Yrd. Doç. Dr. Mustafa YÜCE
| 139
-----------Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt 15, sayı 2, 2013-----------
kestiğiniz bir hayvanın kesimini güzelce (ihsanla) yapınız; sizden biri önce
bıçağını bilesin, sonra keseceği hayvanın yanına varsın.‛
123
buyurmuştur.
Kur’ân’da ‚
نِسُْمُ
‛ kavramı; iman etmekle birlikte salih amelleri
en güzel şekilde yapan anlamında kullanılmıştır. Şu ayetler bunu
açıkça ifade etmektedir:
‚Bunlar hikmetli kitabın ayetleridir. Muhsinler için yol gösterici ve
rahmettir. (Muhsinler); namazlarını dosdoğru kılan, zekâtlarını veren ve
ahirete kesin olarak iman eden kimselerdir. Onlar Rableri tarafından
gösterilen doğru yol üzerindedirler ve onlar kurtuluşa eren kimselerdir.‛
124
‚Gerçekten muttakiler, bahçelerde, pınarlar başlarındadırlar. Rablerinin
kendilerine verdiği mükâfatı almaktadırlar. Çünkü onlar daha dünyada iken
Muhsin kimselerdi. Geceleri pek az uyurlardı. Seher vakitleri istiğfar
ederlerdi. Mallarında isteyenlerin ve yoksulların haklarını ayırırlardı.‛
125
Bu ayetlerde genel olarak iki özellik zikredilmiştir: İman ve
sâlih amel. Müfessirler de Kur’ân’da geçen muhsin kelimelerini bu
şekilde tanımlamışlardır:
Zemahşerî (v. 538/1143), ‚Muhsin, istikamet üzere olan, beş
vakit namazını kılan, taşkınlıktan ve zulme meyletmekten sakınan
kimsedir.‛
126
şeklinde bir tarif yaparken, Fahreddin er-Razî (v.
606/1209) ise, ‚Muhsin, iyilikleri yapan kötülükleri terk eden
kimsedir.‛ demiştir.
127
Kurtubî’ye (v. 671/1272) göre ‚Muhsin‛, tevhit
inancı sahih olan, nefsinin yönetimini iyi yapan, farzları eda eden,
Müslümanlara zarar vermekten sakınan ve kötülük yapmayan
128
,
muttaki
129
ve muvahhid kimsedir.
130
Hamdi Yazır (v. 1951) ise,
‚Muhsin; iyililik ve güzellik yapan, güzel hareket eden, her ne yaptı
123
Muslim, Sayd, 57; Ebû Davud, Edahî, 11; Tirmizî, Diyât, 14.
124
Lokman, 31/2-5
125
Zariyat, 51/15-19
126
Zemahşerî, Keşşaf, Kahire 1946, II, 436.
127
Razî, Mefâtîhu’l-Gayb, Mısır 1935, XI, 59.
128
Kurtubî, Muhammed b. Ahmed, el-Câmi’ li Ahkâmi’l-Kur’ân, Kahire 1935, I, 415.
129
Kurtubî, a.g.e., III, 203.
130
Kurtubî, a.g.e., V, 399.
140 |
İnanç-Ahlak İlişkisi Bağlamında İman, İslâm ve İhsan Kavramları
-----------Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt 15, sayı 2, 2013-----------
ise güzel yapan, hasenât işleyen, seyyiât işlemeyen, işlediği hasenâtı
Allah’ın huzurunda yaptığını bilerek, gücü yetebildiği en güzel
surette yapan
131
, hüsnü niyyet, hüsnü nazar ve hüsn-ü amel sahibi
olan, yaptığını en güzel surette yapmayı itiyat edinen kimsedir.‛
132
diyerek şümullü bir tanım ortaya koymuştur. Âlimlerin bu
değerlendirmelerinden de anlaşılacağı gibi İslam’ın ve salih amelin
ihsan ile çok yakından bir ilişkisi vardır.
Özetle ihsan mefhumunun Allah-âlem ve insan ile sıkı irtibatı
söz konusudur.
SONUÇ
Kur’ân’ın kavramsal örgüsünün merkezinde Allah kavramı yer
alır. Allah kavramının insan kavramıyla irtibatına bakıldığında, iman,
islam ve ihsan kavramlarının da, kendi aralarında ne kadar ilişkili
olduğu görülmektedir. Birey ve toplumun gerek iyiliklerin yerine
getirilmesinde gerekse kötülüklerin önünü alma meselesinde iman ve
İslam’ın ruhunu teşkil eden ihsan bilincine ihtiyaç vardır.
Bu şuur, inanç ve ibadet, toplumsal hayatta haklara saygıyı ve
vazifelerin ifasını gönüllü şekilde yapacak bir davranış bilinci
geliştirmede önemli etkiye sahiptir. İhsan zemininde icra olunan
ibadetler, Allah’a bağlılık ve saygının bir ifadesi olmasının yanında
olumlu davranışlara yön veren, varlıkla ilişkilerin nezaket ve iyilik
merkezine oturmasına vasıta olan, hak ve vazifelerin yerine
getirilmesi hususunda davranış bilinci geliştiren bir güce sahiptir.
Aynı zamanda bu yönde bir ahlakın oluşması ve yaşamasında da
önemli katkısı vardır.
Eğer iman, islam ve ihsan, birbirinden bağımsız olarak kabul
edilecek olursa; gerçek Müslümanı mümin, gerçek mü’mini de
Müslüman kabul etmek zorlaşır ki bu durumda Kur’ân’ın çizmiş
olduğu Müslüman portresinin dışına çıkılır. Hâlbuki gerçekte Allah’a
131
Yazır, a.g.e., I, 362.
132
Yazır, a.g.e., III, 1796.
Yrd. Doç. Dr. Mustafa YÜCE
| 141
-----------Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt 15, sayı 2, 2013-----------
inanan, ona teslim olmuştur; O’na teslim olanlar gerçekte iman
etmiştir ve teslim olup inanan da inandıklarını temsil etmeli, en güzel
veçhile yaşamalıdır. O halde imansız bir İslam; İslam’sız bir iman ve
dahası ihsansız bir iman ve İslam’dan söz edilmesi oldukça güçtür.
Kelamcıların bu konuya ilgisi, imanın ‚var‛ olduğunun asgarî
şeklini; iman-küfür arasındaki çizgiyi netleştirmektir. Bunu
mütekaddim kelam âlimleri yapmıştır. Bugün de imanın nasıl kemal
düzeyine doğru yükseleceği araştırılmalıdır ki bu çalışma, bunun
mütevazı bir adımıdır.
KAYNAKÇA
Kur’ân-ı Kerim.
Abdülbâkî, Muhammed Fuad, el-Mu’cemu’l-Mufehres li Elfazi’l-
Kur’âni’l-Kerim, , Daru’l-Marife, Beyrut 2009.
Ahmed b. Hanbel, Ebu Abdillah eş-Şeybânî, Müsned, Zeyl:
Şuayb Arnavût, Müessesetü Kurtuba, Kahire ts.
Aksan, Doğan, Anlambilim ve Türk Anlambilimi, Ankara 1978.
<<<<<.. , Her Yönüyle Dil (Ana Çizgileriyle Dilbilim), Ankara
1998.
Akseki, Ahmet Hamdi, Ahlak İlmi ve İslam Ahlakı (sad.: Ali
Arslan Aydın), Sistem Matbaacılık, İstanbul 2006.
Ardoğan, Recep, Delillerden Temellere –Sistematik Kelam ve
Güncel İnanç Sorunları-, KLM Yayınları, İstanbul 2014.
<<<<<<.‛Kelâmî Açıdan İmanın Mahiyeti ve Din
Özgürlüğünün Muhtevası‛, Diyanet İlmî Dergi, cilt: 41, sayı:1, Ocak-
Şubat-Mart 2005, ss.47-80.
Asım Efendi, Seyyid Ahmed, Kamus Tercümesi, İstanbul 1996.
142 |
İnanç-Ahlak İlişkisi Bağlamında İman, İslâm ve İhsan Kavramları
-----------Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt 15, sayı 2, 2013-----------
Aydın, İbrahim Hakkı, ‚Seküler Ahlak Bağlamında Din-Ahlak
İlişkisi‛, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, s:35, Erzurum
2011.
Bâkıllânî, Kadî Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib, el-İnsâf, el-
Mektebetü’i-Ezheriyye li’t-Turas, Mısır 1369.
Başçı, Vahdettin, ‚İnsaniliğin oluşumunda Dinin Rolü‛, Felsefe
Dünyası, s:33, 2001/1.
Beyhakî,
Şuabu’l-Îmân,
(thk.:
Abdulalî
Abdulhamîd),
Mektebetü’r-Rüşd, Bombay 2003.
Buharî, Ebu Abdillah Muhammed b. İsmail el-Cu’fî, el-Câmiu’s-
Sahîh, İstanbul 1401.
Ceylan, Yasin, ‚Din ve Ahlak‛, Doğu Batı, Felsefe Sanat ve
Kültür Derneği Yayını, Yıl. 1, S. 4, Ağustos-Ekim 1998, s. 107.
Cürcânî, Seyyid Şerif, et-Ta’rifât, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye,
Beyrut 2003.
Cüveynî , İmamu’l-Haremeyn, el-İrşâd, Beyrut 1985.
Çağrıcı, Mustafa, ‚Ahlak‛, DİA, İstanbul 1989, II, ss. 1-9.
<<<<<.., ‚İhsan‛, DİA, İstanbul 2001, XX, ss. 544-546.
<<<<<.., İslam Düşüncesinde Ahlak, DEM Yayınları, İstanbul
2013.
Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara
1976.
Doğan, Mehmet, Büyük Türkçe Sözlük, Ankara 1981.
Dumlu, Ömer, Kur’ân-ı Kerim’de Salah Meselesi, Ankara 1992.
Yrd. Doç. Dr. Mustafa YÜCE
| 143
-----------Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt 15, sayı 2, 2013-----------
Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’as es-Sicistânî el-Ezdî, Sünen, thk.:
Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd, Talik: Kemâl Yûsuf Hût,
Dâru’l-Fikr, Beyrut tsz. (Elbânî’nin ahkâmı ile birlikte).
Ebû Hanife, Numan b. Sabit, el-Alim ve’l-Müteallim, (İmam-ı
Azam’ın Beş Eseri içinde, nşr.: Mustafa Öz), İstanbul 1992.
Ebû Ûde, Ûde Halil, et-Tatavvuru’d-delâlî beyne luğati’ş-Şi’ri ve
luğati’l-Kur’ân, Ürdün 1985.
Enis, İbrahim, Delaletü’l-elfâz, Kahire 1992.
Eş’arî, Ebu’l-Hasan, el-İbâne an Usuli’d-Diyane, Beyrut ts.
Fazlur Rahman, Allah’ın Elçisi ve Mesajı-Makaleler I-, (trc.:Adil
Çiftçi) Ankara 1997.
Fîrûzâbâdî, Muhammed b. Ya’kub, Beşâ’iru zevi’t-temyiz fî
letâifi’l-Kitabi’l-Aziz, el-Mektebetü’l ilmiyye, Beyrut ts.
<<<<<.. , Kâmusu’l-muhît, Beyrut 1996.
Gölcük, Şerafettin & Toprak, Süleyman, Kelam, Tekin Kitabevi,
Konya 2012.
Güler, İlhami, ‚İman ve İnkârın Ahlaki ve Bilişsel (Kognitif)
Temelleri‛, İslamiyat, c.1, s.1, Ocak-Mart 1998, ss. 10-11.
İbn Faris, Ahmed b. Zekeriyya, Mu’cemu Mekâyisü’l-luğa, Mısır
1969.
İbn Kayyım el-Cevziyye, Medâricu’s-Sâlikîn, (thk.: Muhammed
Hamid el-Faki), Beyrut 1972.
İbn Kuteybe, Abdullah b. Müslim, Te’vilü Müşkili’l-Kuran,(nşr.:
Seyyid Ahmed Sakr), Kahire 1973.
İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem, Lisânu’l-Arab, Beyrut
1990.
144 |
İnanç-Ahlak İlişkisi Bağlamında İman, İslâm ve İhsan Kavramları
-----------Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt 15, sayı 2, 2013-----------
İbn Teymiye, el-İman, (thk.: Muhammed ez-Zebîdî), Daru’l-
Kitâbi’l Arabî, Beyrut 1993.
İz, Mahir, ‚Amel-i Salih: İhsan‛, İslam Düşüncesi, 1969, c, II, S, 8,
s. 485.
Kadı Abdulcebbar, el-Muğnî, Kahire 1962.
Karaağaç, Hilmi, ‚İtikadî Mezheplerde İman-İslam İlişkisi‛,
Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2012, c. II, S. 2, ss. 103-
120.
Karabulut, Fuat, ‚Cibril Hadisi ve Eğitsel Değeri‛ , Cumhuriyet
Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2012, cilt: XVI, sayı: 1, s. 427-451.
Karadeniz, Osman, ‚İman-Amel İlişkisi ve Büyük Günah
(Kebire) Etrafındaki tartışmalar‛, Kelam, (ed.: Şaban Ali Düzgün)
Grafiker Yay., Ankara 2012.
Kasapoğlu, Abdurrahman, ‚Kur’ân’ı Anlamada Semantik
Yöntem‛, Hikmet Yurdu, Yıl. 6, c.6, S.11, Ocak-Haziran 2013/1 s. 113.
Kılavuz, Ahmet Saim, İman-Küfür Sınırı, Marifet Yayınları,
İstanbul 1984.
<<<<<<<<., Anahatlarıyla İslam Akâidi ve Kelâm’a Giriş,
Ensâr Neşriyat, İstanbul 2010.
Kılıç, Recep, Ahlakın Dini Temeli, Ankara 1992.
Kınalızâde Ali Efendi, Ahlâk-ı Alâî (Taş Baskı), Matbaatu’l-
Bulak, Bulak 1248.
Kocabaş, Şakir, İslam’da Bilginin Temelleri, İz Yayınclık, İstanbul
1997.
Komisyon, (Şaban Ali Düzgün, Muammer Esen, Mahmut Ay),
Sistematik Kelam, Ankara Üniversitesi Uzaktan Eğitim Yayınları,
Ankara 2005.
Yrd. Doç. Dr. Mustafa YÜCE
| 145
-----------Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt 15, sayı 2, 2013-----------
Komisyon, Türkçe Sözlük, TDK, Ankara 1998.
Kurtubî, Muhammed b. Ahmed, el-Cami’ li Ahkami’l-Kur’ân,
Kahire 1935.
Küçük, Hasan, Mukayeseli İslam ve Batı Felsefelerinde Sistematik
Problemler, Fatih Yayınevi, İstanbul 1980.
Mağnisavî, Ebu’l-Müntehâ Ahmed b. Muhammed, Şerhu
Fıkhu’l-Ekber, İstanbul, 2007.
Malik b. Enes, Muvatta, Kahire 1951.
Marulcu, Hasan Tevfik, ‚Kınalızâde Ali Çelebi’de Ahlâkîliğin
Dinamiği Olarak İman‛ -Kelâm Ahlâk İlişkisi Bağlamında Bir
Değerlendirme-, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Dergisi, 2011/2, S.27, s. 151.
Mâtürîdî, Ebû Mansur, Te’vilâtu Ehli’s-Sünne (thk.: Mecdî
Baslûm), Dâru’l- Kütübi’l- İlmiye, Beyrut 2005.
<<<<<..,
Kitabu’t-Tevhid,
(thk.:
Bekir
Topaloğlu-
Muhammed Aruçi), İSAM Yay, Ankara 2005.
Muhammed Reşit Rıza, Tefsiru’l-Menâr, Beyrut ts.
Mücâhid, Abdülkerim, ed-Delâletü’l-luğaviyye, Amman ts.
Müslim, Ebu’l-Huseyn İbn Haccâc el-Kuşeyrî en-Neysâbûrî,
Sahîhu Müslim, Mukaddime, Tahkik: Muhammed Fuâd Abdülbâkî,
Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut tsz.
Nesâi, Ebû Abdirrahman Ahmed b. Ali b. Şuayb, Sünen (el-
Müctebâ), Tahkîk: Abdülfettah Ebû Ğudde, Mektebu’l-Matbûâti’l-
İslâmiyye, Haleb 1986.
Nesefî, Ebu’l-Muîn, Tabsıra-1 (thk.: Hüseyin Atay), DİB Yay.,
Ankara 1993.
146 |
İnanç-Ahlak İlişkisi Bağlamında İman, İslâm ve İhsan Kavramları
-----------Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt 15, sayı 2, 2013-----------
<<<<<.., Tabsıratü’l-Edille-2, (thk.: Hüseyin Atay- Şaban Ali
Düzgün), DİB Yay., Ankara 2003.
Özcan, Hanifi, ‚Mâtürîdî’ye Göre ‚İman-İslâm-İhsan‛ ve
‚Küfür‛ İlişkisi‛, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi,
1994, S.8.
Özdemir, Metin, ‚Anlam Kaymasına Uğrayan Kur’ânî Bir
Kavram: Fâsık‛, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S.2,
1998, ss. 499-521.
Özdeş, Talip, ‚Kur’ân’da Ahlakî Değerler‛, IX. Kur’ân
Sempozyumu 14-16 Nisan Konya, Fecr Yayınları, Ankara 2007.
Öztürk, Yener, ‚Hayır ve Şerri Özetleyici Muhtevasıyla Nahl
90. Ayetin Düşündürdükleri‛, EKEV Akademi Degisi –Sosyal Bilimler-,
2005, IX, s.22, ss.87-102.
Ragıb, el-İsfehani, Müfredât, Dımeşk 1992.
Râzî, Ebu Abdillah Muhammed b. Ömer Fahreddin, Mefâtîhu’l-
Gayb, Daru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut 1420.
Sâbunî, Nureddin, el-Bidâye fî Usûluddîn, (thk.: Bekir
Topalaoğlu), DİB Yay., Ankara 1991.
Sinanoğlu, Mustafa, ‚İman‛, DİA, İstanbul 2000, XXII, ss. 212-
214.
<<<<<.., ‚İslam‛, DİA, İstanbul 2001, XXIII, ss. 1-2.
Şekeroğlu, Sami, Mâtürîdî’de Ahlak/Felsefi Bir Betimleme, Ankara
Okulu Yayınları, Ankara 2010.
Taftazanî, Sadeddin Mes’ud b. Ömer, Şerhu’l-Akaid, İstanbul
1980.
<<<<<.., Şerhu’l-Mekâsıd, , (thk.: Abdurrahman Umeyra,)
Beyrut 1989.
Yrd. Doç. Dr. Mustafa YÜCE
| 147
-----------Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt 15, sayı 2, 2013-----------
Tatlı, Bekir, Hadis Tekniği Açısından Cibril Hadisi ve İslam
Düşüncesine Yansımaları, Basılmamış Doktora Tezi (AÜSBE), Ankara
2005.
…………….. ‚Buhârî (v. 256) Öncesi Dönemde Cibrîl Hadîsi ve
Metin Tahlilleri‛, Dinî Araştırmalar, 2005, cilt: VIII, sayı: 22, s. 205-238.
Tirmizî, Ebu İsa Muhammed b. İsa, el-Câmiu’l-Kebîr (Sünen),
Tahkik, tahrîc ve talik: Beşşâr Avvâd Maruf, Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî,
Birinci Baskı, Beyrut 1996.
Topaloğlu, Bekir, ‚İslam‛, DİA, , İstanbul 2001, XXIII, ss.5-10.
Topaloğlu, Bekir & Çelebi İlyas, Kelam Terimleri Sözlüğü, İSAM
Yayınları, İstanbul 2010.
Toshihiko İzitsu, İslam Düşüncesinde İman Kavramı, (trc.:
Selahaddin Ayaz) Pınar Yayıncılık, İstanbul 2012.
<<<<<.., Kur’ân’da Allah ve İnsan (trc.: Süleyman Ateş), Yeni
Ufuklar Neşriyat, İstanbul ts.
<<<<<.., Kur’ân’da Dinî ve Ahlâkî Kavramlar, (trc.:
Selahaddin Ayaz), Pınar, İstanbul 1994.
Tümer, Günay, ‚Din‛, DİA, IX, İstanbul 1994, ss. 312-320.
Vâhidî, Ali b. Ahmed, el-Vasit fî Tefsiri’l-Kur’âni’l-Mecid, Beyrut
1994.
Yaran, Cafer Sadık, Ahlak ve Etik, Rağbet Yayınları, İstanbul
2010.
Yazır, Elmalılı Hamdi, Hak Dini, Eser Neşriyat, İstanbul ts.
Yeşilyurt,Temel, ‚İmanın Mahiyeti‛, Kelam, (ed.: Şaban Ali
Düzgün) Grafiker Yay., Ankara 2012.
148 |
İnanç-Ahlak İlişkisi Bağlamında İman, İslâm ve İhsan Kavramları
-----------Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt 15, sayı 2, 2013-----------
Yıldırım, Enbiya, ‚Hz. Peygamber Örnekliğinde İnanç-Ahlak
Bütünlüğü‛, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı Sempozyumu 20-22
Nisan 2007, İslami İlimler Dergisi Yayınları, Ankara 2007.
Zemahşerî, Ebu’l-Kasım Mahmud Carullah, el-Keşşâf an Hakâikı
Ğavâmidı’t-Tenzîl, Kahire 1946.
<<<<<.., Esâsü’l-Belağa, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut
1998.
Dostları ilə paylaş: |