ingilis dilindən tərcümə edənlər:
Hacıyev Rauf Şaiq oğlu
İsgəndərov Arzu Qulu oğlu
iqtisad elmləri namizədi
«Incoterms» Ticarət terminlərinin təfsirinin
Beynəlxalq Qaydaları. Azərbaycan dilində.
Bakı: 2015. 100 səh. A5
Tərcümə. Bakı-2015
INCOTERMS-2010
GİRİŞ
«INCOTERMS - 2010»
«INCOTERMS»İN MƏQSƏDLƏRİ VƏ İMKANLARI
«Inkoterms»in məqsədi xarici ticarətdə daha çox istifadə olunan ticarət
terminlərinin
təfsirinin
beynəlxalq
qaydalarının
toplusunu
işləyib
hazırlamaqdır. Bununla da, həmin terminlərin müxtəlif ölkələrdə fərqli təfsir
olunacağı ehtimalı aradan qaldırılır yaxud əhəmiyyətli dərəcədə azaldılır.
Belə ki, bir çox hallarda beynəlxalq müqavilənin iştirakçıları müqabil
tərəfin ölkəsində tətbiq edilən ticarət qaydalarındakı fərqlər barədə məlumata
malik olmur. Bu isə, anlaşılmazlıqların, mübahisələrin yaranmasına,
məhkəmə araşdırmalannın aparılması ilə bağlı vaxtın və pul vəsaitlərinin sərf
olunmasına, münasibətlərin pozulmasına gətirib çıxarır. Həmin qəbildən
olan problemlərin qarşısını almaq üçün Beynəlxalq Ticarət Palatası
(International Chambers of Commerce) 1936-cı ildə Ticarət Terminlərinin
Təfsirinin Beynəlxalq Qaydalarını («Incoterms»-International commerce
terms) işləyib hazırlamışdır. Beynəlxalq ticarətin müasir təcrübəsinə
uyğunlaşdırılma məqsədilə 1953-cü, 1967-ci, 1976-cı, 1980-cı, 1990- cı,
2000-ЧЛ
və 2010-cu illərdə «lncoterms»ə dəyişikliklər edilmişdir.
«Incoterms» beynəlxalq saziş deyil. Amma alqı-satqı müqaviləsində
onun bazis çatdırılma şərtlərinə istinad edildiyi hallarda dövlətin müxtəlif
qurumları, ilk növbədə isə, gömrük orqanları, xarici ticarət sahəsində
mübahisələrə baxan məhkəmələr «Incoterms»in müddəalarını nəzərə
almalıdır. Bəzi ölkələrdə «Incoterms» qanun qüvvəsinə malikdir və mal
göndərişləri üzrə müqavilələr bağlanılarkən bu məqamın nəzərə alınması
zəruridir.
«Incoterms»də tərəflərin bir sıra öhdəlikləri, məsələn, satıcının malı
birbaşa alıcıya yaxud daşınmaq üçün daşıyıcıya təhvil verməsi, təyinatı üzrə
çatdırması şərtləri, bu zaman tərəflərin üzərinə düşən öhdəliklər və qəbul
etdiyi risklər, müvafiq öhdəliklərin yerinə yetirilməsinin sübut edilməsi
üsulları, malların ixracı və idxalı üzrə gömrük vergi və rüsumlarının,
malların qablaşdırılması, sığorta və daşınma xərclərinin hansı tərəfin
ödəməsi, lisenziyaların alınmasını hansı tərəfin təmin etməsi.
INCOTERMS-2010
satıcının malı alıcıya təhvil verdiyi məqam, malların məhvi yaxud xarab
olması riskinin satıcıdan alıcıya ötürüldüyü an, satıcının mal göndərişləri
üzrə öhdəliklərini nə vaxt tam yerinə yetirdiyi əks olunmuşdur.
Bazis şərtlərində istifadə olunan «franko» idxalçının bu sözlə göstərilən
məntəqəyədək bütün risklərdən və xərclərdən azad edildiyini bildirir.
Buna görə də, mal göndərişlərinin bazisi seçilərkən müqavilədə mütləq
«Incoterms»in
terminologiyasına
riayət
olunmalı,
onun
müvafiq
redaksiyasına istinad edilməlidir. Konkret termin «Incoterms»də olduğu
kimi, ingilis dilində göstərilməlidir. Bundan başqa, «Incoterms»-in seçilmiş
termini mala, onun daşınma üsuluna uyğun olmalı, burada satıcının malın
daşınması üzrə öhdəliyinin yerinə yetdiyi məqam, mal məhv yaxud xarab
olduğu halda risk daşıdığı coğrafi məntəqə dəqiq müəyyənləşdirilməlidir.
«Incoterms»də malların qiyməti və dəyərinin ödənilməsi üsulu, mal
üzərində mülkiyyət hüququnun keçməsi, müqavilənin pozulmasının
nəticələri reqlamentləşdirilmir. Bu məsələlər adətən, alqı-satqı müqaviləsində
yaxud bu cür müqaviləyə tətbiq olunan hüquqda əksini tapır. Həmçinin,
nəzərə almalıdır ki, müqabil tərəfin ölkəsinin milli qanunları alqı-satqı
müqaviləsinin hər hansı müddəasına, o cümlədən seçilmiş «Incoterms»
termininə münasibətdə üstünlüyə malik ola bilər.
Eyni zamanda, bağlanmış müqavilənin təfsirinə seçilən termindən asılı
olmayaraq limanların və başqa coğrafi məntəqələrin adətlərinin öz təsirini
göstərməsi də nəzərə alınmalıdır.
Alqı-satqı müqavilələrinin yerinə yetirilməsi üçün müstəsna əhəmiyyətə
malik olsa da, «Incoterms» bu müqavilələrlə bağlı bir sıra problemləri,
məsələn, mülkiyyət və digər hüquqların ötürülməsini, müqavilə şərtlərinin
pozulmasının nəticələrini, müxtəlif səbəblər əsasında və bəzi vəziyyətlərdə
tərəflərin məsuliyyətdən azad olunmasını əhatə etmir. Bu məsələlər alqı-satqı
müqaviləsinin digər şərtləri əsasında və tətbiq olunan qanunvericilikdə
həllini tapmalıdır.
Həmçinin qeyd olunmalıdır ki, «Incoterms» alqı-satqı sazişinin
bütövlükdə yerinə yetirilməsini təmin edən müddəaların standart şərtlərlə və
ya tərəflərin fərdi danışıqlar yolu ilə müəyyənləşdirdiyi şərtlərlə əvəz
olunmasını nəzərdə tutmur.