23
Tanaat məbədi yarımdağılmıĢ vəziyyətdə.
TANAAT MƏBƏDĠ
Zəngəzur mahalının Sisian rayonunun Ərəfsə (03.07.1968-ci ildən - Arevis)
kəndi ilə Təzəkənd (03.07.1968-ci ildən - Tasik) kəndləri arasında, yüksəklikdə
alban türk məbədi.
Bölgədə xristianlığın ilk dövrlərinə (IV-V yüzillər) aid olan məbəd
yarımdağılmıĢ vəziyyətdədir.
Məbəd
qırmızı
daĢdan
tikildiyi üçün yerli əhali onu həm
də Qırmızı kilsə adlandırır.
Tədqiqatçıların fikrinə görə,
bölgədə xristianlığın yayılmasına
qədər abidə atəĢpərəstlik məbədi
olmuĢdıır.
"Siyuni
tarixi"nin
müəllifi Stepan Orbeliana (XIII
yüzil) görə isə məbəd 491-ci ildə
tikilmiĢdir.
Tanaat
məbədi
Tatev
monastırından sonra Siyunidə ikinci
ruhani mərkəzi olmuĢdur.
1975-ci ildə məbəd bərpa
olunarkən guya burada Urartu çarı I Arquztuya (I ArgiĢti) aid daĢ kitabə
tapılmıĢdır.
Məbədin ətrafında XIII-XVII yüzillərə aid xaçdaĢlar, qəbiristanlıq, qala
qalıqları və s. tikililər mövcuddur.
Məbədin yerləĢdiyi ərazi qədimdən Türk-Oğuz boylarının anayurdu olmuĢ,
bura, bütövlükdə Zəngəzur mahalına ermənilərin ilk kütləvi axını XIX yüzilin
əvvəllərində bölgənin Rusiya tərəfindən iĢğalından sonra baĢlanmıĢdır.
ƏDƏBİYYAT: Сисиан (справочник-путоводитель), Ереван, 1987, стр.113-114; В.М.
Арутюнян, С.А.Сафарян. Памятники армянского зодчества, Москва, 1951, стр.38;
Ə.Ələkbərli. Qədim Türk-Oğuz yurdu - "Ermənistan" В., 1994, səh. 77-82.
24
ġirvancıq məbədinin ümumi görünüĢü.
ġĠRVANCIQ MƏBƏDĠ
ġörəyel mahalının Ərtik rayonu ərazisində, Alagöz dağının qərb yamacında,
ġirvancıq (15.07.1948-ci ildən - Lernakert) kəndində türk xristian məbədi.
V yüzilə aid birnefli
bazilika tavanını çıxmaq Ģərtilə,
demək olar ki, ilkin görünüĢü ilə
günümüzə qədər gəlib çıxmıĢdır.
Xarici divarlarının ölçüsü 22,4 m
X 8,2 m-dir.
Məbədin yerləĢdiyi ərazi
qədimdən Türk-Oğuz boylarının
anayurdu
olmuĢ, bu yerlərə
ermənilərin ilk kütləvi axını XIX
yüzilin əvvəllərində bölgənin
Rusiya
imperiyası
tərəfindən
iĢğalından sonra baĢlanmıĢdır.
ƏDƏBİYYAT: В.М.Арутюнян, С.А.Сафарян. Памятники армянского зодчества, Москва,
1951, стр.38, 86; Ə.Ələkbərli. Qədim Türk-Oğuz yurdu - "Ermənistan", В., 1994, səh.109-112.
25
Kasax bazilikasının ümumi görünüĢü.
KASAX MƏBƏDĠ
Abaran mahalı ərazisində, Abaran rayonunun mərkəzi olan BaĢ Abaran
(qədim Kasax) Ģəhərində, Ġrəvan-Gümrü Ģose yolunun üstündə qədim türk məbədi.
Bütün
əlamətlərinə
(tarixi, arxeoloji, memarlıq) görə
Qərbi Azərbaycan ərazisində ən
qədim məbədlərdən olan Kasax
bazilikası, tikiliĢi V yüzilə aid
edilsə də, bir çox mütəxəssislər
tərəfindən bütpərəstlik dövrünün
yadigarı hesab edilir.
Üçnefli bazilika Ģəklində
olan məbəd 1947-1948-ci illərdə
Ermənistanın
memarlıq
abidələrinin mühafizəsi Komitəsi
tərəfindən bərpa olunmuĢ və ona
bir sıra erməni və xristian elementləri əlavə edilmiĢdir.
Abidənin yerləĢdiyi yerin istər Abaran, istərsə də daha əvvəlki Kasax adı
qədim türk etnonimlərindən törəmədir və doğrudan da, bu ərazilər qədimdən türk
boylarının vətəni olmuĢdur. Abaran kəndinə ilk ermənilərin gəliĢi 1829-1830-cu
illərə təsadüf edir. Həmin vaxt 56 erməni ailəsi Türkiyədən köçürülüb gətirilərək
burada yerləĢdirilmiĢdir.
ƏDƏBİYYAT: И.Шопен. Исторический памятник состояния армянской области к эпоху ее
присоединения к Российской империи, СПб., 1852, стр.587-590; Памятники армянского
зодчества, М., 1951, стр.35; Ə.Ələkbərli. Qədim Türk-Oğuz yurdu - "Ermənistan", В., 1994,
səh.20-24.
26
ġaqakat arman-türk xristian
məbədinin ümumi görünüĢü (V yüzil).
ġAQAKAT MƏBƏDĠ
Üçkilsə (12.03.1945-ci ildən - Eçmiədzin) rayonu ərazisində, Üçkilsə
məbədindən Ģimal-Ģərqdə, Üçkilsə və Müqəddəs Ripsime məbədləri arasında
arman-türk xristian məbədi.
III yüzilin sonlarında Armaniyaya qaçan
bakirə Ripsime öz rəfiqələri və dayəsi Qayana
ilə VağarĢabadda Ģərab anbarında gizlənmiĢlər.
Onlar Armaniya çarı Turadat tərəfindən tapılıb,
qətlə yetirildikdən sonra Maarifçi Qriqorinin
təĢəbbüsü ilə Armaniyada tikilən ilk üç
sovməədən biri də həmin anbarın yanında
ucaldılmıĢdır. 483-cü ildə həmin sovməə daĢ
kilsə ilə əvəzlənmiĢ, sonrakı yüzillərdə
dəfələrlə bərpa olunaraq ona yeni tikililər əlavə
edilmiĢdir.
Məbədin ġaqakat (ġaq//Saq+ak//ağ+at,
yəni Ağ saqlar) adı onun Armaniyada
qədimdən məskunlaĢan və arman-türk xalqının
əsasını təĢkil edən Sak türklərinə məxsusluğunu
tamamilə sübut edir.
Məbədin ətrafında yerləĢən kəndlərdə
tarix boyu Türk-Oğuz boyları yaĢamıĢlar. Bu yerlərə ermənilərin ilk gəliĢi XV
yüzilin ortalarına təsadüf edir.
ƏDƏBİYYAT: И.Шопен. Исторический памятник состояния армянской области к эпоху ее
присоеденения к Российской империи, С-п.,1852, стр. 293-306, 667-682; А.Берже. Кавказ в
археологическом отношении, Тифлис, 1875, стр. 171; Х.Ф.Б.Линч. Армения (Путевые очерки
и этюды), т 1, Тифлис, 1910, стр.297-407; Н.Г.Буниатов, Ю.С.Яралов. Архитектура
Армении, М., 1950, стр. 128-129; Ə.Ələkbərli. Qədim Türk-Oğuz yurdu - "Ermənistan", В., 1994,
səh.162-166.
Dostları ilə paylaş: |
