1.2. Sistemli və situasiyalı yanaşma strateji təhlilin metodoloji
əsasları kimi
Menecmentə müxtəlif nöqteyi - nəzərdən baxılır ki, o da eyni zamanda faktiki
olaraq özündə 4 məktəbi özündə cəmləyir. Bura elmi idarəetmə, klassik və ya inzibati
idarəetmə, insani münasibətlər, müasir idarəetmə və ya kəmiyyət elmi məktəbləri
daxildir. Bu məktəblərlə yanı sıra, eyni zamanda indiyə kimi menecmentin
nəzəriyyəsi və praktikasının inkişafında böyük rolu olan bir sıra əsas yanaşmalar
seçilir. İdarəetmə nəzəriyyəsində yanaşma dedikdə, idarəetmə prosesinin kimin necə
təsəvvür etməsi və onun həllinə necə yanaşması kimi başa düşmək olar. Menecment
tarixində 4 əsas yanaşma fərqləndirilir:
1.
Müxtəlif idarəəetmə məktəbləri mövqeyindən olan yanaşmalar (XIX əsrin
sonundan indiki dövrə qədər);
2.
Prosesli yanaşma (1920-ci illərdən indiki dövrə qədər);
3.
Sistemli yanaşma (1950-ci illərdən indiki dövrə qədər);
4.
Situasiyalı yanaşma (1960-cı illərdən indiki dövrə qədər).
Yanaşmalarının ən çox tətbiq edilən 2 tipini qısa nəzərdən keçirək:
Sistemli yanaşma. Sistem bütöv bir tamlığı əmələgətirən və qarşılıqlı əlaqədə
olan elementlərin cəmidir. Burada əsas olan odur ki, elementlər bir-biriləri ilə
qarşılıqlı əlaqədə və qarşılıqlı təsirdə olurlar. Müxtəlif hissələr birləşib tamlıq yarada
bilər, lakin bu tamlığı hər hansı mexaniki formalaşma kimi adlandırmaq düzgün
deyil. (8)
Bütün təşkilatlar sistemdir. İnsanlar təşkilatın texnika ilə birlikdə müəyyən bir
16
işi yerinə yetirmək üçün istifadə olunan komponent olduğundan buna sosial-texniki
sistem də deyirlər. Bioloji orqanizmdə olduğu kimi eynilə, təşkilatda da onun bütün
hissələri hər zaman qarşılıqlı əlaqədə olur. Hər bir sistemin öz funksiyasını necə
yerinə yetirdiyini anlamaq üçün onun elementlərinin bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqədə
olduğu tərzini və onun xarici mühitini təşkil edən sistemlə necə bağlı olduğunu
bilmək mühim məsələdir. Sistemli yanaşmada müəssisə və ətraf mühitə vahid bir
bütöv kimi baxmağa çalışılır.
Sistem yanaşması menecmentə işçilər, təşkilat və ətraf mühit amillərinin
qarşılıqlı əlaqəlləri kimi baxır. Sistem yanaşması qarşılıqlı əlaqədə olan və bir-
birindən asılı olaraq fəaliyyət göstərən bütün hissələrin və elementlərin təsirini də
nəzərə alır. Sistem ayrı-ayrı qohum elementlər çoxluğu və ya iştirakçı elementlərin
hər birinin öz fərdi xassəsi saxlanılmaqla onların birləşməsindən yeni xassəli yeni
vahidin yaranması kimi başa düşülür. Real həyatda hər zaman açıq və qapalı
sistemlər mövcuddur. Bütün mövcud olan təşkilatlar açıq sistemlərdir. Ona görə ki,
onlar hamısı xarici aləmlə əlaqəlidirlər. Altsistemlər isə tam sistemlərin bir
hissələridir. Qapalı sistem kimi ətraf mühitdən ayrılmış və bu şəraitdə fəaliyyət
göstərə bilən qurğu və cihazları başa düşülür ki, bunlar da nisbi xarakter daşıyır
Sistem yanaşma zamanı, yuxarıda qeyd olunan funksiyalarla yanaşı müəyyən daxili
və xarici təsir amillərini, həmçinin qeyri-müəyyənlikləri, mürəkkəblikləri və
dəyişkənlikləri də nəzərə almaq vacibdir. Bu yanaşmada qeyd edilir ki, rəhbərlər
təşkilatları qarşılıqlı əlaqədar elementlərin məcmusu kimi araşdırmalıdırlar. Belə
elementlərə insanlar, struktura, vəzifələr və texnologiya aid edilir ki, bunlar da
dəyişən
xarici mühit şəraitində müxtəlif məqsədlərin əldə edilməsinə
istiqamətləndirilir.
Sistemli analiz - mürəkkəb problem situasiyaları zamanı qərar qəbul etmək
üçün xüsusi metodikalardan biridir. Sistemli analiz mütləq analizin tamlığına, qərar
qəbul etmə modelinin formalaşdırılmasına və öyrənilən obyektin və ya prosesin
adekvat araşdırılmasına əsaslanmalıdır.
Ümumi Sistem Nəzəriyyəsinin inkişaf etdirilməsi və bu nəzəriyyənin bütün
17
sahələrə tətbiq olunması sistemin ortaq xüsusiyyətlərinin müəyyən edilməsi ilə daha
da asanlaşıb. Sistem bu ortaq xüsusiyyətləri ilə tətbiq olunduğunda bir bütünlük
meydana gətirər və sistem yanaşmasını yaradır. Sistem yanaşmasının istifadəsi
sahələri, adətən, təşkilatın inzibati mərhələləridir. Sistem yanaşması eyni zamanda,
problemə bağlı bütün elementlərin göz önünə alınıb, araşdırılaraq problemin başa
düşülməsi və müəyyən edilməsində bir dünyagörüşü olaraq da təyin oluna bilər.
Sistem yanaşmasında altında üç əsas yanaşma vardır;
a)
Bütöv yanaşma: Bu yanaşmanın əsas düşüncəsi, sistemi bir bütün olaraq ələ
almasıdır. Vahid yanaşma, sistemi meydana gətirən parçaların, parçalar arası
əlaqələrin və çıxacaq problemlərin bir-birindən ayrıla bilməyəcəyini qəbul
edər. Təşkilatlar və əlaqələrin entropiyası də bir-birinə bağlıdır ki,
problemlərdən biri həll edildikdə digər problemlər həll olunacaq. Bütünsel
yanaşma sistemin konsepsiyasına "bir-birinin qarşılıqlı etkisi" kimi istinad
edir.
Hərtərəfli yanaşma sistemin anlayışını "birbaşa, bir-biri ilə qarşılıqlı
əlaqə yaratmaq, ətrafı ilə qarşılıqlı əlaqə" kimi görür. Sistemin yanaşması
ürəyində sistem və bütövlükdə sistem təşkil edən komponentlərin əlaqəsidir.
Bu yanaşma "alt sistemlərin, alt sistem əlaqələrinin və sistemin alt
sistemlərinin əsas sistemə olan töhfəsinə" diqqət yetirir. Bütünsel yanaşma
sistemin bütövlüyünü hər cür şəkildə başa düşməyi dəstəkləyir. Sistemin bu
xüsusiyyəti göstərir ki, sistemin tək bir maddəsi əvvəlcə qeyd olunan
sistemin hamısını təsvir etmək üçün kifayət deyil və bu səbəbdən sistem
bütövlükdə nəzərə alınmalıdır.
b)
Disiplinlərarası yanaşma: Bu yanaşma, tarix müddətində reallaşan
ixtisaslaşma ilə sistem yanaşmasında əhəmiyyət qazanmışdır. Ümumi sistem
nəzəriyyəsinin bütün fənlərə tətbiq edilməsi və elmin bir-birindən
ayrılmaması sistem əxlaqına disiplinlər arası bir yanaşma gətirdi. Bu inkişaf,
müxtəlif elmin ortaya çıxmasına və elmin alt hissələrə bölünməsinə və
ixtisaslaşmış artmasına səbəb olmuşdur. Disiplinlərarası yanaşmada, sistem
içindəki problemlər fərqli fikirlərlə aranır. "Elm sahələrinin birini digərindən
18
qəti xəttlərlə ayırmaq qeyri-mümkün olmaqla birlikdə, hər elm sahəsinin
özünə xas anlayışları, üsulları, dünyagörüşləri vardır. Fənlərarası yanaşma
bu qaydalara uyğun gələrək, həll axtarılan problemi, bütün istiqamətləri ilə
fərqli görüşlərə əsaslanaraq ələ almaqda və problemlərə həll axtarır "(Aydın,
1988: 166). Nümunələr kütləvi kitabxanaçılıq və informasiya elmlərini əhatə
edir. Kitabxanaçılıq elmini sistemin bütünü olaraq düşünsək,
kütüphaneciliğe əlaqədar olduğu kataloqlaşdırılması, təsnif, dizinleme kimi
alt alanlar da sistemin həm alt sistemini həm də elementlərini meydana
gətirməkdədirlər. Bu elementlər çıxan problemlər kütüphanecilik elmi
bütünü içərisində lakin bu mövzularla əlaqədar üsullarla həll oluna bilər.
c)
Elmi yanaşma: Elmi yanaşma sistemdəki problemlərin elmi yollarla həllinə
aiddir. Elmi yanaşma, əsas və tətbiqi elmlər 19-cu əsr. və eksperimental
üsullarla problemlərin həllinə nail olmaq nəticəsində inkişaf etmişdir. Bu
yanaşma bütöv və disiplinlerarası yanaşmadan daha sistemli, daha səmərəli,
təcrübə əsaslı bir yanaşmadır. Elmi yanaşma sistemdəki problemlərin aradan
qaldırılması üçün daha çox planlaşdırılmış bir hazırlıqlara malikdir.(8)
Bu preparatın mərhələləri aşağıdakı kimi verilə bilər:
- Əşyaların müşahidəsi;
- Problemin həlli ilə bağlı hipotezlərin müəyyən edilməsi;
- Deneylerle hipotez test edilməsi;
- Ümumiləşdirilmə;
- Edilən bu ümumiləşdirməylə hadisələrin nəzarət altına alınması
Sistem yanaşması, sistem elementləri, əlaqələr, məqsədlər və bu məqsədlər
üçün tədbirlər ilə məşğul olan bir bütün olaraq elmin müxtəlif vizyon və sahələrində
bu komponentlərin arasındakı problemləri qiymətləndirərək elmi üsullarla
problemlərə həll axtarışını həyata keçirən bir düşüncə, hərəkət və tətbiqi üsuludur
.
Hər bir təşkilat giriş təmin edən və onun sərhədlərini müəyyənləşdirən bir
19
mühitdədir. Təşkilat xidmətlər / mallar istehsal edir; bu məhsullarını seçmiş olduğu
istifadəçi qrupuna, əlindəki imkanlar və qurduğu sistem - alt sistemlər köməyiylə
etməyə imkan verir. Sistem yanaşması ən sadə şəkliylə rəhbərlik prosesində bir
düşüncə tərzidir. Bu düşüncə tərzi təşkilati işin uğurla idarə edilməsini və bütövlükdə
daxili və xarici ekoloji elementlərin işlənməsini təmin edir.
Rəhbərlikdə sistem yanaşması, rəhbərlik mövzusunda müəyyən bir düşüncənin
ortaya çıxışını gözləmək və bu düşüncəni inkişaf etdirmək məqsədiylə, rəhbərlik
prosesinin izlənilməsi və meydana gələ biləcək problemlərin həll edilməsində
idarəçiyə köməkçi olmaqdadır. Sistem yanaşmasının rəhbərlik addımlarında tətbiq
olunması tamamilə idarəçilər ilə əlaqədar bir mövzudur. Çünki menecer; təşkilatın
həm planlayıcısı, həm idarəçisi həm də ən yüksək məsuliyyət və səlahiyyət addımıdır.
Başqa sözlə, rəhbərliyi düşünərkən bu prosesi idarə edən bir prosesdən daha çox idarə
edən şəxs ağla gəlir.
İdarəçi; təşkilatın daxili və xarici mühiti, təşkilatın əməkdaşları və alt sistemlər
və təşkilat arasında əlaqələr. Təşkilat menecerləri təşkilatın sağkalımını,
davamlılığını, inkişafını və dinamik tarazlığını qorumaq üçün bütün təşkilati
dəyişənləri bilməli, anlamaq və qiymətləndirməlidir. Menecer sistem yanaşmasının
dar bir anlayışından məhrum və bütün alt sistemləri və ətraf mühitlə birləşməsini
artırdı. İdarəçilər sistemin davamlılığını sistemin tələbləri, problemləri, həlləri və
üsulları ilə yaxından təmin etməlidirlər (təşkilati sistem). Bütün qurulan sistemləri və
alt sistemləri qiymətləndirərkən menecer bir-birinə verdikləri töhfələri və ya
zərərlərini qiymətləndirməyə çalışır.
Rəhbərlikdə sistem yanaşmasının təmin etdiyi faydalar bu şəkildə sıralana:
Məlumat və rəy;
Təkmilləşdirilmiş qərar vermə;
Elektron məlumatların emalı maşınları(9)
İdarəetmə sahəsində təşkilati strukturların artan mürəkkəbliyi, idarəetmə
anlayışında inkişaf, texnologiya və kommunikasiya, sistem yanaşması tətbiq
20
edilmişdir. Bir menecer daha mənalı bir görünüş alır və təşkilat üçün hiss edir;
beləliklə təşkilat tərəfindən əldə edilə bilər və rəy alınır. Sistemə nəzarət etmək üçün
məlumat və rəylər tələb olunur.
Məlumat və geri bildirim, təşkilatda qərar vermə müddətini başladar.
Texnologiyanın inkişafı və yeni bir idarəetmə yanaşmasının ortaya çıxması qabaqcıl
qərarların qəbul edilməsi prosesini müəyyən etməyə imkan vermişdir. Qərarlar
təşkilatın strukturlaşdırılmış planlaşdırılmış əməliyyatları, siyasətləri, strategiyaları,
büdcələri və metodlarına uyğun olmalıdır. Bu, qərarların daha qənaətcil, daha doğru
və mümkün olmasına kömək edir. Bundan başqa, təşkilatların kompüterlər vasitəsilə
qərar qəbul etmələri üçün böyük üstünlükdür. Bu halda, bəzi sistemlərin inkişafı da
qərarların qəbul edilməsini asanlaşdırmaq üçün nəzərdə tutulur. Lakin, bu məsələ
növbəti bölmələrdə daha ətraflı müzakirə olunacaq. Sistem yaklaşımı, klasik yönetim
teorisinin katılığı ve kapalılığından kurtulmak için gerekli olmuştur. Böyle bir
yaklaşım organizasyonlara esneklik sağlamış ve organizasyonları daha kapsamlı bir
şekilde incelemek mümkün olmuştur. Bununla beraber yönetimde sistem yaklaşımı
yöneticiye bazı yararlar da sağlamaktadır.
Sistem yanaşması, elektron məlumat əməliyyat vasitələrinin köməyi təşkilatın
problemlərinin həll edilməsi üçün zəruri və kafi məlumatın toplanması, üsulların
təyin olunması və modellərin yaradılmasının yanında təşkilatın rəhbərliyi
mövzusunda da idarəçilərə köməkçi olur.
Situasiyalı yanaşma. Situasiya konkret bir vaxtda təşkilata güclü təsir edən
hadisələrin bütöv məcmusudur. Diqqət mərkəzində situasiya olduğuna görə
situasiyalı yanaşma, situasiyalı düşüncənin vacibliyini özündə göstərir. Bu
yanaşmadan istifadə edərək belə qənaətə gəlmək olar ki, rəhbərlər konkret
situasiyalarda təşkilatın məqsədlərinə çatmaq üçün hansı vasitə daha uyğun olacağını
yaxşı başa düşə bilərlər.
Situasiyalı yanaşması müasir nəzəriyyələrdən biridir. 1970-ci illərdən bəri
həyata keçirilən bir sıra araşdırmalara əsaslanmaqdadır. Bu vəziyyət və şərtlərlə
Əlaqədardır. Situasiyalı yanaşması, liderlik formasının, xüsusi vəziyyətlərin
21
tələblərinə görə formalaşması lazım olduğunu, bu səbəblə tək bir yanaşmanın bütün
şərtlər üçün uyğun olmayacağını bildirir. Liderlər davranışlarını dəyişik şərtlərə görə
vəziyyət və mühit deyişenlerini nəzərə alaraq tənzimləməlidirlər. Bu yanaşma liderlər
yerinə qrupu araşdırar, yəni vahiddir. Liderlik prosesinin, lider çalışanlar və şərtlər
arasındakı əlaqələrdən meydana gəldiyini bildirir.
Situasiyalı yanaşmasının ümumi fərziyyəsi budur; bütün şərtlərə tətbiq edilə
biləcək yaxşı idarəetmə tərzi yoxdur. Idarəçilik qayda koyuculuk deyil, hadisələrə
görə davranmaktır. Liderlik davranışının seçkisində ən əhəmiyyətli meyar
effektivlikdir. Vəziyyətə görə ən effektiv üsul istifadə edilməlidir.
Situasiya yanaşması təşkilatın fəaliyyətinə təsir edən bir çox daxili faktorlar
(məsələn, işçilərin təbiəti, vəzifə, vizyon, məqsəd və s.) və xarici faktorların
(məsələn, müştərilər, idarəetmə qanunları, bazar və rəqabət şəraiti, mədəni quruluş və
s.) təsir göstərdiyini göstərdi. Situasiyalı yanaşmasına görə bütün daxili və xarici
şərtlər nəzərə alınaraq rəhbərlik üçün uyğun texniki və üsullar təyin olunduğunda
müvəffəqiyyət özbaşına gəlir. Qısaca ifadə edəcək olsaq, durumsallık yanaşmasına
görə, hər təşkilati quruluş özünə məxsusudur. Vaxt, məkan və şərtlər fərqlidir və
təşkilati struktura görə vaxt, yer və şərtləri təhlil etmək tamamilə vacibdir. Təşkilatın
daxili və xarici ətrafla uyğunlaşması çox əhəmiyyətlidir. Administratorların ən
mühüm vəzifələrindən biri bu uyğunlaşmayı maksimum dərəcədə artırmaqdır. (12)
Dəyişik vəziyyət və şərtlərin dəyişik liderlik tiplərinə zəruri etdiyi fərziyyəsinə
əsaslanan olaraq liderlikdə 'durumsallık yanaşması' ortaya çıxmışdır. Bu yanaşmada,
hər vəziyyətdə və şərtdə etibarlı ola biləcək təsirli bir liderlik formasından söz edilə
bilməyəcəyi, fərqli vəziyyətlərə görə fərqli liderlik tərzlərinin müsbət nəticələr
doğura biləcəyi, ancaq bunun əvvəldən proqnozlaşdırılmayacağı müdafiə edilmişdir.
(13)
Lider, ətraf və şərtlərin bəzən önceliklendirilmesine, bəzən iş prioritetlərinə,
bəzən də demokratikliğe, bəzən də avtokratik davranış sərgiləməsinə ehtiyac vardır.
Bu yanaşma, hər hansı bir ətrafda və hər vəziyyətdə hökumətin ən yaxşı forması deyil
və hər mühitdə və hər zaman etibarlı olacaq bir quruluşdan bəhs edilə bilməz. Liderin
22
davranışı vəziyyətin xüsusiyyətinə görə dəyişərkən, kurumlan əlaqədar hər şey
vəziyyətin xüsusiyyətinə görə dəyişə bilər. İdarəetmədə istifadə olunan prinsiplər
institusional və ətraf mühit şəraitinə görə də dəyişə bilər. Rəqəm yanaşmanın
banilərindən biri olan Fiedler, bir lider davranışını dəyişdirmək ehtimalının aşağı
olduğu halda, liderin təşkilati davranışına uyğun gəlmək üçün daha faydalı ola bilər.
Sistem yanaşmasındakı kimi bir ümumiləşdirmə etmə qeyri-mümkün olduğu
kimi bu sistem səhv, bu liderlik və idarəçilik forması doğru və hər yerdə etibarlıdır
deyə bilmərik. Müəssisənin çalışdığı ətraf şərtlərini və vəziyyətini müşahidə edilərək,
araşdırılaraq ortaya qoyulmasıdır. Ümumiləşdirmənin çox, müəssisənin içində olduğu
şərtlərə azaldılması söz mövzusudur. (9)
Situasiyalı yanaşma tərtib edilmiş, tapşırıqların sadə yığımdan ibarət olmuyub,
o təşkilatı problemlər və onların həll olunması haqqında düşünmək üsullarından
biridir.
Sistem yanaşmadan fərqli olaraq hərəkətlə inkişaf etdirilmişdir.
Sistem yanaşmanın mücərrəd anlayışlara əsaslanması və ümumi olmağı
səbəbilə idarəetmə nəzəriyyələri baxımından kifayətsiz qalmışdır.
Situasiyalı yanaşma təşkilatın fəaliyyət göstərdiyi şəraitdə ətraf mühit,
texnologiya, böyüklük, mənbələr və digər amilllərdən irəli gələn situasiyalarla
əlaqədar olaraq, ona uyğunlaşacaq effektiv təşkilati təşkiletmənin təmin
edilməsi ilə əlaqəlidir.
Situasiyalı yanaşmaya görə hər insan hər vəziyyətdə fərqlidir. Yəni hər yerdə
və hər zaman keçərli olan “ ən yaxşı idarəetmə” və ya “ən yaxşı təşkilat”
yoxdur.
Ən yaxşı idarəetmə növü insana, texnologiyaya və ətraf mühitə görə dəyişə
biləndir.
Situasiyalı yanaşmada təşkilat və ətraf mühit arasındakıqarşılıqlı təsirlərə bunlar
aiddir:
1.
Təşkilatın daxili mühiti- təşkilatın tamamilə öz nəzarəti altındadır.
23
2.
Yaxın ətraf- təşkilatın tamamilə nəzarəti altında deyildir, ancaq təşkilatın
fəaliyyətindən böyük ölçüdə təsirlənə bilər.
3.
Ümumi ətraf- Təşkilat tərəfindən təsirlənməsi çox çətindir. Hətta
imkansızdır.
Situasiyalı yanaşma konkret situasiya və elmin imkanlardan istifadə etməklə
idarə etmə nəzəriyyəsinin gələcəkdə də inkişaf etməsinə təkan verdi. Situasiyalı
yanaşmanın mərkəzini situasiya təşkil edir. Situasiya konkret vaxtda təşkilata güclü
təsir edən hadisələrin məcmusudur. Diqqət mərkəzində situasiya olduğuna görə
situasiyalı yanaşma «situasiyalı düşüncənin» əhəmiyyətini göştərir. Situasiyalı
yanaşma müxtəlif idarəetmə metodlarının yararlılığının situasiya ilə müəyyən
edilməsinə əsaslanır. Təşkilatın həm özündə, eləcə də ətraf mühitdə də faktorların
bolluğu olduğu halda, təşkilatın “ən yaxşı” bir idarəetmə üslubu yoxdur. Konkret
situasiyada ən səmərəli metod, həmin situasiyaya daha uyğun gələn üslub hesab
edilir.
Situasiyalı yanaşmanın əsas xüsusiyyətləri:
1.
Təşkilatlarda qərarvermə müddətini asanlaşdırmağ hədəfləyir.
2.
Rəhbərliyi yeniliyə yönləndirir. Və özlərini inkişaf etdirməyin vacibliyini
müdafiə edir.
3.
Edilən struktur və təşkilati tənzimləmələr dəyişiklərə adaptiv olmasını
vurğulayır.
4.
Təşkilatın hər pilləsində, hər bir bölümündə yerləşən çalışandan, alət-
avadanlıqdan, təşkilatın istifadə etdiyi texnologiyaya qədər hər bir hissəsi
təşkilata təsir edən amillərdir.
Situasiyalı yanaşmanın çərçivəsində təcrübə aparılarkən əsas bir anlayışı necə
tətbiq olunduğu müxtəlif dəyişkənlərə bağlıdır. Dəyişkənlər bu anlayışın tətbiq edilə
biləcəyi situasiyalı xüsusiyyətləri ifadə edir.
Bu nəzəriyyəyə görə rəhbərin davranışı və təşkiletmənin quruluşu bir
şərtlərdən asılıdır; nə edəcəyini ümumiləşdirə bilməz. İnsanları motivasiya etmək
24
yalnız maddiyyatla olmaya bilir. Bəzi vəziyyətlərdə pul qazanmaq əsas motivlərdən
sayılır. Bəzən isə status, bəzən asudə zaman, bəzən mühitə uyğunlaşma belə
motivasiya rolu oynaya bilir. Bu nəzəriyyə təşkilatlar mövzusunda tətbiqə yönəlik
araşdırmalar nəticəsində ortaya çıxmışdır. (8)
Situasiya yanaşması - vaxta görə, mövcud situasiya ilə bağlı müxtəlif
idarəetmə metodlarının tətbiq olunması və rəhbərin fərdi qabiliyyəti ilə müəyyən
olunan qərarların qəbul edilməsi olub, burada, qeyd olunan sistem və proses
yanaşmaları ilə bir yerdə vaxt amili və onunla bərabər qərar qəbul edən rəhbərin
şəxsiyyəti, qabiliyyəti və başqa bacarıqları da nəzərə alınması əsas amildir.
Situasiya yanaşması, məqsədə daha səmərəli nail olmaq üçün dəqiq məqamda dəqiq
qaydaların tətbiq edilməsini təmin edir, müəssisəyə təsir edən daxili və xarici
faktorlar məqama görə diqqətə alır. Belə halda, rəhbərin şəxsi keyfiyyətləri, biliyi,
səriştəsi, qərar qəbul etmə bacarığı reallığı dəyərləndirmə qabiliyyəti, və digər amillər
nəzərə alınmalıdır. Məqam yanaşmasının bir xüsusiyyəti də bundan ibarətdir ki,
təşkilatın strateji məqsədinin təmin olunması üçün vaxta görə taktiki addımların
atılması, müəssisənin siyasətinin və qaydalarının bu məqsədə yönəldilməsi və
görülən işlərin plana uyğun olaraq, zamanında yerinə yetirilməsinə diqqət
yetirilməsidir.
Qeyd olunan yanaşmalar, menecerlər tərəfindən heç də izolə olunmuş şəkildə
və fərdi yolla tətbiq olunmaqla kifayətlənmirlər. İstənilən son nəticə əldə edilə bilmək
üçün onlar hamısı biri-birilə qarşılıqlı əlaqə və qarşılıqlı asılılıq şəraitində tətbiq
edilməlidir. Bu səbəbdən də, bu yanaşmaların fərdi və ümumi xüsusiyyətləri diqqətlə
tədqiq edilməli,öyrənilməli və yerinə, məqamına görə diqqətə alınması əsas amildir.
Haqqında danışdığımız məktəblər və yanaşmalar heç də menecmentin təkamülünün
zirvəsi deyildir və bu istiqamətdə təkmilləşmələr və yeniliklər müasir günlərimizdə
davam etməkdədir. Şərti olaraq bu yanaşmaları XX əsrin birinci və ikinci yarısında
yaranmış müxstəlif qruplarada göstərmək olar.
Sistemli yanaşma müxtəlif yanaşmaları inteqrasiya etməyə çalışır. O həmçinin
İdarəetmə funksiyaları araında bütöv qarşılıqlı əlaqə də olduğunu qeyd edir.
25
İdarəetmə nəzəriyyəsində situasiyaya vacib amil kimi baxılması heç də yeni
deyil. Meri Parker Follet öz dövrünü qabaqlayaraq hələ 20-ci illərdə «situasiya
qanunlan» haqqında danışırdı. O, qeyd edirdi ki, «müxtəlif situasiyalar müxtəlif
biliklər tələb edir» və yalnız bir situasiyaya istiqamətlənən biliyi olan insan yaxşı
idarəedilən işgüzar təşkilatlarda bir saatlıq xəlifə olmağa çalışır.
Situasiyalı yanaşma tərtib edilmiş məsələlərin sadə yığımı deyil, o təşkilati
problemlər və onların həll olunması barədə düşünmək yoludur. Misal üçün onda
bütün təşkilatlara istifadə olunan idarəetmə prosesi konsepsiyası saxlanmışdır. Ancaq
situasiyalı yanaşma, ümumi halın eyni olmasından asılı olmayaraq təşkilatın
məqsədlərinə səmərəli nail olmaq üçün rəhbərlərin istifadə etməli olduğu spesifik
vasitələrdən, xarici fəndlərdən istifadə etmələrini qəbul edirdi.
Situasiyalı yanaşma təşkilatm məqsədlərinə daha effektiv çatmaq üçün konkret
fənd və konsepsiyaları müəyyən konkret situasiyalar ilə uzlaşdırmağa çalışır. O
əhəmiyyətli səviyyədə dəyişən situasiyaları və onların təşkilatm effektivliyinə
təsvirini təyin etməyə çalışır. (35)
Dostları ilə paylaş: |