55
Pirəgən türk məbəd kompleksindən bir görünüĢ
(X yüzil).
Pirəgən türk məbəd kompleksində
zəng qülləsi (XIII yüzil).
PĠRƏGƏN MƏBƏDĠ
ƏĢtərək rayonunun Pirəgən (erməni tələffüzündə - Byurakan) kəndi
ərazisində qədim arman-türk məbədi.
Pirəgən kəndi yaxınlığında, kiçik bir talada yerləĢən bu məbəd VII yüzildə
inĢa edilmiĢ, sonralar ona yeni tikililər əlavə olunmuĢ, XIII yüzildə məbəd yenidən
qurulmuĢdur.
Adından da göründüyü kimi, Pirəgən (Pirəkan - pir yeri) kəndi qədimdən
Türk-Oğuz boylarının anayurdu olmuĢdur. Kəndə ilk ermənilər XVIII yüzildə
köçüb gəlmiĢlər.
Ermənilər son zamanlar kəndin Pirəgən adını dəyiĢib, Byurakan Ģəklinə
salmıĢlar.
ƏDƏBİYYAT: И.Шопен., Исторический памятник состояния армянской области к эпоху ее
присоеденения к Российской империи, С-п., 1852, стр.583-586; Г.О.Асратян. Ереван и его
окрестности, Л., 1973, стр.4; Ə.Ələkbərli. Qədim Türk-Oğuz yurdu - "Ermənistan", В., 1994,
səh. 113-116.
56
Makenis məbədinin ümumi görünüĢü.
MAKENĠS MƏBƏDĠ
Göyçə mahalının Basakeçər rayonunun Makenis kəndində alban-türk
xristian məbədi.
Dağ dərəsində yerləĢən məbəd hündür daĢ hasarla əhatələnmiĢdir və bu
hasarın yeganə qapısı cənub-qərb tərəfə açılır. DaĢ hasarla məbəd arasında isə
çoxlu köhnə tikili qalıqları vardır.
Məbəddəki kitabəyə istinad edən
tədqiqatçılar onun 851-ci ildə Siyuni hakimi
Suban tərəfindən tikildiyini iddia edirlər. Lakin
"Siyuni tarixi" əsərinin müəllifi Stepan
Orbelianın
yazdıqlarından
anlaĢılır
ki,
Siyuninin 17-ci mitropoliti Matusak (III
Yezdəgird zamanında) burada ölüb və dəfn
olunub. Onda məbədin VII yüzilin ortalarından
mövcud olması fikri meydana çıxır.
Sonra tarixçi Vardanın yazdığına görə,
816-cı ildə məbəd Babək tərəfindən dağıdılmıĢ
və od vurulub yandırılmıĢdır.
Görünür, Suban 851-ci ildə məbədi
təzədən tikdirmiĢ, sonrakı yüzillərdə məbəd
yenidən bərpa olunmuĢdur.
Məbədin yerləĢdiyi ərazi, bütövlükdə
qədimdən Türk-Oğuz boylarının anayurdu
olmuĢ, bura ermənilərin ilk kütləvi axını XIX
yüzilin 20-30-cu illərindən sonra baĢlanmıĢdır.
ƏDƏBİYYAT: В.М.Арутюнян, С.А.Сафарян. Памятники армянского зодчества, Москва,
1951, стр.51; Ə.Ələkbərli. Qədim Тürk-Oğuz yurdu - "Ermənistan ", В., 1994, səh.53-59;
57
Sənain türk məbədinin müxtəlif görünüĢləri
(X yüzil).
SƏNAĠN MƏBƏDĠ
Allahverdi (19.09.1969-cu ildən
-
Tumanyan)
rayonunun Sənain
kəndində, Çətindağ dağı ətəyində
arman-türk xristian məbədi.
Tarixçilərin fikrincə, Sənain
Ərməniyədə ən qədim kilsədir. Ġsanın
apostolları "möminlərin ibadəti üçün"
burada xaç ucaltmıĢ, IV yüzilin
əvvəllərində Maarifçi Qriqori bu xaçın
üstündə
sovməə
tikdirmiĢ,
Yunanıstandan gələn monaxlar isə X
yüzildə (951-ci ildə) burada əzəmətli
daĢ məbəd inĢa etmiĢlər. II ġah
Abbasın hakimiyyəti dövründə məbəd
təzədən bərpa edilmiĢ, 1932-ci ildə güclü
zəlzələ
nəticəsində
gümbəzi
dağılıb
tökülmüĢdür.
1940-cı
ildə
məbəd
ermənilər
tərəfindən təmir edilərək ona bir çox erməni
elementləri əlavə edilmiĢdir.
Sənan kəndi qədimdən Türk-Oğuz
boylarının anayurdu olmuĢ, bura ilk ermənilər
XIX yüzilin əvvəllərində Ġrandan, Türkiyədən
köçüb gəlmiĢlər.
ƏDƏBİYYAT: А.Берже. Кавказ в археологическом отношении, Тифлис, 1875, стр. 131-132;
Н.Г.Буниатов, Ю.С.Яралов. Архитектура Армении, М., 1950, стр.101-103; В.М.Арутюнян,
С.А.Сафарян. Памятники армянского зодчества, М., 1951, стр.56; Н.М.Токарский.
Архитектура Армении IV-XIV вв., Ереван, 1961, стр.280-281; Архитектурные памятники
Армении, М., 1974, стр.7-8; Ə.Ələkbərli. Qədim Türk-Oğuz yurdu - "Ermənistan", В., 1994,
səh.29-33.
58
Ağbat türk məbədinin müxtəlif görünüĢləri
(X yüzil).
AĞBAT MƏBƏDĠ
Allahverdi
(19.09.1969-cu
ildən - Tumanyan) rayonu ərazisində,
rayon mərkəzi olan Manas (sovet
dövründə - Allahverdi) Ģəhərindən
17 km Ģərqdə yerləĢən Ağbat
kəndində qədim arman-türk xristian
məbədi.
976-cı ildə məĢhur arman
arxitektoru Tiridat tərəfindən inĢa
edilmiĢ, sonralar dəfələrlə təmir və
bərpa
olunmuĢdur.
Məbəd
kompleksinə
Müqəddəs
NiĢan,
Müqəddəs Qriqor kilsələri, bir sovməə,
kitabxana və s. daxildir. Orta yüzillərdə
böyük dini və mədəni mərkəz kimi
fəaliyyət göstərmiĢdir.
Arxeoloji tədqiqatlar məbədin
yerində qədimdən bütpərəstlik məbədinin
mövcudluğunu təsdiq edir.
Məbədin yerləĢdiyi Ağbat kəndi
qədimdən
Türk-Oğuz
boylarının
anayurdu olmuĢ, kəndə ilk ermənilər XIX
yüzilin
əvvəllərində
Ġrandan
və
Türkiyədən köçürülüb gətirilmiĢlər.
1950-ci ildə məbəd ermənilər tərəfindən bərpa edilmiĢ və ona bir çox
erməni elementləri əlavə edilmiĢdir.
ƏDƏBİYYAT: А.Берже. Кавказ в археологическом отношении, Тифлис, 1875, стр.32;
О.Х.Халпхчъян. Архитектурные памятники Ахпата. В. кн. "Архитектура республик
Закафказья" М., 1951, стр. 321-355; В.М.Арутюнян, С.А.Сафарян. Памятники армянского
зодчества, М., 1951, стр.56-58; Ə.Ələkbərli. Qədim Türk-Oğuz yurdu - "Ermənistan", В., 1994,
səh.29-33.
Dostları ilə paylaş: |
