Hisse 01 uz qabigi

Pərçimləmə 

 

57 

 

gərginlik  halı  yaranmır.  Bu  cəhətlər  pərçim-

ləmənin  yüngül  hissələrin  hazırlanmasında 

geniş tətbiq olunmasına gətirib çıxarmışdır.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Şəkil. Pərçim çubuqları 

 

Birləşdirmə  üçün  istifadə  edilən  element 

pərçim  çubuğu  adlanır.  Çubuqlar  adətən  bir 

ucu  yarımkürə  formasında  olan  çivi  şəklində 

hazırlanırlar.  Birləşdirmə  zamanı  isə  onlar  isti 

və  ya  soyuq  halda,  hissələrdə  açılmış  deşik-

lərdən  keçirilərək  çəkiclərin  köməyi  ilə 

döyəcəklənir  və  beləliklə  hissələrin  bir-birinə 

nisbətən  hərəkətini  bu  istiqamətdə  məhdud-

laşdırır.  Pərçim  başlığının  normal  ölçüdə 

alınması  üçün  çubuğun  ucu  deşikdən  l=1,5d 

qədər  kənara  çıxmalıdır.  Deşiyin  diametri 

qiyməti  pərçim  çubuğunun  diametrindən  asılı 

olaraq  qəbul  olunur.  Onların  arasındakı  fərq 

yığmanın  dəqiqliyindən  və  pərçimin  ölçüsün-

dən  asılı  olaraq  0,5÷1  mm  arasında  dəyişir. 

Pərçim  çubuğunun  diametri  möhkəmlik  hesa-

batı əsasında tapılır.  

Pərçimlər başlığının formasına görə yarım-

kürəvi,  yarımyatıq,  yatıq  və  içiboş  olurlar. 

Təyinatına  görə  pərçim  birləşməsi  üç  qrupa 

bölünür:  a)  möhkəm  (metal  hissələrdə),  b) 

möhkəm-kip ( buxar qazanlarında, çənlərdə) c) 

kip (kiçik daxili təzyiqli çənlərdə). Pərçimləmə 

üsuluna  görə  lövhələr  üst-üstə,  uzərinə  əlavə 

lövhə qoyulmaqla uc-uca birləşdirilə bilərlər.  

Pərçim  biləşməsinin  əsas  üstün  cəhətləri 

yüksək  etibarlıq,  keyfiyyətə  nəzarət,  titrəməyə 

davamlığından  ibarətdir.  Texnologiyanın  baha 

olması,  pərçim  yuvaları  hissələri  zəiflədərək, 

əlavə örtük lövhələrinə ehtiyac yaratması onun 

çatımayan cəhətlərini təşkil edirlər.  

 

(alm. das Nieten, ingl. Rivetting ) 

 

Pərçim  birləşməsinin  möhkəmliyi  gərilməli 

oturdulmuş  bolt-qayka  birləşməsindən  fərqli 

olaraq hesablanır. Hesablama zamanı əsas kimi 

deşikdə  araboşluqsuz  tam  oturmuş  çubuğun 

kəsilməsi  əsas  götürülür.  Bu,  həmçinin  daxili 

səthi hissə ilə  sürtünmə  yaratmayan, isti halda 

tikilmiş pərçimlərə də aid edilir. Pərçim birləş-

mələrinin  hesabatı  zamanı  aşağıdakı  müla-

hizələr əsas götürülür: 

 

Qüvvə  ancaq  pərçimlər  vasitəsilə  ötü-

rülür  və  hissələr  arasındakı  sürtünmə  nə-

zərdən atılır, 

 

Pərçim  çubuğunun  diametri  d

0

  deşiyin 

diametrinə bərabər götürülür,  

 

Qüvvə  pərçimlər arasında  bərabər  pay-

lanır. 

 

Pərçim  birləşməsinin üzvləri  xarici  qüvvənin 

(F)  təsiri altında bir-birinə nisbətən sürüşməyə 

cəhd  edirlər.  Bu  halda  birləşmədə  yaranan 

gərginlik  buraxılabilən  gərginliklə  müqayisə 

olunur. Yoxlama aşağıdakı ardıcıllıqla aparılır: 

 

1.  Pərçim  və  deşiyin  divarı  əzilməyə  hesabla-

nır: 

 

 

 

2. Pərçim çubuğu kəsilməyə hesablanır: 

 

 

 

 

3.Birləşdirilən təbəqələr dartılmaya hesablanır: 

 

 

 

 

4.Təbəqələrin  yan  hissələri  kəsilməyə  hesab-

lanır: 

 

 

 

    

burada:  z-  pərçimlərin  sayı,  i-  bir  pərçimi 

kəsən  müstəvilərin  sayı  (şəkil  1-də  i=1),  m- 

]

[

4

'

2

0

τ

π

τ

≤

=

zd

i

F

]

[

)

(

d

o

d

m

d

t

s

F

σ

σ

≤

−

=

]

[

)

2

(

2

τ

τ

≤

−

=

z

d

t

s

F

o

---

Pərçim birləşməsinin möhkəmliyi 

 

58 

 

kəsiyə  düşən  deşiklərin  sayıdır.  [

σ

‘

əz

]=2[

τ

‘] 

qəbul  edib  (1)  və  (2)  tənliklərini  birgə  həll 

etsək, aşağıdakı hallar üçün həllər əldə edilir: 

 

 

 Deşik  cırılıb  açıldıqda:  d

0

≈

2s,  t=(3...6)d

0

, 

l=2d

0

  

 

 Burğulama ilə deşildikdə: l=1,6d

0

 

a

≥

0,6t, s

1

=0,8s (s-örtüyün qalınlığıdır). 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Şəkil  1.  Bir  örtüklü  pərçim  birləşməsinin  gərginlik 

halı 

 

Pərçim

 

üçün  açılan  deşik  hissələrin  möh-

kəmliyini  azaldır.  Bu  dəyişmə  tikişin  möh-

kəmlik əmsalı 

ϕ

 ilə qiymətləndirilir: 

 

 

 

Möhkəmlik  əmsalı  birləşən  təbəqələrin  və 

pərçim  cərgələrinin  sayından  asılı  olaraq 

ϕ

=0,6÷0,84 arasında yerləşir. 

 

(alm.  die  Trägheit  der  Niete,  ingl.

 

Inertia  of  the 

rivets) 

Pəstah  yarımfabrikat  olub,  forma,  ölçü  və 

səthlərinin  xassələrinin  dəyişdirilməsi  ilə  tam 

məhsulun  hər  hansı  bir  emal  yolu  ilə  alın-

masında  tətbiq  edilir.  Pəstah  dedikdə  həm  də 

tam  hazır  olmayan  →maşın  hissələri  nəzərdə 

tutulur.  Onlar  metaldan  və  qeyri  metallardan 

hazırlana  bilir.  Hazırlanma  üsulu  nisbətən 

kobud  olub,  ilkin  həndəsi  formanın  və  mexa-

niki xassələrin verilməsinə xidmət edir. Burada 

adətən  →tökmə  və  →təzyiq  altında  emal 

üsullarından istifadə edilir. 

 

(alm. das Werkstück, ingl. Workpiece ) 

 

Pəstah bunkeri  pəstahların istehsal ərəfəsində 

cəmlənməsi , saxlanması və işçi sahələrə daxil 

edilməsi  üçün  istifadə  edilir.  Avtomatlaş-

dırılmış  istehsalda  tətbiq  olunan  bunkerlər 

pəstahların qəbulu üçün mexaniki elementlərlə 

təchiz  olunurlar.  Bunkerlər  təyinatına  görə 

əsasən hissələri qəbul etmək  və vermək üçün 

tətbiq olunurlar. Əgər avtomatlaşdırılmış isteh-

salda  bunkerlərdə    pəstahları  istiqamətləndir-

mək üçün heç bir yönəldici mexanizm nəzərdə 

tutulmayıbsa,  onda  mürəkkəb  tanıyıcı  sistem-

lərdən  istifadə  olunur  ki,  bunlar  robotların 

məqsədli hərəkətini tənzimləyirlər.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Şəkil 1. Daşıyıcı elementli bunker 

t

d

t

0

−

=

ϕ

---