Uşaqlar üçün Keyfiyyət
Çərçivələr
Bir sıra səbəblərdən Avropada yüz minlərlə uşaqlar öz bioloji ailələri ilə birgə yaşaya bilmirlər,
nəticədə rəsmi müdaxilədən sonra uşaqlar evdən kənar qayğıya həvalə olunurlar. Uşaqların
inkişafını təmin etmək məqsədilə müxtəlif qayğı sistemləri təklif olunur. Qeyri-adekvat mühit
uşaqların inkişaf imkanlarını azalda və onların bir sıra fundamental hüquqlarının çoxsaylı
pozuntularına gətirib çıxara bilər.
BMT UHK-da bu məsələyə xüsusi diqqət yetirilməsinə baxmayaraq Uşaq Hüquqları üzrə BMT
Komitəsi 2004-cü ildə valideyn qayğısından məhrum olmuş uşaqların müdadiəsi üzrə BMT
standartlarının hazırlanması təşəbbüsü ilə çıxış etmişdir.
Avropa səviyyəsində Uşaq Hüquqları üzrə Avropa Şurasının tövsiyələri valideyn qayğısından
məhrum olmuş və qayğı müəssisələrində yaşayan uşaqlarla iş zamanı həmçinin əsas kimi qəbul
edilir.
Avropa kontekstində beynəlxalq uşağa qayğı təşkilatları – FICE, IFCO və SOS Uşaq Kəndləri -
öz təcrübələrindən çıxış edərək həmçinin evdən kənar qayğı sistemində keyfiyyət
standartlarının hazırlanmasının vacibliyini qeyd etmişlər. Əsasən iqtisadi artıma maraq göstərən
Avropada sosial ehtiyacların ödənilməsi üçün həmçinin pan-Avropa təşəbbüslərinin irəli
sürülməsinə böyük ehtiyac var.
Bütün bunları nəzərə alaraq hər üç beynəlxalq təşkilat – FICE, IFCO və SOS Uşaq Kəndləri
2004-cü ilin mart ayında layihə təsis etdilər, bu layihə Avropada bioloji ailədən knar qayğı
sistemində yaşayan uşaq və gənclərin inkişaf imkanlarının təmin olunması və artırılmasına
yönəlib.
7
Uşaqlar üçün Keyfiyyət
Missiya bəyannaməsi
Baxış
Uşaqlar üçün Keyfiyyət standartlarının bəyannaməsində deyilir:
Valideyn qayğısından məhrum olmuş uşaqların özünə arxayın, özünə yetərli, cəmiyyətin fəal
iştirakçısı olması üçün ona öz gələcəyini qurmaq imkanı verilməlidir, bunun üçün isə onların
bütün potensialını göstərməyə imkan verən dəstəkləyici, qoruyucu və qayğıkeş mühit təmin
olunmalıdır.
Missiya
Uşaqlar üçün Keyfiyyət standartlarının missiyası evdən kənar qayğı sistemində yaşayan
uşaqların vəziyyətinin yaxşılaşdırılması və onların inkişaf imkanlarının artırılması üçün
aşağıdakı məqsədlər müəyyən olunmuşdur:
•
Avropada evdən kənar qayğı sistemində yaşayan uşaqların hüquqlarının qorunması ilə
məşğul olan maraqlı tərəflərin ümumi şəbəkəsini yaratmaq
•
Evdən kənar qayğı sisteminə birbaşa aidiyyatı olan insanların müsbət təcrübəsindən istifadə
edərək Avropada keyfiyyət standartlarını işləyib hazırlamaq
•
milli və Avropa səviyyəsində evdən kənar qayğı sisteminin keyfiyyət standartlarının
qəbulu, tətbiqi və monitorinqinin təmin olunması
Dəyərlər
Uşaqlar üçün Keyfiyyət standartlarının hazırlanması zamanı eyni əhəmiyyətə malik 5 dəyər
nəzərə alınmışdır:
Iştirak:
evdən kənar qayğıya birbaşa cəlb olunmuş insanlar 2004-cü ildən başlayaraq fəal
surətdə layihəyə qoşulmuşlar. Bunlara aiddir: evdən kənar qayğı sistemində yaşayan/yaşamış
uşaq və gənclər, bioloji ailələr, tərbiyəçilər/himayəçilər və sosial işçilər.
Cins bərabərliyi və müxtəlifliyi:
evdən kənar qayğıya cəlb olunmuş insanların cins bərabərliyi
və müxtəlifliyi nəzərə alınmışdır.
Əməkdaşlıq:
evdən kənar qayğı sisteminə birbaşa cəlb olunmuş insanların və təşkilatların milli
və beynəlxalq səviyyələrdə layihələrə qoşulmaq imkanı var.
Sədaqət:
‘Uşaqlar üçün Keyfiyyət’standartları BMT-nin UHK-na istinad edir.
Cavabdehlik və davamlılıq:
‘Uşaqlar üçün Keyfiyyət’standartlarına görə layihənin yaradıcıları
olan 3 təşkilat cavabdehlirlər. Evdən kənar qayğı sistemində yaşayan uşaqların vəziyyətinin
yaxşılaşdırılması və onların inkişaf imkanlarının artırılması üçün standartların yayılmasını və bu
istiqamətdə əməkdaşlığın artırılmasını təmin etmək məqsədilə həmin üç təşkilat tərəfindən idarə
olunan Avropa şəbəkəsi standartların davamlılığını təmin edir.
8
Uşaqlar üçün Keyfiyyət
Əsas anlayışlar
Prinsiplər
Evdən kənar qayğı sistemində təcrübəsi olan insanların (əhvalat müəllifləri) verdiyi məlumat
(əhvalatlar) ‘Uşaqlar üçün Keyfiyyət’ standartlarının əsasını təşkil etmişdir. Əhvalatların təhlili
zamanı aşağıdakı bir sıra ümumi məqamlar müəyyən olunmuşdur:
Ünsiyyət və iştirak
Müsahiblər evdən kənar qayğı prosesində adekvat və şəffaf ünsiyyətin vacibliyini qeyd
etmişlər. Həmçinin tərəflərin dinlənilməsi və fikirlərinin nəzərə alınması vacib məqam kimi
qeyd olunmuşdur.
Uşaq müdafiəsi xidmətlərinin müdaxiləsi
Bacı-qardaşların birgə yerləşdirilməsi, bioloji ailənin iştirakı və prosesin monitorinqi kimi
məsələlər daxil olmaqla operativ və adekvat fərdi qərarların verilməsinin vacibliyi bir çox
müsahiblər tərəfindən qeyd olunmuşdur.
Qayğı
Ümumi mövzular müəyyən olunmuşdur: bir qayğı formasından digərinə hamar keçid, uşaqlar,
bioloji və artırılmış ailə (yaxın qohumların – nənə, xala və s. yanında böyümə), həmçinin
tərbiyəçi/himayəçi arasında ünsiyyət.
Struktur, qaydalar, rituallar, limitlər, məhdudiyyətlərin qəbulu – bütün bunlar gündəlik həyatda
gənclərin vacib saydıqları amillərdir.
Uşaq və tərbiyəçi arasında sabit münasibətlərin qurulması, emosional bağlılıq və uşağın
potensialının dəstəklənməsi həmçinin tərbiyəçilər üçün vacib sayılan məqamlardır.
Qayğıdan ayrılma prosesi
Müsahiblərin qeyd etdikləri kimi, qayğıdan ayrılma prosesinə hazırlıq zamanı tərbiyəçinin əsas
diqqət yetirməli olduğu aspektlər aşağıdakılardır: müstəqil qərar verməsində və şəxsi, sosial
həyatını qurmasında, özünü müstəqil həyata hazırlamasında uşaq/gəncin dəstəklənməsi və qayğı
sonrası məsləhət və yardımın göstərilməsi.
Istinad sənədləri
‘Uşaqlar üçün Keyfiyyət’ standartları BMT UHK-nın çərçivəsində hazırlanmışdır, hər bir
standart BMT UHK-nın bir və ya daha çox prinsipini özündə əks etdirir: diskriminasiyanın
aradan qaldırılması, uşaqların maraqlarına sadiqlik, yaşama, inkişaf hüquqları, uşaqların
düşüncələrinə qarşı hörmət.
9