Fənn: reologiyanin əsaslari müəllim: dosent. F. R. Zeynalova

80 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Qursaq  mayasını  əlavə  etdikdən  sonra  ölçü  silindrini  süd  qarışığına  salırlar.  Onun 

hərəkətinə qarşı  müqavimət laxtanın strukturu bərkidiyinə görə  artır və bunu dərəcələnmiş dairə 

4 qeydə alır. Diskin 3 köməyi  ilə elastometr müqavimətin  müəyyən  bir qiymətinə görə qurulur 

və  bu qiymətə çatdıqda  laxtanın  hazır olduğunu  bildirmək üçün cihazda səs siqnalı  eşidilir. Bu 

laxtanın  kəsilməsini  verilmiş  struktur-mexaniki  xassələr  zamanı  aparmağa,  kəsilmə  zamanı 

laxtanın xassələrini obyektiv qiymətləndirməyə imkan verir, yağların və quru maddələrin itkisini 

azaldır. 

Bu  cihazın  çatışmayan  cəhəti  ondan  ibarətdir  ki,  xammalın  biokimyəvi  tərkibi 

dəyişərsə, laxtanın da struktur-mexaniki xassələri də dəyişəcək, bu isə laxtanın kəsilmə vaxtının 

müəyyən edilməsində böyük səhvlərə gətirib çıxara bilər.  

Кемerovo texniki  institutunun  «Materialların  müqaviməti»  laboratoriyasında  rotasiyalı 

verici  «Сгусток–Р1»  işlənib  hazırlanmışdır  və  əvvəlki  modellərə  nisbətən  daha  da 

təkmilləşdirilmişdir. Bu cihazın quruluş sxemi şəkil 6.6-da göstərilmişdir.  

Cihaz  gövdədən  1  ibarətdir.  Onun  diyircəkləri  2  üzərində  kiçik  val  3  quraşdırılmışdır. 

Ona  aşağıdan  qıfıl  4  vasitəsilə  qırçınlı  ölçü  silindri  5  birləşdirilmişdir,  yuxarıdan  isə  val  3  ox 

istiqamətində  sinxron  mühərrikin  6  valı  ilə  birləşmişdir,  onun  yuxarı  hissəsində  gövdəyə  1 

bərkidilmiş çərçivə 9 üzərində quraşdırılmış rezistoru 8 idarə edən dayaq  quraşdırılmışdır 7. 

Рис. 6.3. 

«Elqep» konsistometri 

Рис. 6.4. 

    ЛТИХПа

 plastometri

 

---

81 

 

 

Güc  ölçən  yay  aşağı  ucundan  10  elektrik  mühərrikinə  6,  aşağı  ucundan  çərçivəyə  9 

bərkidilmişdir. Cihaz  həm də örtüyə  malikdir. Silindrin ölçmə  bucağının ölçülməsini  çox dəqiq 

müqavimət vericisi ölçür ki, onun  əsas siqnalı emal  və  indikasiya  blokuna göndərilir. Bu cihaz 

fırlanan valın bir təsbit edilmiş sürətinə və bir güc ölçənə malik olduğuna görə onun quruluşu və 

ölçüləri  azalmışdır.  Lakin,  əvvəlki  verici  cihazda  olduğu  kimi,  bu  cihazda  da  çatışmazlıqlar 

vardır: öyrənilən materialın işçi orqana yapışması və iş vaxtı məhsulun qismən parçalanması. 

Yuxarıda  sadalanan  bütün  cihazlar  «dağıdıcı»  nəzarət  metodları  ilə  işləyir  ki,  bu  da 

onların ümumi, ən başlıca çatışmayan cəhətidir.  

Südün  laxtalanması  prosesinə  fasiləsiz  nəzarəti  həyata  keçirmək  üçün  “dağıtmayan” 

nəzarət  üsulu  ilə  işləyən  vericinin  quruluşu  məlumdur.  Laxtanın  hazır  olmasını  müəyyən  edən 

membranlı cihaz (şək. 6.7) yüksək təzyiqin təsiri  ilə  membranların deformasiya etməsi prinsipi 

əsasında  işləyir.  Cihaz  daxili  səthinə  büzməli  membranlar  qoyulmuş  iki  qovuqdan  3  və  4 

ibarətdir. Onlar bütünlüklə südlə dolu qaba batırılır. Nasosun 2 köməyi ilə (2 dədiqədə bir dəfə) 

artırılmış  təzyiq  dövri  olaraq  3  qovuğuna  verilir,  bu  isə  membranların  deformasiyasına  səbəb 

olur  və  bu  təsir  laxtalanan  məhsula  ötürülür.  Süd  qarışığı  laxtalanmayınca  membranların  bu 

deformasiyası 4 qovuğuna ötürülmür. Qəbuledici qovuq təzyiq kamerasından və xətti diferensial 

göstəricilərə  malik  transformator  vericisindən  1  ibarət  qəbuledici  qurğu  ilə  əlaqədardır.  Südün 

laxtalanması  və  laxtanın  sıxlığının  artması  zamanı  qəbuledici  qovuğun  membranı  böyüyür. 

Cihazın çatışmayan cəhəti onun quruluşunun mürəkkəb olmasıdır. 

 

 

  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

7 

6 

5 

4 

3 

2 

1 

---

82 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Hər  hansı  məhsulun  emalı  zamanı  baş  verən  proseslərə  fasiləsiz  nəzarət  etməklə  yanaşı, 

materialların  laboratoriya  şəraitində  tədqiqi  də  zəruri  hesab  olunur.  Bu,  yeni  məhsulların  işlənib-

hazırlanması  zamanı,  hələ  onları  istehsala  buraxmazdan  əvvəl  bu  və  ya  digər  texnoloji  parametrin 

dəyişməsinin  onların  xassələrinə  necə  təsir  edəcəyini  bilməyə,  daha  səmərəli  emal  və  saxlanma 

rejimlərini seçməyə imkan verir.   

Qida sənayesində istifadə olunan yığcam cihazlar çox əlverişlidir. Onlar nəinki son məhsula 

nəzarət etməyə, həm də onun struktur-mexaniki xassələrini laboratoriya şəraitində tədqiq etməyə imkan 

Şəkil. 6.7. 

Membranlı verici 

1 

4 

3 

2 

11 

10 

2 

3 

4 

5 

9 

8 

 

7 

6 

1 

Şəkil. 6.6. 

«Сгусток – Р1» cihazı 

---