Yrd. Doç. Dr. Mustafa YÜCE
| 123
-----------Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt 15, sayı 2, 2013-----------
ölçüsünde gerçekleşir.
41
İman özü gereği zorlamayı kabul etmez.
İmandaki bu hususiyet güzel amelleri ve ahlakî değerleri netice
vermesi açısından önemlidir. İnancın bilgi blokajı üzerine oturtulması
inancın şüphe ve tereddütten uzak olması noktasında önemli bir yeri
vardır. Bu açıdan iman akıl yürütme ve istidlalle teyit edilmeli; birey
itikadın konu ve yükleminin bilincinde olmalıdır. Dinin inanç ve
ahlakla ilgili hükümleri bilinçsiz bir şekilde gerçekleşmez.
42
İman kavramının salih amel kavramı ile çok yakından bir
ilişkisi vardır. İman ile salih amel arasındaki semantik irtibat, imanın
tanımlanmasında önemli bir yer işgal eder. İslam kelamındaki amelin
imandan bir cüz olup olmadığı meselesi ile kebîre tartışmaları hep
zikredilen hususa endekslidir.
43
Kur’an iyi amellerden bahsetmeksizin tek başına imandan,
inananlarla inanmayanları karşılaştırdığı yerde bahseder.
44
Kur’ân’da
salih amel kavramı elli küsur yerde imanla
45
birlikte zikredilmiştir.
46
Bu da bize her türlü müsbet ve ma’ruf fiilin kaynağının iman
olduğunu göstermesi açısından önemlidir. Salih amelin, itikad, ahlak,
ibadet, hukuk ve siyaset gibi başka alanları da kapsadığı
görülmektedir. Çünkü hayırlı, iyi, uygun veya yararlı iş, faaliyet
anlamına gelen bu ifade, bu nitelikleri taşıyan hukuk, ibadet, ahlak ve
siyasetle ilgili bütün olumlu faaliyetleri kapsar.
47
Hz. Peygamber
(s.a.v), ‚
gönülden teslim olma‛ anlamına gelen İslâm’ı ve ‚
kuşkusuz bir
41
Kınalızâde Ali Efendi, Ahlâk-ı Alâî (Taş Baskı), Matbaatu’l-Bulak, Bulak 1248, s.
16.
42
Recep Ardoğan, ‚Kelâmî Açıdan İmanın Mahiyeti ve Din Özgürlüğünün
Muhtevası‛,
Diyanet İlmî Dergi, cilt: 41, sayı:1, Ocak-Şubat-Mart 2005, ss. 46-53.
43
Toshihiko Izutsu, Dinî ve Ahlakî Kavramlar, s. 269; Ömer Dumlu, Kur’ân-ı
Kerim’de Salah Meselesi, Ankara 1992, s. 245.
44
Fazlur Rahman, Allah’ın Elçisi ve Mesajı-Makaleler I-, (trc.:Adil Çiftçi) Ankara
1997, s. 3.
45
Fîrûzâbâdî, Muhammed b. Ya’kub, Beşâ’iru zevi’t-temyiz fî letâifi’l-Kitabi’l-Aziz,
el-Mektebetü’l ilmiyye, Beyrut ts., IV, 365; Toshihiko Izutsu,
Dinî ve Ahlakî
Kavramlar, 151.
46
Mesela, ‚Gerçek şu ki iman edip salih amel işleyenlere gelince elbette biz işini
güzel yapanın ecrini zayi etmeyiz.‛ (Kehf, 18/30)
47
Mustafa Çağrıcı, İslam Düşüncesinde Ahlak, DEM Yayınları, İstanbul 2013, s. 37.
124 |
İnanç-Ahlak İlişkisi Bağlamında İman, İslâm ve İhsan Kavramları
-----------Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt 15, sayı 2, 2013-----------
şekilde inanma‛ anlamına gelen imanı amel diye isimlendirmiştir.
48
Amel imandan bir parça olmasa da kâmil imanın dışa yansıması,
ahlâkîliğin çok önemli bir şartıdır. Bir kimsenin kâmil bir mümin
olması günahlardan sakınması ile mümkün olur.
49
Kur’ân’da olduğu
gibi hadislerde de birçok yerde salih amelin imanla ilişkilendirilmesi,
iman-ahlak irtibatının ne kadar güçlü olduğunu göstermektedir.
Mesela yoldaki eziyet verici bir şeyi alıp kenara koymanın imandan
bir şube sayıldığı hadisi
50
bu hususa misal gösterilebilir. Hatta bu
konuda Beyhakî’nin (v. 458/1066) imanın şubelerine hasrettiği
kitabının bölümlerine bakıldığında salih amel ile ilgili maddelerin
yoğunluğu göze çarpmaktadır.
51
2. İSLÂM KAVRAMI
2.1. İslâm Kavramının Sözlük Anlamları
Sözlükte ‚kurtuluşa ermek, boyun eğmek, teslim olmak; teslim
etmek, vermek; barış yapmak‛ anlamlarındaki
مْلِس
kökünden türemiş
olan İslam’ın etimolojisini yapan ilk âlimlerden İbn Kuteybe (v.
276/889) kelimeyi ‚boyun eğmek ve iradî olarak uymak suretiyle
barış ortamına girmek‛
52
olarak, İbn Manzûr (v. 711/1311) da ‚boyun
eğmek ve itaat etmek‛
53
şeklinde tanımlamıştır.
Sonraki kaynaklarda genellikle bu açıklamalar tekrar edilmiş,
‚sulh ve selamet gayesiyle boyun eğmek, tâbi ve teslim olmak‛
manaları öne çıkarılmıştır. İslam’ın sözlük anlamındaki inkıyat ve
itaat, her ne kadar mutlak ise de bu kelime İslam terminolojisinde
48
Buhari, Tevhid, 47.
49
Hasan Tevfik Marulcu, ‚Kınalızâde Ali Çelebi’de Ahlâkîliğin Dinamiği Olarak
İman‛ -Kelâm Ahlâk İlişkisi Bağlamında Bir Değerlendirme-, Süleyman Demirel
Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2011/2, S.27, s. 151.
50
Müslim, İman 58
51
Bkz.: Beyhakî, Şuabu’l-Îmân, (thk.: Abdulalî Abdulhamîd), Mektebetü’r-Rüşd,
Bombay 2003.
52
İbni Kuteybe, Abdullah b. Müslim, Te’vilü Müşkili’l-Kuran,(nşr.: Seyyid Ahmed
Sakr), Kahire 1973, s. 479.
53
İbn Manzûr, Lisânu’l-Arab, VII, 322.