INCOTERMS-2010
rın «nəqliyyat sənədində yalnız təkrarən göstərildiyinə» əsaslanaraq, bu
məlumatlara görə məsuliyyəti üzərinə götürməkdən imtina edir. Ümumi
qəbul olunmuş qaydalara və prinsiplərə əsasən, daşıyıcı məlumatların
səhihliyini münasib üsullarla yoxlamalıdır və bunu etməməsi, onun yükü
qəbul edən qarşısında məsuliyyətini yaradır. Lakin mal konteynerlərlə nəql
edildikdə, konteynerin doldurulmasına görə məsuliyyət daşıdığı hallar
istisna olunmaqla, daşıyıcının orada yerləşdirilmiş malı yoxlamaq imkanı
yoxdur.
Yalnız iki termin - «Dəyər, Sığorta və Fraxt» («CIF») və «Daşıma və
Sığorta haqqı...dək ödənilmişdir» («CIP») malın sığortalanması ilə bağlıdır.
Bu terminlərə əsasən, satıcı malı alıcının xeyrinə sığortalamalıdır. Başqa
hallarda malın sığortalanmasının təmin edilməsi və sığortanın əhatə dərəcəsi
bilavasitə tərəflər arasında razılaşdırılır. Satıcı malı alıcının xeyrinə
sığortaladığına görə, çox zaman onun tələblərini bilmir. London Sığortaçılar
Birliyi
tərəfindən
hazırlanmış
«Yüklərin
sığortalanması
haqqında
Əsasnamə»nin «C» bəndinə əsasən mallar «minimal məbləğə», «B» bəndinə
əsasən «orta məbləğə», «A» bəndinə əsasən «yüksək məbləğə» sığortalana
bilər. «Dəyər, Sığorta və Fraxt» («CIF») termini əsasında göndərildikdə,
tranzitlə daşınan kütləvi istehlak mallarının bir neçə dəfə müxtəlif alıcılara
satılmaq imkanının mövcudluğuna, sığorta məbləğinin növbəti alıcıları nə
dərəcədə qane etdiyini müəyyənləşdirməyin mümkün olmamasına görə, bu
terminin malın minimum məbləğə sığortalanması barədə müddəasında
alıcının əlavə sığortalama tələb etməsinin mümkünlüyü nəzərdə tutulur.
Lakin malın itirilməsi, oğurlanması yaxud lazımi tərzdə emal edilməməsi və
ya saxlanılma- ması riski yüksək olduqda, satılan hazır malın minimum
məbləğdə sığortalanması əlverişli deyil və göstərilən «Əsasnamə»nin «C»
bəndində nəzərdə tutulduğuna nisbətən daha böyük məbləğdə sığortalama
tələb olunur. Sığortanın minimum məbləğdə təmin olunmasını nəzərdə tutan
«Dəyər, Sığorta və Fraxt» («CIF») terminindən fərqli olaraq daha yüksək
sığorta təminatı tələb etdiyinə görə, kütləvi istehlak mallarının alqı-satqısı
zamanı «Daşıma və Sığorta haqqı...dək ödənilmişdir» («CIP») terminindən
adətən, istifadə edilmir. Lakin «Daşıma və Sığorta haqqı...dək ödənilmişdir»
(«CIP») terminində satıcının sığortalama üzrə öhdəliklərinin dəyişdirilməsi
anlaşılmazlıq yarada biləcəyinə görə.
15
INCOTERMS-2010
hər iki termində malın sığortalanması minimum məbləğlə məhdudlaşır.
«Daşıma və Sığorta haqqı...dək ödənilmişdir» («CIP») termininin bu məqamı
alıcı üçün xüsusilə vacibdir: əgər əlavə sığortalama tələb olunursa, o,
satıcının şərtləri ilə razılaşmalı yaxud bunun alternativi kimi, əlavə
sığortalamanı bilavasitə özü yerinə yetirməlidir. Bəzi xüsusi hallarda alıcı
malın müharibələrdən, üsyanlardan, tətillərdən yaxud digər iğtişaşlardan
sığortası üzrə «Əsasnamə»nin «A» bəndinin imkan verdiyindən artıq
məbləğə təminat ala bilər. Alıcı bu cür sığortalanmanın satıcı tərəfindən
yerinə yetirilməsini istəyirsə və bu mümkündürsə, satıcıya müvafiq göstəriş
verməlidir.
«D» qrupunun terminlərində malın sərhədə yaxud idxalçı ölkənin
hüdudlannda yerləşən razılaşdırılmış təyinat məntəqəsinə çatdırmaq
məsuliyyəti satıcının üzərinə düşdüyü üçün, onlar xarakter etibarilə «C»
qrupuna daxil olan terminlərdən fərqlənir. Satıcı malın bu məntəqəyə
çatdınlması üzrə bütün riskləri öz üzərinə götürməli və xərcləri ödəməlidir.
Aydındır ki, «D» qrupunun terminləri «çatdırılma müqavilələri»ni («arriwal
contracts»), «C» qrupunun terminləri isə, «yüklənmə müqavilələrini»
(«shipment contracts») ifadə edir.
«Rüsum ödənilməklə çatdırılmışdır» («DDP») termini istisna edilməklə,
«D» qrupuna daxil olan terminlərə əsasən malın təyinat ölkəsinə idxalı ilə
bağlı olan gömrük vergi və rüsumları alıcı tərəfindən ödənilir.
«Rüsum ödənilmədən çatdırılmışdır» («DDU») termini 1990-cı ilin
redaksiyasında əlavə edilmişdir. Bu termindən satıcının malı təyinat ölkəsinə
idxal üzrə gömrük rəsmiləşdirməsini yerinə yetirmədən və gömrük
rüsumlarını ödəmədən çatdırmağı öhdəsinə götürdüyü hallarda istifadə
olunur. Malların idxal üçün rəsmiləşdirilməsi mürəkkəb olan və xeyli vaxt
tələb edən ölkələrdə malı gömrük rəsmiləşdirməsini aparmaqla çatdırmaq
öhdəliyini yerinə yetirərkən, satıcı çətinliklərlə qarşılaşa bilər. «Rüsum
ödənilmədən çatdırılmışdır» («DDU») termininin təfsirinin B5 və B6
bəndlərində alıcının malm öz ölkəsinə idxalı üzrə gömrük rəsmiləşdirilməsi
öhdəliyini yerinə yetirmədiyi təqdirdə yaranan əlavə risklərin və xərclərin
onun tərəfindən ödənilməsi nəzərdə tutulduğuna baxmayaraq, malın
idxalının gömrük rəsmiləşdirilməsi ilə əlaqədar çətinliklər mövcud olan
ölkələrlə ticarət aparan sahcıların bu termindən
' istifadə etməsi məsləhət
görülmür.
16
4 \
INCOTERMS-2010
ANLAYIŞLAR
«Incoterms 2010» hazırlanarkən, on bir terminin hər birində istifadə
edilən müxtəlif ifadələrin mümkün qədər aydınlığına və ardıcıllığına nail
olmaq üçün səy göstərilmişdir. Beləliklə, eyni bir ifadədən müxtəlif mənada
təfsir olunacağı ehtimalı aradan qaldırılmışdır. Bundan başqa, mümkün olan
bütün hallarda BMT-nın 1980-cı il «Malların Beynəlxalq Alqı-satqı
Müqavilələri haqqında Konvensiyası»nda («UN Convention on Contracts for
the International Sale of Goods») əksini tapmış ifadələrdən istifadə
edilmişdir.
«Malgöndərən»
Müvafiq alternativin olmadığına görə, iki müxtəlif mənanı ifadə etmək
üçün bəzi hallarda eyni məfhumdan istifadə edilmişdir. Tacirlər bu çətinliklə
həm alqı-satqı, həm də daşınma müqavilələrində qarşılaşacaq. Məsələn,
«malgöndərən» (shipper) məfhumu həm malları daşınmaq üçün təhvil verən
şəxsi, həm də daşıyıcı ilə müqavilə bağlayan şəxsi bildirir. Halbuki, bu iki
«malgöndərən» müxtəlif şəxslər ola bilər (məsələn, FOB termininə görə, satıcı
malı daşınmaq üçün təhvil verməli, alıcı isə, daşıyıcı ilə müqavilə
bağlamalıdır).
«Gəmi»
Malın dəniz yolları ilə daşınmasını nəzərdə tutan terminlərdə «gəmi»
sözündən istifadə olunur. Nəzərə alınmalıdır ki, «Franko-göyər- tədə»
(«FOB») terminindəki «gəminin tutacağından keçirilməklə» ifadə- sindəki
«gəmi» sözündən də eyni mənada istifadə olunur.
«Adi»
«Adi» sözünə bir neçə termində, məsələn, «EXW» termininin malın
çatdırılması müddətləri barədə (A4 bəndi), «C» qrupu terminlərinin satıcının
daşınma müqaviləsini bağlaması üçün tələb olunan və alıcıya təqdim etdiyi
sənədlər barədə (A3, A8 bəndləri) təsadüf olunur. «Adi» sözünün hansı məna
verdiyini dəqiq söyləmək çətin olsa da, bir çox hallarda onu insanların
ticarətdə adətən, necə davrandıqları və təcrübəyə əsaslanaraq necə hərəkət
etdikləri kimi açıqlamaq olar. Bu baxımdan, qiymətləndirməni təcrübə
zəminində deyil, «vicdanlılıa»
və «ədalətli
17
Dostları ilə paylaş: |