ƏRŞad namazali

Ərşad Namazalı  

 

 

18 

m

əskəni  qeyd  edilmişdir.  Sonralar  Dizak  –  Hadrut  kimi, Həzzə  isə 

Horadiz kimi adlandırılmışdır. Bu fikirlərə əsasən Horadiz kəndinin 

q

ədimiliyinə şübhə yoxdur. 

1727-ci il

ə aid olan “Gəncə-Qarabağ əyalətinin müfəssəl dəftəri” 

adlı  tarixi  sənəddə  Dizaq(Hadrut)  əyalətində  olan kəndlər  sırasında 

Horadis (Horadiz) k

əndimizin adı qeyd edilmlşdir. 

Qeyd:-  Dizaq q

əsəbəsi 1939-cu ildən dəyişdirilərək Hadrut 

rayonu adlandırılmışdır. Oykonim İran dillərindəki ha(ara), du (iki) 

v

ə  rud(çay) komponetlərindən düzəlib,  “iki  çayın  arası”  mənasın-

dadır.  

M

əlumdur  ki,  xalqın,  elin-obanın,  kəndin tarixi kimi, sözün də 

tarixi var. Bu m

ənada  düşünürəm ki, tarixi-toponimik  araşdırmalar 

keçmiş  və  ötənlər  haqqında  olsada,  keçmiş  üçün  yox,  bu  gün 

üçündür. Bu günü d

ərk etmək və sabahlara yol açmaq üçündür. Onu 

da unutmamalıyıq ki, həqiqətlər bütün kitablardan böyük və ucadır.  

B

əzən elə  olur ki, kiçik bir sübut, balaca bir dəlil, adi bir fakt 

xalqın tarixinin bütöv bir qaranlıq dövrünü işıqlandırır. 

Aydındır ki, yazıya düşməyən adlar yavaş-yavaş tarix səhnəsin-

d

ən silinir, itib-batır. Lakin yazıya düşən coğrafi adlar isə çox yaşayır 

v

ə tarixdən silinmir. 

Əvvəllər Horadiz kəndi haqqında bir neçə kitablarda XIX-əsrdə 

Qara

bağın  böyük  kəndlərindən  Horadiz  olduğunu  və  bu  ərazidə  ən 

böyük bazar haqda yazmışlar. 

XVI 

əsrə aid olan arxiv materiallarına görə indiki Horadiz kəndi 

ərazisində  yaşayış  məntəqəsi  mövcud  olmuşdur.  Bunu arxeloji və 

etnoqrafik t

ədqiqatlar sübut edir. Son orta əsrlərə aid olan türk tarixi 

m

ənbələrində kəndin adı Horadis kimi göstərilmişdir. 

T

ədqiqatlar bunu da deməyə  əsas verir ki, həmişə  bu  ərazilər 

oturaq 

əkinçi-maldar tayfalarına məxsus olmuşdur. 

Bun

lardan başqa 1919-cu ildə 139 yaşında vəfat etmiş Kərbəlayi 

Pir

əli kişinin dediyinə görə 1739-40 cı illər İran hökmdarı Nadir Şah 

Qarabağa qoşun yeridərkən, kəndin əksər adamları Ərgü-nəş dağına 

qaçıb gizlənərək qurtulmuşlar. 

H

ər iki məlumatdan görünür ki, Horadiz kəndi XVI əsrdə böyük 

yaşayış məskəni kimi formalaşmışdır. 

---

Horadiz s

əni unutmadım... 

 

 

19 

Yadigarlılar  tayfasından  olan  ağsaqqal  kişi  Fərman Yadigarov 

deyirdi ki, “M

ən və Həsən Molla Möhsün oğlu Məmmədov 1980-cı 

ild

ə  Horadiz kəndinin indiki  qəbirstanlığındakı  baş  daşı  yazılarını 

öyr

ənərkən məlum oldu ki, həmin qəbirlərin 350-500 il tarixi var. 

Ərəbistan Xilafəti tərəfindən İslam dininin qəbul edilməsi üçün 

10-

cu  İmamımız  Əli  Riza  Əbülhəsən ibn Musa  Kazımı(826-881) 

yaxın sərqə 878-ci ildə göndərilmişdir. İmam Rza İranda 3 il ərzində 

bütün  şəhərlərində  olmuş,  islam  dininin  yayılmasında  və  qəbul 

edilm

əsində  onun böyük əməyi  olmuşdur.  Lakin  onun  əleyhdarları 

düşmənçiliklə onu 55 yaşında ikən zəhərləmişlər. Onun qəbri İranın 

M

əşhədi  şəhərindədir və  ziyarətə  çevrilmişdir.  Ölümündən sonra 

İmam  Rzanın  ailəsini təqib edildiyinə  görə  bir neçə  üzvü  şimali 

Az

ərbaycanda  sığınacaq  tapmışlar.  Onun ailə  üzvülərinin qəbri 

Bakının Nardaran və Bilgəh kəndlərində ziyarətgaha çevrilmişdir. O 

cüml

ədən onun qız nəvəsi bizim Horadiz kəndimizdə rəhmətə gedib 

v

ə indiki İmam Pirində dəfn edilib. Allah hamısına rəhmət eləsin! Bu 

fakt sübut edir ki, IX 

əsrdə Imam Piri yanında yaşayış  var  imiş.  

Tarixi  m

əlumatları  əldə  əsas  tutaraq  və  Horadiz  qəbirlərindəki 

daş  kitabələri nəzərə  alaraq, (bax;  Horadiz kənd  qəbirstanlığı)  belə 

fikir yürütm

ək olar ki, Horadiz kəndinin yaranmasının 1100 illik yaşı 

var. Onu d

əqiq arxeoloji qazıntıların cavabı verə bilər.  

Bizim k

ənd  əvvəllər  “İmam  Piri”-  nin  yanındakı  yaşayış  məs-

k

ənində  neçə  yüz illər  yaşadıqları  məlum deyil. Ata-babalarımızın 

dediyin

ə  görə  təbii fəlakətdən  sonra  ulularımız  “İmam  Piri”-  nin 

yanındakı  öz  yurdlarını  tərk edərək,  indiki  Qarağan  təpəyə  gələrək 

özl

əri  üçün  yaşayış  yeri  seçmişlər.  “İmam  Piri”-nin  yanından 

Qarağan  təpəyə  gələnlər:  Yadigarlılar,  Namazalılar,  Toppuzlular  və 

T

əhmirazlılar olmuşlar. 

Qalan tayfalar is

ə Beyləqana və Dəvəçi rayonlarına köçmüşlər. 

 

1.  Qeyd:  -  1960-

cı  ildə  bizim  pambıq  əkilən sahədə, Orucov 

Aslan kişinin briqadasında, Horadiz stansiyasından 2 km. məsafədə 

yerl

əşən böyük Kurqan (hündür tökmə torpaq) var idi. Kolxoz idarə 

heyy

ətinin qərarı  ilə  pambıq  sahəsini  genişləndirmək məqsədilə  o 

kurqanı  buldozer  və  traktorlarla  dağıtdılar.  Deyilənə  görə  orada 

---

Ərşad Namazalı  

 

 

20 

q

ədimi  kişi  və  qadın  məzarları,  qiymətli  əşyalar,  iri  saxsı  qablar, 

küpl

ər,  döyüş  alətləri  tapılsada  onları  araşdırmaq  üçün  Elmlər 

Akademiyasına  verməyiblər,  əksinə  sındırıb  dağıdıblar.  O  vaxt 

h

əmən kurqandan qədimi silah aləti olan  80 sm.  qılıncı  və  30 sm. 

uzunluğu  olan  xəncəri qəlibə  (keçəyə)  bükülmüş  halda  atam  bizim 

ev

ə gətirmişdi. silahlar salamat olsa da dəstəkləri çürümüşdü.  

 

2. H

əmyerlimiz Vəli  Mehdiyev  yazdığı  “Yaddaş”  kitabında 

qeyd edir ki, - “M

ənim yadımdadır 1960-ci ildə Horadiz  kəndimizdə 

yeni orta m

əktəb tikintisində bünövrə qazıntısı zamanı, xeyli tarixdən 

x

əbər verən əşyalar tapılmışdı. Bir neçə xırdalı-böyüklü küplər, qab-

qacaq 

əşyaları aşkarlanmışdı. Məndə o qazıntıdan tapılmış 8-10 sm 

ölçüd

ə  metaldan  hazırlanmış  maral  barelyefi var. Horadiz kənd 

ərazisində tapılan küp qəbirlər və dulusçuluq sənət əsərlərin bir neçə 

minilliy

ə getdiyi sübutu deyilmi?”. 

Bütün  bu  tapılmış  əşyaları  mütəxəssislər  araşdırsaydılar  kəndi-

mizin tarixini daha q

ədimə aparıb çıxarardılar.  

Bax bel

ə olub həmişə, biz öz tariximizə laqeydik, ancaq bizim 

düşmənlərimiz gətirilib bizim torpaqlara köçürülərək  yaşayıblar, 

qapılarımızda muzdlu işləyərək çörək haqqı qazanırdılar, bəziləri isə 

b

ənna  kimi  çalışırdılar.  Sonra  da  istədiyi yerdə  bir  daş  və  ya qeyri 

əşyalar  basdırırdılar.  Bir  neçə  ildən  sonra  çıxarıb  deyirlər ki, bu 

torpaqlarda erm

ənilər yaşayıbdır. 

1978-ci ild

ə Dağlıq Qarabağda “ermənilərin Qarabağa köçürül-

m

əsinin 150 illiyi”(1828) şərəfinə abidə kompleksi ucaltdılar, eləcə 

d

ə  bizim  halal  torpaqlarımıza  sahib  oldular,  bizlər isə 

qonaqp

ərvərliyimizi

 

yüks

ək  tutub  onları  qəbul  etdik. Özlərini bu 

yerl

ərin qədim əhalisi kimi təqdim edən ermənilər , 1989-cu ildə bu 

abid

əni sübut olmasın deyə özləridə dağıtdılar. 

Başımıza gətirilən müsibətlər bizləri ayıltmır ki, ayıltmır! Yaxşı 

yadımdadır 1950-54–cü illər bizim kənddə mənfur erməni millətin-

d

ən olan Rizbar  adlı  (yeganə  nümunə) dəmirçi  işləyirdi. Kənddə 

onlarla ali t

əhsilli,  bacarıqlı,  işgüzar,  qabaqcıl  kolxozçular  ola-ola, 

Rizbara  Horadiz  k

əndində  ilk  partiya təşkilatının  katibi  vəzifəsini 

h

əvalə etmişdilər. Bəli, bizlərə - dostluq, qardaşlıq, yoldaşlıq, mehri-

---