Hüseynqulu sarabski KÖHNƏ baki

Varlı cvind,) toy




Bir ipək ve ya geci qurşağı, fındığı cşərdilər. Buna tuma deyər- dilər. Əlində tuma olan şəxs cərge iio oturanların birinin qabağma tumanın bir ucunu atıb ortaya çekərdi. Bu çağırış işarəsi idi. Çağırılan şexs ortaya gəlib sallağı əyləşer, əlini tuma olan şəxso doğm açardı.

O şexs onun əlinə tuma ilə vumb, tumanı ona verərdi. Vumlan da bu qayda ilə o birini çağırardı. Bu qayda ılo oyun uzun sürerdi. Bir qodər oynadıqdan sonra camaat evə getmək üçün ayağa qalxardı ve oyun qurtarardı. Oyun qurtaran zaman bir gəncin əlindo tuma qalmış olsaydı ve o, oyunu davam etdirə bilmeseydi bərk inciyerdi. Toyxa- nada bunun üstünde dava düşer ve dəstebazlıq baş vererdi.

Adamlar dağılandan sonra toy sahibinin yaxın adamlan qalıb mey- xana deyerdilər. Toyun ikinci gecəsində ev sahİbinİn yaxm adamları, qohumlan meyxana demek, toyda iştirak edən şair təbiotli adamları ıtıeydana çekərək məclisin ortasmda əyləşdirər, əlino bir qaval verər- diler. Bozən qavalı başqa birisi çalardı. Meyxana deyənlər bir nofər deyil, iki nəfər olmalı idt. Bunlar bir-birilə deyişməli idilər. Onlarm sözlərinin nəqəratı toplananlar tərəfmdon xorla tekrar edilməli idi.

Toylarda "Xan-xan” oyunu oynamaq da adet idi. “Xan”ı belə seçər- dilər: xəlfo bir maçanı cergo ilə əyləşmiş qonaqlann qabağmda muş- qurardı. Kimin qabağında maça alçı dursaydı, onu “xan” seçərdilor. Bu oyun ciddi davam edordi. “Xan”ın da iki yasavulu olardı. “Xan” toy- dakılardan istədiyini hüzuruna çağırardı. Onlar da gəlib onun qarşı- stnda edəblə dayanaraq deyərdilər: “Xan”m əmri nədir?

Xan:

• 
  Iki gecədir sən toya gəlirson?
  
• 
  Bəli, xan, qurbanın olum, gəlirəm.
  
• 
  Bilirsən ki, kimin toyudur?
  
• 
  Bəli, xan, qurbanm olum, bitİrəm.
  
• 
  Mən əmr edirəm ki, bu saat məclisə layiq xonça gətirəsən!
  
• 
  Baş üstə xan! Əmrin gözüm üstə.
  

On dəqiqodən sonra xonça gətirilib “xan”ın qabağında qoyulardı. Bu qayda üə “xan” adamlan çağınb, birini qoyunla, birini iki dəst xolətlə və sairo ilə cerimeleyordi. Bir çoxunu moclisdə tuma ilə doydürərdi.

Çox vaxt “xan” məhəllenin tacirlormdən, hacılanndan birini hüzu- runa çağırıb corimə edərdi. Hemin adam cəriməyo çox ciddi yanaşıb itaet edərdi. Hər kəs olursa-olsun əmri o saat ycrinə yetirmeli idi. Bəzən “xan” mötəbər bir bacmın oğlunu yuxudan qaldınb toyda oynat-

dırardi: Oğlanın atası bu işdən xcyli acıqlanardı. Ürəyinde “xan” seçıl- miş adama qarşı ədavət bəsləməyə başlardı. Başqa bır toyda bu hacı- nın adamlarından biri “xan” olur. Həmİn “xan” da hacmm tapşırığı ilo onun oğlunu oynadan adamı “dar ağacına” çəkdirir. Bunun üstündə böyük ədavət törəyər, çox adam tolof olardı.

Toyun üçüncü gecəsinin sohəri beyi hamama apararddar, Bəyin yaxın adamlanndan biri hamamı bir günlüye alardı. Camaat hamamda boylo yuyunandan sonra qız evindən gelen fıte, qətfə, köyxıok-tuman sekinin üstündo boy üçün açılardı. Bəyı hamamdan çıxanb yerindo oturdardılar. Bəy qotfəlondikdon sonra xelfiə ipek köynəyi açıb əlində tutaraq dua oxuyardı və köynəyi boyin başma salardı. Bu növ ilə bəy toy paltarını geyinməye başlardı. Sonra şorbot paylanar ve zuma, bala- ban çahnardı, Bəyın sağdışı və soldışı onu bayıra çvxarmaq ısteyəndə hamam işçiləri, camadar və dəllək bəyin qabağını tutub xəlet istərdi. Bəyin yaxın adamlarımn biri onlara ya orada pul vererdi və ya da xolot boyun olardı. Bəyi böyük bir şadlıqla, mütrüb oyunu ilə kos-nağara və şən sədalarla hamamdan çıxarardılar. Məhəllənin balaca uşaqlan dəstəyə qoşulub ^t‘urra” deyərek təntənə ilo boyi evə gətirərdilər. Hoyətə girdikdə bəyin nenesinden, xalasından, yaxın qonşu arvad- larından biri onutı qabağma çıxar, biri başma pul atar, biri şimiyyat səper, bəziləri do boyin qabağmda “at göbeyim” oynardı:

At göbəyinı, at,

Yorulmusan yat.

Gəlsin gömümat,

Versin göy manat.

Bu sözləri oxuyaraq fındıqça çalardılar. Gece novbə mehəllo cahıl- lannm və mollalarmm idi, Bir də məhollonin köhnə cahıllarını çağıra- raq plov verərdilər.

Qız evinin toyu. Qohum-eqrəba qızları və qadınlarmdan başqa, məhollonin cəmi gəlinlərini, qızlarını qız evino toya çağırardılar. Bır gün qabaq həyotdo böyük ocaqlar qurulub böyük qazanlar asılardı. Qazan- larda iki kisə düyü qaynadardılar. 70 toyuqkesiJordi. Qızın nənəsi, dayısı arvadı, qoca qonşu arvadlar qollarını çırmayıb plov bişirməklə məşğul olardılar. Cavan gelin vs qızlar evde böyük teştin içində xma isladar, def, dumbulun çalğısı ilo gəlini getirib oturdardılar. Başına və əl-aya-

ğına xına yaxardılar. O geceni səherədək dəf, dumbul çalar, oynayıb şadlıq edərdilar. Oynayanların başına şabaş atardılar. Yengə şabaşı alar, kimdən olduğunu öyronib dcyordi:

• 
  Gəlin anası, golin başına 5 manat, şabaş, ay şabaş...
  

Bu qaj'da ilo golinin qohgmları vo tanış-bilişləri tərəfındən verilən şabaşlan ycngo ucadan clan cdordi. Şabaş pulları yengəyə və qavalçıya çatardı. Sonra qadın mahnılan başlardı. Təvəqqe və xahişlə gəlinin ana- sınt gotirər və ona: “Ay balam, qızınm toyudur, gəl bir az oxu”, - deyə yalvarardılar.

Qıztn anası:

• 
  Çoxdandır heç oxumamışam, yadımdan çıxıb, - deyə boyun qaçır- mağa çaltşardı. Xeyli yalvarışdan sonra ezilib büzülərek, utana-utana oxumağa başlardt:
  

Bir maralı qova-qova gətirdim. • Gətiribən mənzilgaha yetirdim. _t

Duınan oldu, çiskin oldu, itirdim..

Bu dağda bir ınaral nə yaman ağlar. . Dağlarm başında lalələr bitor.

Qırılar qolbağım danəsi itor. ..

Yarımdan ayrılmaq ölümdon betəjr^ Qadaların mono, nə edim sənə.

Qadınlar:

- Ay sağ ol, ay sağ ol, - deyə onu alqışlardılar. Bir başqası onun ağzından alardı:

. i

Həştərxana getcok alırsan ciyər, Yığılar kanpulad kababm yiyər.

Vaxt başa golondo muzdur zəng döyər, Əs gilovar, gəl qadasın aldığım.

Soslər:

- Ay sağ ol, ay sağ ol...

4?. •. •

- Əyninə geyibdir humayın ağı. Bclinə bağlayıb güınüş belbağı.

■» Belbağıya dəyər saatın bağı. ^;

Bu gözümün sağı, gül Məmmodtağı.

mo