Geologiya uzb



Yüklə 1,01 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə32/38
tarix08.04.2018
ölçüsü1,01 Mb.
#36587
1   ...   28   29   30   31   32   33   34   35   ...   38

 

 

67



67

Kursatib utilganlardan tashkari govaklik ochik va dinamik turlarga bulinadi. Ochik govaklik 



deb,  (yoki  uning  koeffitsienti)  ochik  tutash  govaklar  xajmining,  tog  jinsining  xajmiga  bulgan 

nisbatiga aytiladi.  

 

V

o.m

-ochik tutash govaklarning xajmi; V - tog jinsining xajmi.  



Dinamik  govaklik  deb,  (yoki  uning  koeffitsienti)  tog  jinslarida  xarakatlanayotgan  suyuklik 

(suv) xajmining, tog jinsi xajmiga bulgan nisbatiga aytiladi.  

 

Vg-tog jinsida xarakatlanayotgan suyuklik xajmi; V-tog jinsining xajmi.  



Dinamik  govaklik  koeffitsienti  tog  jinslaridagi  govak  va  yoriklarning  kaysi  bir  kismi 

xarakatlanayotgan suvlar bilan tuldirilganligini kursatadi. Umumiy, ochik va dinamik govaklarning 

xajmi  tog  jinslarining  xarakteri,  xosil  bulishi,  govak  va  yoriklarning  kattaliklari  va 

tsementlanganliklari bilan boglik. 



3.  Suv  utkazuvchanlik.  Suv  utkazuvchanlik  deb,  tog  jinslarining  uz  govaklaridan, 

yoriklaridan suv utkazish kobiliyatiga aytiladi. Suv utkazuvchanlik tutash govaklarga, yoriklarning 

kattaliklariga boglik va fil`tratsiya koeffitsienti bilan ifodalanadi. Uning ulchov birliklari, tezlikning 

ulchov birliklari sm/sek, m/sek, m/kun bilan ifodalanadi. 

Gidrogeologiya,  injenerlik  geologiyasi,  er  osti  suvlari  dinamikasida  va  turli  gidrogeologik 

xisoblarda  (er  osti  suvlarini  idora  kilishda  yoki  ularni  tortib  olishda)  Darsi  konunidan  kelib 

chikadigan fil`tratsiya koeffitsienti kullaniladi. 

Darsi  konuniga  asosan,  vakt  birligi  ichida  tog  jinslaridan  sizib  utayotgan  (fil`tratsiya) 

suvning  mikdori  (Q),  sizib  utayotgan  kundalang  kesim  yuzasiga  (F)  va  gidravlik  gradientga  (J) 

proportsionaldir. 

 

 

 



 

 

 



Tenglamaning  ung  va  chap  tomonlarini  F  ga  nisbatini  olib  Q  /  F=V   bilan  belgilasak, 

fil`tratsiya tezligini V=K*J (7.10) ekanligini aniklaymiz. Bu formula, agar gidravlik gradient birga 

teng  bulsa,  fil`tratsiya  koeffitsienti  fil`tratsiya  tezligiga  teng  ekanligini  kursatadi,  ya`ni  agar  J=1 

bulsa  ,V=K. Fil`tratsiya  tezligi  er  osti  suvlarining  xakikiy  tezligiga  teng  emas,  chunki  suvlarning 

xarakati tog jinslarining tutash govaklari va bushliklari orkali amalga oshadi. 

Tabiatdagi  tog  jinslari  uzlaridan  turli  darajada  suvni  utkazadi.  Bu  xossalariga  karab  suvni 

yaxshi  utkazuvchi  jinslar,  suvni  yomon  utkazadigan  jinslar  va  suvni  utkazmaydigan  jinslarga 

bulinadi. 

Agar suvni yaxshi utkazuvchi jins katlamlari ostida, suvni utkazmaydigan jinslar yotkizilgan 

bulsa,  u  xolda  suvni  yaxshi  utkazuvchi  jinslarda  er  osti  suvlari  tuplanishi  va  xarakatlanishi  uchun 

sharoit yaratilishi mumkin. 

Bu  katlamlarga  suvli  katlamlar  deyiladi.  Suvni  yaxshi  utkazadigan  jinslarga  shagal,  kum, 

yorilgan  va  govakli  kumtoshlar  va  oxaktoshlar  kiradi. Suv  utkazmaydigan  jinslarga  gillar,  gil 

slanetslari,  govaksimon  yoki  yoriksiz  kotgan,  massiv  koya  tog  jinslari  kiradi. Suvni  yomon 

utkazadigan  jinslarga  esa  gilli  kumlar,  kumok  tuprok,  gilli  tuprok  va  sog  tuprok,  govak  yoriklari 

kam uchraydigan kattik massiv jinslar kiradi.  



4.  Tog  jinslarining namligi.  Tog  jinslari  tabiiy  sharoitda  doimo  turli  mikdordagi  suvni  uz 

tarkibida ushlab turadi. er osti suvlarining satxidan yukorida joylashgan tog jinslarining tarkibidagi 

suvlarning  mikdori  yil  mobaynida  xaroratning   fasliy  uzgarishi,  suvlarning  buglanishi, 

yogingarchilikning yogishi ta`siri ostida uzgarib turadi. 



Q=K 

* F * J 

(7.9)


 


 

 

68



68

er  osti  suvlarining  satxidan  pastda  joylashgan  tog  jinslari  namligining  mikdori  esa  doimiy 

buladi  va  ular  suvga  tuyingan  buladi. Tabiiy  namlik,  tabiiy  tuzilishga  ega  bulgan  tog  jinsi 

namunalaridan  aniklanadi.  Tabiiy  namlikning  mikdori  tog  jinsi  namunasini  kuritish  yuli  bilan 

aniklanadi  va  uning  tog  jinsidagi  mikdori  ogirlik  namligi  va  xajmiy  namligi  bilan 

ifodalanadi. Ogirlik namligi deb, suv massasining kuruk jins ogirligiga bulgan nisbatiga aytiladi.  

 

W

t.o.n



-tabiiy  ogirlik  namligi,  %;   q

t.n.o


-tog  jinsi  namunasining  tabiiy  namlik  xolatidagi 

ogirligi, g; q

k.o

-tog jinsi namunasining 105-106



0

S da kuritilgandagi ogirligi. 

Xajmiy  ogirligi  1  sm

nam  tog  jinsi  tarkibiga  joylashgan  suv  xajmi  bilan  belgilanadi  va 



kuyidagi formula yordamida aniklanadi:  

W

x.n



=W

o.n


*δ 

(7.12) 


W

x.n


-xajmiy  namlik,  %;   W

o.n


-ogirlik  namligi,  %;  δ-kuruk  tog  jinsining  xajmiy  ogirligi, 

g/sm


3

.  


Bu  kursatkichlardan  tashkari,  gidrogeologik  tekshiruv  ishlarida  tog  jinslarining  nisbiy 

namligi yoki tuyinish xamda suv bilan tuyinish defitsiti aniklanadi. 



Tog  jinsining  tuyinish  koeffitsienti  deb,  xajmiy  namlikning  govaklik  koeffitsientiga  bulgan 

nisbatiga aytiladi. 

Tog  jinsining  tuyinish  kamchiligi  deb,  tulik  namlik  sigimi  bilan  tabiiy  namlik  orasidagi 

farkga aytiladi. 



d

t.k


=W

t.n.s



-W

t.n

 

7.13 


d

t.k


 - tog jinsining tuyinish defitsiti, %; W

t.n.s


 - tog jinsining tulik namlik sigimi, %;  W

t.n 


-tog 

jinsining tabiiy namligi, %. 

  

5. Namlik sigimi va suv berish kobiliyati. Tog jinslarining ma`lum mikdordagi suvni uziga 

kabul  kilish,  sigdirish  va  tutib  kolish  kobiliyatiga  namlik  sigimi  deb  aytiladi.  U  namlik  sigimi 

koeffitsienti orkali va ogirlik birligida va xajmiy foizlarda ifodalanadi. 

Ogirlik  birligidagi  namlik  sigimi  bilan  xajmiy  namlik  sigimi  orasidagi  boglanish  kuyidagi 

formula orkali ifodalanadi:  

W

x.n.s

=W

o.n.s*

δ 

(7.14) 


W

x.n.s 

-xajmiy  namlik  sigimi  koeffitsienti,  %;  W



o.n.s 

-ogirlik  birligidagi  namlik  sigimi 

koeffitsienti, %;  δ -kuruk tog jinsining xajmiy ogirligi g/sm

3

.  



Tog  jinslarining  namlik  sigimi  gigroskopik,  molekulyar,  kapillyar  va  tulik  namlik  sigimi 

turlariga  bulinadi. Gigroskopik  va  molekulyar  namlik  sigimi  deb,  tog  jinslari  zarralari  yuzasida 

elektromolekulyar  kuchlar  bilan  tutib  turilgan  gigroskopik  va  parda  kurinishidagi  suv  mikdoriga 

aytiladi.  

Kapillyar namlik sigimi kapillyar  govaklar tuldirilgandagi suv mikdoriga teng keladi. Tulik 

namlik sigimi tog jinsi govaklarining barchasi tuldirilgandagi suv mikdoriga tugri keladi. 

Maksimal  gigroskopik  namlik  sigimi  tog  jinslarining  nisbiy  namligi  100%  ga  teng  bulgan 

xavodan  adsorbtsiya  yuli  bilan  kabul  kilib  olgan  maksimal  suv  mikdorini  kursatadi.  Maksimal 



molekulyar namlik sigimi tog jinslari tarkibidagi parda kurinishidagi suvning mikdoriga teng keladi. 

Tog  jinslari  namlik  sigimi  buyicha,  namlik  sigimi  katta  jinslar  (torf,  il,  gil,  gilli  tuprok),  kichik 

namlik sigimiga ega bulgan jinslar (bur, mergel, gilli kum, lyossimon jinslar) va namlik sigimi yuk 

jinslarga (massiv magmatik, metamorfik va chukindi jinslar, kum, chakik tosh, shagal) bulinadi.  

Suvga  tuyingan  tog  jinslarining,  ogirlik  kuchi  ta`siri  ostida  uz  tarkibidagi  suvning  bir 

kismini erkin xolatda okizib chikarish xususiyatiga suv berish kobiliyati deyiladi.  Tog jinslarining 

suv  berish  kobiliyati,  uning  koeffitsienti  bilan  ifodalanadi  va  ogirlik  birligida  yoki  foizlarda 

ifodalanadi. Suv berish kobiliyati koeffitsienti kuyidagi formula orkali aniklanadi: 



Yüklə 1,01 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   28   29   30   31   32   33   34   35   ...   38




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə