44
Talın türk məbədinin xarabalıqları (VII yüzil).
TALIN MƏBƏDĠ
Talın rayonunun mərkəzi olan
Talın kəndində, Alagöz dağının
döĢündə qədim arman-türk xristian
məbədi.
35 m x 18 m ölçülü məbədin
sütunlarından
birindəki
yazıda
türksoylu Baqratilər sülaləsindən
hökmdar Sembatın (977-989) adının
çəkilməsi onun X yüzil abidəsi
olması
ideyasını
doğurmuĢdur.
Əslində isə məbəd VII yüzildə inĢa
edilmiĢdir.
1840-cı il zəlzələsi zamanı
məbəd xeyli dağıntılara məruz qalmıĢ, gümbəzi
bütünlüklə uçulub tökülmüĢdür.
Qədimdən
Türk-Oğuz
tayfalarının
anayurdu olan Talın kəndində 1828-ci ilə qədər
ancaq Azərbaycan türkləri yaĢamıĢlar. Kəndə ilk
ermənilər (29 ailədə 166 nəfər) 1830-cu ildə
Türkiyədən köçürülüb gətirilmiĢlər.
1947-ci ildə məbəd ermənilər tərəfindən
bərpa edilərək ona bir çox erməni elementləri
əlavə edilmiĢdir.
ƏDƏBİYYAT: И.Шопен. Исторический памятник состояния армянской области к эпоху ее
присоеденения к Российской империи, С-п.,1852, стр.286, 575-578; Сборник сведений о
Кавказе (Списки населенных мест Кавказского края по сведениям 1873 года), Эриванская
губерния, 5 т., Тифлис, 1879, № 266; Х.Ф.Б. Линч. Армения (Путевые очерки и этюды), т 1,
Тифлис, 1910, стр.416-418; Н.Г. Буниатов, Ю.С.Яралов. Архитектура Армении, М., 1950,
стр.40-43; В.М.Арутюнян, С.А.Сафарян. Памятники армянского зодчества, М., 1951,
стр.45; Н.М.Токарский. Архитектура Армении IV-XIV вв., Ереван, 1961, стр., 101-104;
Ə.Ələkbərli. Qədim Türk-Oğuz yurdu - "Ermənistan", В., 1994, səh. 158-161.
45
Qamsarakan türk məbədinin bərpadan qabaqkı
görünüĢü (VII yüzil).
QAMSARAKAN MƏBƏDĠ
Talın mahalı ərazisində, Talın rayonunun Yuxarı Talın kəndində qədim
arman-türk atəĢpərəstlik məbədi. Abidənin atəpərəstlik məbədi olması onun
adından da (Qam – atəĢpərəstlik kahinlərinə verilən addır) öz əksini tapmıĢdır.
Qamsarakan - yəni As ərlərinin atəĢpərəstlik məbədi.
Məbədin tikilmə tarixi onun
kitabələrində aydın göstərilmiĢdir:
VII yüzilin son rübü. Məbəd knyaz
Nerses Qamsarakan tərəfindən
tikildiyi
üçün
Qamsarakan
məbədi, Talın kəndində mövcud
olan ikinci, həm də nisbətən kiçik
məbəd olduğu üçün isə Kiçik
Talın məbədi adları ilə mənbələrə
düĢmüĢdür.
1947-1948-ci illərdə məbəd
ermənilər tərəfindən bərpa edilərək
ona bir çox erməni elementləri
əlavə edilmiĢdir.
Qədimdən Türk-Oğuz boylarının anayurdu olan Talın kəndində 1828-ci ilə
qədər ancaq Azərbaycan türkləri yaĢamıĢlar. Kəndə ilk ermənilər (29 ailədə 166
nəfər) 1830-cu ildə Türkiyədən köçürülüb gətirilmiĢlər.
ƏDƏBİYYAT: И.Шопен. Исторический памятник состояния армянской области к эпоху ее
присоеденения к Российской империи, С-п.,1852, стр.575-578; Сборник сведений о Кавказе
(Списки населенных мест Кавказского края по сведениям 1873 года), Эриванская губерния, 5
т., Тифлис, 1879, № 266; В.М.Арутюнян, С.А.Сафарян. Памятники армянского зодчества,
М., 1951, стр.42; Ə.Ələkbərli Qədim Türk-Oğuz yurdu - "Ermənistan", В., 1994, səh. 158-161.
46
Göy mələkləri türk məbədinin xarabalıqları
(VII yüzil).
Göy mələkləri məbədinin təxmin
edilən bərpa layihəsi.
GÖY MƏLƏKLƏRĠ MƏBƏDĠ
Üçkilsə
(12.03.1945-ci
ildən
-
Eçmiədzin)
rayonu
ərazisində,
Ġrəvan-Üçkilsə
yolunun 18 km-də, Üçkilsə Ģəhəri
yaxınlığında qədim arman-türk
məbədi.
VII yüzilin 2-ci yarısında
katolikos
Nerses
(641-661)
tərəfindən tikilmiĢ, X yüzildə
güclü zəlzələ nəticəsində yerlə-
yeksan
olmuĢ,
1901-1907-ci
illərdə arxeoloqlar tərəfindən aĢkar
edilmiĢdir. Məbədin xarabalıqları
yanında onunla eyni vaxtda tikilmiĢ saray da
aĢkar olunmuĢdur.
Buradan tapılan 2,7 m hündürlüyündə
daĢ sütun üzərindəki Urartu çarı Rusaya (e. ə.
740-714) məxsus 47 sətir mixi yazı nümunəsi
bu məbədin hansısa daha qədim bir məbədin
yerində ucaldıldığı fikrini söyləməyə əsas verir.
Hazırda ermənilərin Zvartnos adı ilə
dünyaya təqdim etdikləri məbəd əslində qədim
türk
mədəniyyət
nümunəsidir.
Məbədin
ətrafında yerləĢən yaĢayıĢ məntəqələrinə
ermənilərin ilk gəliĢi XVI-XVII yüzillərə,
kütləvi gəliĢi isə XIX yüzilin əvvəllərinə
təsadüf edir.
ƏDƏBİYYAT: Б.Б.Пиатровский. Урарту. (Древнейшее государство Закавказья), Л., 1939,
стр.33; Н.Г.Буниатов, Ю.С.Яралов. Архитектура Армении, М., 1950, стр.56-59;
В.М.Арутюнян, С.А.Сафарян. Памятники армянского зодчества, М., 1951, стр.43-45;
Г.О.Асратян. Ереван и его окрестности, Л., 1973, стр.5; Ə.Ələkbərli. Qədim Türk-Oğuz yurdu -
"Ermənistan", В., 1994, səh. 162-166.
Dostları ilə paylaş: |
