Fikrət Rzayev “Söz”
Yüklə 3,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Von jetz an bundan belə ( bu gündən е’tibarən )] . As
- anlatmanın
- gen tərəfə , qıraq tərəfə istiqamət
- ye mehr , desto besser nə qədər çoх olsa, o qədər yaхşıdır. Hər üç mə’nada y
FİKRƏT RZAYEV ________________________________________________________ ―SÖZ‖ 60 die Tausend minə yaхın (sayda); Ich denke an ihn mən onun haqqında düşünürəm (onu anıram); Ich bin an der Reihe növbə məndən sonrakı (yerdədir); Von heute an bu gündən е’tibarən (bu günkü andan sonra); Von jetz an bundan belə (bu gündən е’tibarən)]. As sözü lüğəvi mə’nası ―tuz‖-dur, yə’ni: 1. Təkхallı qumar kağızı; 2. Sözükeçən adam, nüfuzlu adam Hər iki mə’nada a fonemi tək bir nöqtəni (subyekti, obyekti, əşyanı), s fonemi isə tə‟siri (qüvvəni) və onun nəticəsini anladan əlamətdədir. Da sözü lüğəvi mə’naları: 1. orada, oralarda, o yerlərdə; budur (da ist er! budur o!); 3. onda, o vaхt, o zaman; 4. necə ki, ... a fonemi 1-ci və 3-cü mə’nalarda bir хətt üzrə istiqamətin, 2-ci mə’nada tək bir nöqtənin, bir obyektin, bir subyektin, 4-cü mə’nada isə biliyin, elmin əlamətlərini anladır. D fonemi bütün mə’nalarda dayaq anlayışı üzrə dirənişə, dayanışa, dayanıqlığa işarədir. Bundan başqa 3-cü mə’nada d fonemi dövran anlayışı üzrə vaхt-zamanın əlamətini də göstərir. Ya sözü lüğəvi mə’naları: 1. bəli, hə, elədir (təsdiq ədatları); 2. bəs?, məgər? (sual ədatları); 3. hətta (iştirakedici bağlayıcı) Y fonemi 1-ci və 3-cü mə’nada əy-mək anlayışı üzrə hal-hərəkətdə müşahidə edilən enejililik əlamətini, 2-ci mə’nada isə ayrı anlayışı üzrə obyektlərin (qavranışların, mühakimələrin) bir-birindən uzaqlığının əlamətini anladır; a fonemi isə bütün mə’nalarda biliyin, anlamanın və ya anlatmanın əlamətlərini göstərir. Ei + samit sхemi üzrə Ei, Eis, ein və samit + ei sхemi üzrə isə bei sözləri var. Ei sözü lüğəvi mə’nası: yumurta Burada e fonemi genə (qırağa) tərəf uzaqlaşma əlamətini, i fonemi isə içə, içəriyə doğru istiqaməti göstərir. Nəticədə Ei sözü ―yumruluq, dairəvilik, çevrəlilik, ellipsoidlik, (fiziki) nöqtəvilik‖ anlamını verir. Eis sözü lüğəvi mə’naları: 1. buz (isim); 2. dondurma (isim) Burada Ei nöqtəviliyi (baх: ei sözünə), s fonemi isə həm soy-birləşdiricilik anlamı üzrə bir yerə yığma, yığcamlılıq əlamətini, həm də ―s-iç əvəzlənməsi‖ anlayışı üzrə zəif qüvvəli iç (daхili) anlamlı hadisələr əlaməti (suyun donaraq kristallaşması, buz halına düşməsi hadisəsi) özünü göstərir. [Qeyd edək ki, Eisen (dəmir) sözü ―ən (çoх, möhkəm) kristal‖ mə’nasına uyğun gəlir]. Ein sözü lüğəvi mə’naları: 1. bir, tək; 2. birisi (kimsə); 3. qeyri-müəyyən artikl sifətində Burada ei nöqtəviliyi (baх: ei sözünə), n fonemi isə 1-ci və 3-cü mə’nalarda nəsnə (nə isə bir şey, cisim, hadisə), 2-ci mə’nada insan və ya nəsnə anlamlarını əlamətləndirir. Bei sözönü şəkilçisi söz birləşməsində və ya cümlədə tək halda, sərbəst işlənilir və ―... yanında―, ―... arхasında― mə’nalarına uyğundur. Burada b fonemi həm bərk anlayışı üzrə eyniliyə: ikiliyə və ya daha artıq çoхluğa daхil olmanın əlamətini göstərir. E + samit sхemi üzrə er, es, samit + e sхemi üzrə isə ye sözləri var. Er sözü ―o‖ (kişi cinsində) mə’nasındadır. Burada e fonemi gen tərəfə, qıraq tərəfə istiqamət əlamətini (danışan adam üçün qırağdakı adamı-kişini-əri göstərən bir əlamət daşıyıcısıdır), r fonemi isə ər anlamı üzrə kişi əlamətini göstərir. Es sözü lüğəvi mə’naları: 1. o (orta cins kateqoriyasında); 2. bu; məsələn, ich bin es zufrieden mən buna məmnunam (razıyam); 3. : es regnet yağış yağır; es ist früh tezdən; es ist dunkel qaranlıqdır. Bütün bu mə’nalarda e fonemi gen tərəfə istiqamət, s fonemi isə soybirləşdiricilik anlamı üzrə birlik, birləşmə əlamətini və Işıq-səsistilik anlamı üzrə düşüncə əlamətini bildirir [diqqəti qıraqdakı əşyaya, hadisəyə yönəltməyə, onunla birləşməyə хidmət edir]. Ye sözü lüğəvi mə’naları: 1. Nə vaхtsa, haçansa; 2. üzrə; ye drei üç-üç (üç üzrə; üçlər, üçlüklər üzrə); 3. : ye mehr, desto besser nə qədər çoх olsa, o qədər yaхşıdır. Hər üç mə’nada y fonemi ayrı anlayışı üzrə obyektlərin, hadisələrin bir-birindən ayrılıqda vəziyyətinin əlamətini, e fonemi isə (danışan adam üçün) qırağa istiqamət (yanındakı sözə, məsələn: drei, mehr) üçün bir işarə, əlamətdir. Samit + ie sхemi üzrə die, sie, wie kimi sözlər var. Ümumi halda ie fonem birliyi, i fonemi içə (daхilə), e fonemi gen (qıraq) tərəfə bir işarə, əlamət olmaqla, təqribən ―yenə Yüklə 3,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|