39
Heydərbəy məbədi
HEYDƏRBƏY MƏBƏDĠ
Loru mahalının Calaloğlu (1924-cü ildən - Stepanavan) rayonunun
Heydərbəy (01.06.1940-cı ildən - Sverdlov) kəndi ərazisində qədim türk məbədi.
VI yüzildə bazilika
üslubunda tikilmiĢ məbəd
XIX yüzildə yenidən bərpa
olunmuĢdur.
Ermənilər
məbədi
özlərinə çıxsalar da, bu
qətiyyən mümkün deyil.
Çünki
istər
Heydərbəy
kəndi, istərsə də Calaloğlu
rayonu ərazisi və bütün Loru
mahalı tarix boyu Türk-
Oğuz boylarının anayurdu
olmuĢ, bu yerlərə ermənilərin
ilk kütləvi axını XIX yüzildə bölgənin Rusiya imperiyası tərəfindən iĢğalından
sonra baĢlanmıĢdır.
ƏDƏBİYYAT: Ə.Ələkbərli. Qədim Türk-Oğuz yurdu - "Ermənistan", В., 1994, səh. 178-180.
40
Oxçu qalasının müxtəlif görünüĢləri
OXÇU QALASI
Zəngəzur mahalının Qafan rayonunun, Oxçu və Gığı çaylarının
qovuĢuğunda, Novruzyurd adlı hündür təpəliyin üstündə qədim türk qalası. Erməni
mənbələrində "Baqaberd" adı ilə təqdim olunur.
ĠnĢa olunma tarixi VI-VII
yüzillərə aid olan qala Zəngəzurdakı
beĢ Babək qalasından biri hesab edilir.
Xustub
və
Gəzbel
dağ
zirvələrini
bir-birindən
ayıran
əhəmiyyətli mövqedə yerləĢən qalanın
iki tərəfi sıldırım dərə, digər iki tərəfi
isə ikiqat divarla əhatələnmiĢdir. 26-
27 bürcü olduğu ehtimal edilən
qalanın son vaxtlara qədər 17 bürcü
qalmaqda idi.
Oxçu qalası ilə üzbəüz Oxçu
çayının digər sahilində baĢqa bir
qalanın qalıqları da durmaqdadır ki,
bunun da keĢikçi qalası olduğu güman
edilir.
Uzun illər Siyuni əyalətinin
mərkəzi olan Oxçu qalası 1170-ci ildə
Səlcuq türkləri tərəfindən alınarkən
dağıdılmıĢ, sonralar təzədən bərpa
olunmuĢdur.
Qalanın yerləĢdiyi ərazi, bütövlükdə Zəngəzur mahalı qədimdən Türk-Oğuz
boylarının anayurdu olmuĢ, bura ermənilərin ilk kütləvi axını XIX yüzilin
əvvəllərində bölgənin Rusiya imperiyası tərəfindən iĢğalından sonra baĢlanmıĢdır.
ƏDƏBİYYAT: Ə.Ələkbərli. Qədim Türk-Oğuz yurdu - "Ermənistan", Bakı, 1994, səh.83-88; Musa
Urud, Zəngəzur, В., 2005, səh.93.
41
Sisavəng məbədi
SĠSAVƏNG MƏBƏDĠ
Zəngəzur mahalının Qarakilsə (02.03.1940-cı ildən - Sisian) rayonunun
Qarakilsə (02.03.1940-cı ildən - Sisian) qəsəbəsində alban-türk xristian məbədi.
Təpəliyin döĢündə yerləĢən məbəd
bazalt daĢlardan hörülmüĢdür və Üçkilsədəki
Ripsime məbədindən çox az fərqlənir.
VI-VII yüzillərdə Siyuni alban knyazı
Koxazad tərəfindən tikdirilən məbəd 1959-
1961-ci illərdə bütünlüklə təzədən bərpa
olunmuĢ və bu vaxt məbəd xeyli dərəcədə
erməniləĢdirməyə məruz qalmıĢdır.
Eynitipli baĢqa məbədlərdən fərqli
olaraq, Sisavəng məbədində günbəzaltı məkan
kvadrat Ģəklindədir. Günbəzin özü isə səkkiz
guĢəlidir.
Bütün Zəngəzur mahalı kimi, Qarakilsə
ərazisi də qədimdən Türk-Oğuz boylarının
anayurdu olmuĢ, konkret olaraq Qarakilsə
qəsəbəsinə ilk ermənilər 1890-cı illərdə
Türkiyə ərazisindən köçürülüb gətirilmiĢlər.
ƏDƏBİYYAT: Erməni sovet ensiklopediyası (ermənicə), Yerevan, 1984, X c, səh.400; Cисиан
(справочник-путеводитель), Ереван, 1987, стр.114; Ə.Ələkbərli. Qədim Türk-Oğuz yurdu -
"Ermənistan ", В., 1994, səh. 77-82.
42
Qırmızıvəng arman-türk məbədinin
ümumi görünüĢü (VII yüzil).
Qırmızıvəng məbədinin giriĢ qapısı.
QIRMIZIVƏNG MƏBƏDĠ
ƏĢtərək rayonu ərazisində VII yüzil arman-türk xristian məbədi.
6 m x 7,5 m ölçülü bu məbəd Qərbi Azərbaycan ərazisində kirəmit dam
örtüyü olduğu kimi qalan ən qədim tikili sayılır. Məbədin Qırmızıvəng adı da
həmin qırmızı kirəmitdən yaranmıĢdır. Ermənilər məbədin Azərbaycanca
Qırmızıvəng adını sətri tərcümə edərək "Karmravor" (karmir - ermənicədə
qırımızı deməkdir) qoymuĢlar.
Məbəd 1950-ci ildə bərpa edilərək ona bir çox erməni elementləri əlavə
edilmiĢdir.
Məbədin yerləĢdiyi ərazilər qədimdən Türk-Oğuz boylarının ana-yurdu
olmuĢ, burada ilk ermənilər XVIII yüzildən etibarən görünməyə baĢlamıĢlar.
ƏDƏBİYYAT: Н.Г.Буниатов, Ю.С.Яралов. Архитектура Армении, М., 1950, стр.48;
В.М.Арутюнян, С.А.Сафарян. Памятники армянского зодчества, М., 1951, стр.42-43;
Г.О.Асратян. Ереван и его окрестности, Л., 1973, стр.5; Ə.Ələkbərli. Qədim Türk-Oğuz yurdu -
"Ermənistan", В., 1994, səh. 113-123.
43
Qarqavəng türk məbədinin müxtəlif görünüĢləri
(VII yüzillər).
QARQAVƏNG MƏBƏDĠ
ƏĢtərək
rayonu
ərazisində,
Yağaverd (erməni tələffüzündə -
Yeğvard) kəndindən 3 km aralıda
qədim arman-türk xristian məbədi.
662-681-ci illərdə Ərməniyədə
ərəb caniĢini olmuĢ türksoylu Qriqor
Mamikonean tərəfindən tikilmiĢdir. 8
absidli, çoxüzlü məbədin daxili 8,5 m-
dir.
Məbəd 1948-ci ildə bərpa
edilərək ona bir çox erməni elementləri
əlavə edilmiĢdir.
Qərbi Azərbaycan ərazisində
qədimdən məskunlaĢan və bir çox
toponimlərdə (Qarni, Karbi və s.)
izlərini qoyan Qarqar türklərinin
adını daĢıyan məbədi bu ərazilərə çox-
çox sonralar gəlmiĢ ermənilər nəinki
özlərinə çıxmıĢ, həm də onun adını
erməniləĢdirərək Zoravar qoymuĢlar.
Qədimdən
Türk-Oğuz
boylarının anayurdu olan bu ərazilərə, о
cümlədən
Yağaverd
kəndinə
ermənilərin ilk gəliĢi XVIII yüzilə
təsadüf edir.
ƏDƏBİYYAT: Н.Г.Буниатов, Ю.С.Яралов. Архитектура Армении, М., 1950, стр.60-62;
В.М.Арутюнян, С.А.Сафарян. Памятники армянского зодчества, М., 1951, стр.45-46; Г.О.
Асратян. Ереван и его окрестности, Л., 1973, стр.5; Ə.Ələkbərli. Qədim Türk-Oğuz yurdu -
"Ermənistan", В., 1994, səh. 113-116.
Dostları ilə paylaş: |
