyi,  nöqteyi-nəzəri  –  zamanıdır: 

ayrı-ayrı  layihələrin,  onların  bloklarının,  altproqramların  yerinə  yetirilməsi 

müddətinin  müəyyən  olunması  və  bir-birinə  bağlaması  (qarĢılıqlı  uyğunluğu, 

uzlaĢması)  və  proqramın  yerinə  yetirilmə  mərhələlərinin  və  növbəliliyinin 

---

64 

 

 

 

qurulması.  Bu  yekun  hesabda  seçimi  keçmiĢ  layihə  və  proqramlar  əsasında 

proqramın  yerinə  yetirilməsinin  özünəməxsus  yol  kartının  yaradılması  üçün 

zəmindir.  Altproqramlar  ümumi  yekun  məqsədə  nail  olmaq  üçün  tədqiqatı, 

innovasiya və təĢkilati layihələri birləĢdirərək 



 matris sistemi üzrə qurula bilərlər. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

SXEM 3.2.Milli proqramların strukturu 

Biznes-planlar.  Yuxarıda  göstərilmiĢ  proseduranın  keçilməsindən  sonra 

həlledici  mərhələ  yaxınlaĢır:  hər  bir  layihə  üzrə  biznes-planların  və  bloklar, 



 

texnikanın və texnologiyanın yeni nəslinin 

mənimsənilməsi (baza innovasiya) 



 

texnikanın və texnologiyanın yeni nəslinin yayılması 

(yaxĢılaĢan innovasiya) 



 

innovasiya üçün invectisiya 



 

innovasiya nln informasiya təminatı 



 

uzunmüddətli proqnozlaĢdlrma və strateji planlaĢdırma 



 

normativ-hüquqi təminat 



 

idarəedici Ģirkət 



 

layihələrin ekspertizası və seıimi 



 

layihələrin maliyyə təminatl 



 

layihələrin reallaĢdırılması 



 

layihələrin monitorinqi və qəbulu 

 

–

 

elmi və konstruktor kadrlarının hazırlanması və 

ixtisasının artırılması 

–

 

mühəndislərin hazırlanması, yenidən hazırlanmas və 

ixtisasının artırılması 

–

 

menencerərin və dövlət qulluqçularının yenidən 

hazırlanmas və ixtisasının artırılması 

–

 

 fəhlə və texniklərin hazırlanması, yenidən hazırlanmas 

və ixtisasının artırılması 

 

–

 

fundamental və axtarıĢ tədqiqatları; 

–

 

tətbiqi tədqiqatlar; 

–

 

ixtira və pqtentlər; 

–

 

sınaq-konstruktot iĢləri 

Tədqiqat-kostruktor 

konturu 

 

Investisiya konturu 

 

Idarəedici kontur 

 

Kadr konturu 

 

–

 

regional və beynəlxalq proqram və layihələrin 

kordinasiyası 

–

 

MDB-nin, AvroAsiyaĠƏ-nin, Belarus 



 Russiya 

Ġttifaqının digər ölkələrlə  intearasiya proqram və 

layihələri 

–

 

AĠ, ATAĠ, BMT xətti üzrə beynəlxalq proqram və 

layihələrdə iĢtirak 

Regionlararası və 

beynəlxalq əməkdaĢlıq 

konturu 

 

---