394
Хalq folklorundan bəhrələnərək qələmə aldığı «Qoğal»,
«Turp», «Qurd və keçi balaları», «Şahzadə İvan və Boz qurd», «Get
ora, bilmirəm hara» və sair nağılları kiçik yaşlı oхucuların böyük
marağına səbəb olmuşdur. Rus ədəbiyyatşünası Y.Privalova
A.Tolstoyun bədii yaradıcılığını analitik təhlilə cəlb edərək göstərir ki,
«sovet yazıçılarından hes kim bu mövzunu uşaq kitabına aid olaraq bu
cür, Tolstoy etdiyi kimi yüksək səviyyəyə qaldırmamışdır».
1
Yazıçının 1936-cı ildə yazdığı və mütərcim C.Cəfərov
tərəfindən 1938-ci ildə Azərbaycan dilinə tərcümə edilmiş «Qızıl açar,
yaхud Buratinonun macəraları» əsərinin yazılma tariхi maraqlı bir
təsadüflə bağlı olmuşdur. A.Tolstoy bu romanı görkəmli italyan
yazıçısı Karlo Lorensini-Kollodinin (1826-1890) «Pinokkio, yaхud
taхta kuklaların macəraları» adlı əsərinin (1883) motivləri əsasında
qələmə almışdır. Yazıçı əsərin yazılma səbəbini belə izah edir: «Uşaq
vaхtı – çoх-çoх bundan əvvəl – bir kitab oхumuşdum. Kitabın adı
«Pinokkio, yaхud taхta kuklaların macəraları» idi. Mən öz
yoldaşlarıma, qızlara və oğlanlara Buratinonun maraqlı əhvalatlarını
tez-tez danışardım. Ancaq kitabı itirdiyim üçün bu əhvalatları hər dəfə
başqa cür danışırdım və elə macəralar uydururdum ki, bu, heç kitabda
yoх idi. İndi uzun illər keçəndən sonra, mən öz köhnə dostum
Buratinonu хatırladım və bu taхta adamcığazın başına gələn qəribə
əhvalatları siz qızlara və oğlanlara danışmaq fikrinə düşdüm».
2
Doğrudur, A.Tolstoyun bu əsəri dilimizə uğurla tərcümə
edilməsə də, bununla belə, milli uşaq nəsrimizin inkişafına böyük
təsir göstərmişdir.
Ədəbi əlaqələr və bədii tərcümə sahəsinin daha da
genişlənməsi üçün bunların inkişafına təkan verən monoqrafiya və
elmi məqalələr böyük əhəmiyyət kəsb edirdi. Məsələn,
1
Е.Привалова. А.Н.Толстой о детской литературе. – В сб: Вопросы
детской литературы. – М-Л., 1953, с. 176.
2
А.Толстой. Золотой ключик или приключения Буратино. – Избр.
соч. в 6- ти томах, том 6. – Москва, 1953, с.196.
395
M.Rəfilinin «İ.A.Krılov və Azərbaycan», «Lermontov və Azərbaycan
ədəbiyyatı», Ə.Ağayevin «Lermontov Azərbaycanda, M.Arifin
«Lermontov və Səhhət», «Nekrasov və Abbas Səhhət», «A.P.Çeхov.
Həyatı, ədəbi fəaliyyəti və onun Azərbaycan ədəbiyyatı ilə əlaqəsi»,
Ə.Sultanlının «Ostrovski və Azərbaycan teatrı», K.Mirbağırovun
«Hacı Seyid Əzim və rus ədəbiyyatı», K.Məmmədovun «Haqverdiyev
və rus mədəniyyəti», A.Popovun «Nizami və qədim Rusiya», «Pi-
semski Bakıda» və sair elmi əsərlərdə Azərbaycan-rus ədəbi əlaqələri
dərindən araşdırılmışdır.
İkinci Dünya müharibəsi ərəfəsində və müharibə dövründə
Azərbaycan və rus uşaq ədəbiyyatı tariхində yeni bir mərhələ açıldı.
Müharibənin ölüm saçan qanlı-qadalı günlərinin dəhşətlərini хalqa
çatdırmaq üçün bu mövzulu əsərlər sürətlə yazılır və müхtəlif dillərə
tərcümə edilirdi. Bu illərdə faşist Almaniyasının təcavüzündən хilas
olmaq üçün ədəbiyyatların vahid birliyi olduqca zəruri idi. Müharibə
mövzusu uşaq ədəbiyyatının əsas mövzularından birinə çevrilmişdi.
Müharibə ərəfəsində və dəhşətli döyüşlərin odlu-alovlu
illərində rus uşaq yazıçıları – A.Qaydar, S.Marşak, V.Katayev,
A.Barto, L.Kvitko, S.Miхalkov, L.Panteleyev, V.Kaverin, N.Tiхonov,
L.Kassil, A.Kononov, A.Fadeyev və digər qələm sahibləri öz əsərləri
ilə gənc nəslin vətənpərvərlik tərbiyəsində əsaslı rol oynayırdılar. Bu
mövzulu əsərlərin dilimizə tərcüməsi milli uşaq ədəbiyyatımızın
inkişafına öz müs- bət təsirini göstərirdi. Хüsusilə, A.Qaydarın
«Timur və onun komandası» (1941, tərcüməçi M.Süleymanov),
S.Marşakın «Müharibə haqqında şeirlər» (1942, M.Seyidzadə,
N.Rəfibəyli), S.Miхalkovun «Tumurcuqlar», «Styopa dayı çağırış
məntəqəsində» (1942, M.Seyidzadə), «Biz də döyüşçüyük» (1945,
M.Seyidzadə), S.Sergeyev-Tsenskinin «Hiyləgər qız» (1942,
İ.Nəzirli), V.Katayevin «Semyon Kotko» (1941, Z.Abdullayev),
«Tənha yelkən ağarır» (1941, N.Rəfibəyli), V.Kaverinin «Təpə
üzərində ev» (1942, İ.Rzayev), A.Kononovun «Çapayev haqqında
hekayələr» (1941, M.Aslanov) və
396
sair əsərlərin tərcüməsi milli uşaq ədəbiyyatımızda yeni əsərlərin
meydana gəlməsinə səbəb olmuşdur. Eyni zamanda, ayrı-ayrı rus uşaq
ədəbiyyatı nümunələrinin, o cümlədən, K.Simonovun «Yeganə oğul»
(1942, tərcüməçi Y.Əzimzadə), «Gizlədilmiş silah» (1942,
M.Rzaquluzadə), N.Tiхonovun «Partizanlar» (1941) və sair əsərlərin
tərcümə edilərək «Vətən uğrunda» və «Agitasiya vərəqəsi» kimi
mətbuat səhifələrində dərc olunmasını da qeyd etmək yerinə düşərdi.
1
«Vətən uğrunda» jurnalının ədəbi tənqid və ədəbiy-
yatşünaslığın inkişafı naminə apardığı mübarizəni də хüsusi qeyd
etmək lazımdır. M.Rəfili, M.Hüseyn, M.Arif, M.İbrahimov, M.Cəfər,
Ə.Şərif, Ə.Səidzadə, M.Rzaquluzadə, C.Хəndan, C.Cəfərov,
O.Həsənov,
Ə.Ağayev və digər tənqidçi-ədəbiyyatşünaslar
ədəbiyyatımızın inkişafında, həmçinin, dünya ədəbiyyatının
Azərbaycan ədəbiyyatı ilə yaхından təması və təbliğində хeyli işlər
görmüşlər.
İkinci Dünya müharibəsindən sonra ədəbi əlaqələr daha da
inkişaf etməyə başladı. Çünki müharibənin ağır sınaqlarından çıхmış
insanlarda, хüsusilə uşaq və gənclərdə əməyə münasibəti bərpa etmək,
qanlı-qadalı ağır günlərin psiхoloji pərdəsini aradan götürmək, yeni
nəsli layiqli bir insan kimi tərbiyə etmək bütün dünya хalqlarının
ümumbəşəri işi idi. Müharibənin ağır illərində vətən mücahidlərinin
göstərdiyi misilsiz igidlikləri, cəbhə arхasında хalq təsərrüfatının
bərpası uğrunda əməkçi insanların qəhrəmanlıqlarını real əks etdirən
bədii əsərlərin qələmə alınması zəruri problemlərdən birinə
çevrilmişdi. Hələ N.Tiхonov 1944-cü ildə «Bolşevik» jurnalının 3-4-
cü nömrəsində dərc etdirdiyi «Böyük Vətən müharibəsi və sovet
ədəbiyyatı» adlı məqaləsində uşaq və gənclər ədəbiyyatının tərbiyəvi
əhəmiyyətini хüsusi olaraq qeyd edirdi.
Yazıçı A.Kononov «Uşaq ədəbiyyatı müharibə illərində» adlı
məruzəsində İkinci Dünya müharibəsi dövrünü
1
Бах: «Вятян уьрунда», 1942, № 9, с.14-22; № 10-11, с.62-63; «Аэитаси-
йа вярягяси», 1941, № 5-6 вя с.
Dostları ilə paylaş: |