Elmi redaktor: amea-nın həqiqi üzvü, əməkdar elm xadimi, fəlsəfə elmləri doktoru, professor Fuad Qasımzadə

Zamana

 görə müəyyənləşən dinamik 

sənətlər:  ədəbiyyat,  musiqi;  3. 

Məkan  və  zamana

  görə 

müəyyənləşən  sintetik  sənətlər:  xoreoqrafıya,  teatr,  kino,  sirk, 

estrada. 

İncəsənətin spesifik xassələrinə aşağıdakılar aiddir: 1) xüsusi 

dil.  İncəsənətin  xüsusi  dili  -  onu  «obrazlardakı  təfəkkür» 

adlandıran  Hegeldən  başlayaraq  -  ümumiləşdirilmiş  elmi 

kateqoriyalardan fərqli olaraq, daha çox bədii obraz, metafora, 

simvol  (rəmz),  mif  və  başqa  bədii  üsullarla  təsvir  edilir;  2) 

spesifik ümumiləşdirmə üsulu: yalnız fərddən (təkdən) keçən 

499 

---

ümumiləşmə;  3)  elmdə  qəbul  edilməyən  bədii  uydurmadan 

istifadə  ən  təsirli  estetik  üsullardan  biridir;  4)  ifadənin  şəxsi 

üsulu.  İncəsənətdə  başqa  sahələrdən  daha  çox  müəllifin  şəxsi 

mövqeyi  zəruridir,  bunsuz  incəsənət  daxili  sinirlərini  itirir  və 

oxucunu,  dinləyicini,  tamaşaçını  duyğulandırmır;  5)  formanın 

əhəmiyyətinin artması. Belə ki, formasız incəsənət ola bilməz, 

elm  isə  praktiki  olaraq  formaya  biganədir;  6)  elmi 

ümumiləşmədən  gizli  olan  insan  şüurunun  qatlanndan  istifadə 

etmək. 

Elmi anlayışdan fərqli olaraq bədii obraz ümumini təkdə üzə 

çıxarır.  Fərdiliyi  göstərməklə  sənətkar  onda  tipik,  yəni  təsvir 

olunan sosial və yaxud təbii hadisələr vasitəsi ilə ona xas olan 

əlamətləri  aşkar  edir.  Kiçik,  fərdi,  konkret  hissələr  nə  qədər 

parlaq,  dəqiq  qeyd  edilərsə,  obraz  o  qədər  də  özünün 

ümumiləşmiş geniş əksini tapır. 

İncəsənət  xəyali  dünya  düzəltmək  sahəsində  yaradıcı 

fəaliyyətlə  əlaqədə  olan,  real  həyatı  obraz  və  simvollarda 

yenidən  yaradan  mədəniyyət  formasıdır.  Yaratma  aktı  bədii 

yaradıcılığın  sinonimi  kimi  çıxış  edir,  ona  görə  də  incəsənət 

özünün  daxili  təbiətinə  görə  dünyanı  dərk  etmək  imkanı 

yaradır.  İncəsənət  insanın  yaradıcılıq  imkanlarının  ifadəsidir, 

belə ki, incəsənət imkan sferasını tədqiq edir, gerçəkliyi təqlid 

və izah edir. İncəsənət əsərləri insana gələcəyə baxmaq imkanı 

verir. 

İncəsənət və fəlsəfə qarşılıqlı asılı olan, lakin müxtəlif olan 

sahələrdir. Fəlsəfə - məntiqi anlayışlara, sistemliliyə, incəsənət 

isə - prinsipcə obrazlı-simvolik formalara istiqamətlənir. Lakin 

bu  o  demək  deyil  ki,  incəsənətdə  fılosofluq  etmək  olmaz, 

fəlsəfə isə yalnız quru, əqli sxemlərdən istifadə etməlidir. 

6.4.

 

Modernizm. Postmodernizm 

XX  əsrin  ictimai-siyasi,  iqtisadi,  mədəni,  elmi-texniki 

sahələrində baş verən köklü keyfiyyət dəyişiklikləri incəsənətə 

böyük təsir göstərmişdir. Qarmaqarışıqlıq ideyası, yəni varlığın 

irrasional,  dərkedilməz,  absurd  olması  anlayışı  və  insanın 

dünya  ilə  əlaqəsinin  pozulması  Modemizmin  əsas  ideyaların- 

dandır. Bütün mədəniyyət xadimlərinin yaradıcılığı keçmişdə 

500 

---

qaldı,  varlığı  tam  əhatə  edən  əsərlər  artıq  yoxdur.  Bədii 

əsərlərin  mövzusu,  modemistlərə  görə,  elmi  tədqiqatın  və 

fəlsəfi  əsərlərin  mövzusu  kimi  dar,  natamam,  tək,  təsadüfi, 

xarici,  empirik  məlumatlar  ilə  məhdudlaşır.  İncəsənətin  və 

fəlsəfənin xarakterlərinin oxşarlığını qeyd edərkən, onlann eyni 

zamanda  bir-birindən  kəskin  fərqləndiklərini  də  nəzərə  almaq 

lazımdır. Modemistlər göstərirlər ki, əgər incəsənət əsəri hətta 

dar,  natamam,  məhdud  sahədə  gerçəkliyi  əks  etdirərkən  öz 

simasını saxlaya bilirsə, fəlsəfi təlim dünyanı bütövlükdə dərk 

etmək  və  onun  hər  bir  hissəciyini  bütöv  ilə  əlaqələndirmək 

qabiliyyətini  itirərkən  öz  simasını  da  itirir,  öz  mahiyyətindən 

imtina  edir,  mənəvi  fəaliyyətin  hansısa  başqa  formasına 

çevrilir. 

1966-cı  ildə  Parisdə  tarixçi  və  filosof