114 |
İnanç-Ahlak İlişkisi Bağlamında İman, İslâm ve İhsan Kavramları
-----------Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt 15, sayı 2, 2013-----------
başlangıçta sadece kâfirler ve münafıklar hakkında kullanılırken,
zaman içerisinde özellikle kelâmî tartışmaların etkisiyle, günah
işleyen Müslümanlar için de bir sıfat olmuştur.
5
Benzer bir durum,
iman, İslam ve ihsan kavramları için de söz konusudur.
Kur’ân’daki bir kavramın tefsiri ve semantik tahlili için
öncelikle, söz konusu kelimenin gerek Kur’ân’ın nuzûlü öncesi
gerekse nuzûlü sırasında taşıdığı ve delâlet etmiş olduğu manaların
tespit edilmesi gerekmektedir. Daha sonra, Kur’ân’ın bütününde
kelimeye yüklenen anlam ve yapılan katkıların belirlenmesi suretiyle
anlam çerçevesinin tayin edilmesi gerekir.
6
Kur’ân’ın evrene bakışı temelde Tanrı merkezlidir. Kur’ân’da
hiçbir şeyin Allah’tan bağımsız olmadığı ve olamayacağı vurgulanır.
7
Bu hususiyetin benzeri, Kur’ân’ın anlam örgüsü için de söz
konusudur. Kur’ân’daki her bir temel kavramın Allah kavramıyla bir
ilişkisi vardır.
8
Allah-âlem ilişkisi bağlamında insanın çok önemli bir
yeri vardır.
Kur’ân ve Sünnet, daha sonra İslam bilginleri tarafından
geliştirilen ahlak anlayışlarının temelini oluşturur.
9
Kur’an’ın
belirttiğine göre Allah insanı en mükemmel şekilde yaratmıştır. Allah
yeryüzündeki her şeyi insanın hizmetine sunmuştur. Allah insanı
yeryüzündeki halifesi kıldığından, dünyaya Allah’ın görevlendirmesi
ile gelmiştir.
10
İnsanlar ahlakla dini bir arada düşünürler ve ikisi
arasında sıkı bir bağın olduğunu varsayarlar. Bundan dolayı dindar
5
Metin Özdemir, ‚Anlam Kaymasına Uğrayan Kur’ânî Bir Kavram: Fâsık‛,
Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S.2, 1998, ss. 499-521.
6
Nesefî, Ebu’l Muîn, Tabsıratü’l-Edille-2, (thk.: Hüseyin Atay- Şaban Ali Düzgün),
DİB Yay., Ankara 2003, II, 406-407; Muhammed Reşit Rıza,
Tefsiru’l-Menâr, Beyrut
ts., I, 22.
7
Bkz.: En’âm, 6/59; Şûrâ, 42/10-12.
8
Toshihiko Izutsu, Kur’ân’da Dinî ve Ahlâkî Kavramlar, (trc.: Selahaddin Ayaz),
Pınar Yayıncılık, İstanbul 1994, s. 38.
9
Ahmet Hamdi Akseki, Ahlak İlmî ve İslam Ahlakı (sad.: Ali Arslan Aydın),
İstanbul 2006, Sistem Matbaacılık, ss. 9-10; Mustafa Çağrıcı, ‚Ahlak‛,
DİA,
İstanbul 1989, II, ss. 1-2
10
Bakara, 2/30.
Yrd. Doç. Dr. Mustafa YÜCE
| 115
-----------Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt 15, sayı 2, 2013-----------
olarak ifade ettikleri kimselerin herkesten daha çok ahlaklı olmalarını
beklerler. Bundan dolayı dindar olarak nitelendirdikleri kimselerin
ahlaki değerlerde gösterdikleri gevşeklik fazlasıyla insanların
dikkatini çeker. Bu nedenle teist olanların en çok eleştiri aldıkları
hususlardan birisinin inançlarıyla davranışları arasındaki çelişki
olduğunu söylemek mümkündür. Aynı durumlar dindar olmayan
kimselerde bulunması ise fazla yadırganmaz. Bütün bunlar inanç ile
ahlak arasındaki sıkı irtibatı göstermesi açısından önemlidir.
11
Bu yönüyle bireyin ahlâkı içselleştirmesinde dinin ve inancın
çok önemli bir yeri vardır. İmânî ve vicdânî destekten yoksun bir
ahlakî prensip, duygu planında yeterince temellenemez. Bir davranış
biçiminin iyi olduğunun akla dayalı olarak bilinip fikren
benimsenmesi, onun içselleştirilmesi ve davranış haline gelmesi için
yeterli değildir.
12
Din, insanı içten ve dıştan kuşatan, onu
duygularıyla, sezgileriyle, inançlarıyla, düşünceleriyle bir bütün
halinde içten kavrayan ve yönlendiren bir kurum olarak en sıkı nizam
ve kanunlardan daha etkili bir kontrol sağlar.
13
Ahlakı içermeyen ve
ahlaklı davranış ile dine bağlanmayı bir arada değerlendirmeyen bir
din neredeyse yoktur.
14
İslamî kavramların bazılarının kelâmî bir kimliğe büründükleri
ilk dönemlerden itibaren, İslam, iman ve ihsan kavramlarının ihtiva
ettiği anlamlar ile bu kavramların birbirlerini kapsayıp-kapsamadığı
hususu itikadî mezhepler arasında tartışılan konuların başında
gelmiştir. Buna bağlı olarak iman, marifet, ikrar ve amel kavramları,
imanın artma ve eksilmesi, imanda istisna, mukallidin imanı ve
büyük günah işleyenin durumu da tartışılmaya başlanmıştır.
11
Enbiya Yıldırım, ‚Hz. Peygamber Örnekliğinde İnanç-Ahlak Bütünlüğü‛, Hz.
Muhammed ve Evrensel Mesajı Sempozyumu 20-22 Nisan 2007,
İslami İlimler
Dergisi Yayınları, Ankara 2007, ss. 100-102.
12
Recep Kılıç, Ahlakın Dinî Temeli, Ankara 1992, ss. 49-51, 157-163.
13
Bkz.: Günay Tümer, ‚Din‛, DİA, IX, 317.
14
Yasin Ceylan, ‚Din ve Ahlak‛, Doğu Batı, Felsefe Sanat ve Kültür Derneği Yayını,
Yıl. 1, s. 4, Ağustos-Ekim 1998, s. 107.