Elmi ƏSƏRLƏr fiZİka-riyaziyyat və texniKA

99
 
 
Ancaq Qərbliləşmə dövründə struktur elementlərində əyrilmə və dalğalanmalar meydana gəlmişdir. 
Örtüdə  ən  çox  günbəz  istifadə  edildiyindən,  Osmanlı  arxitekturası  "günbəz  arxitekturası"  ilə 
eyniləşdirilmişdir. Osmanlı arxitekturası inkişafının son zirvə nöqtəsinə Memar Sinan əliylə çatmış, 
Sinan  sonrasında  Qərb  təsirləri  xaricində  klassik  üslubda  heç  bir  irəliyə  doğru  sınaq  həyata 
keçirilməmişdir(6, s. 48). 
Cami  və  Məscidlər  Külliyələrdəki  böyük  proqramlı  məscidlərin xaricində  ölkənin  müxtəlif 
bölgələrində  klassik  memarlıq  üslubu  ilə  çoxlu  cami  və  məscidlər  inşa  edilmişdir.  Ümumiyyətlə, 
quruluş dövründə ortaya çıxan və zaman keçdikcə inkişaf etdirilən plan sxemləri istifadə edilmişdir. 
Memarlıq  və  mədəniyyət  tarixi  araşdırmalarında  tək  günbəzli  məscidlər  adı  altında  araşdırılan 
strukturlar, bəlkə də tətbiq olunması asan, iqtisadi külfəti daha az olduğu üçün, xüsusilə, əyalətlərdə 
ilk  sırada  üstünlük  verilmişdir.  Fatih  dövründə  sayı  85-ə  çatan  bu  əsərlər,  quruluş  dövrlərindəki 
kimi,  üzəri  tək  günbəzlə  örtülü  kvadrat  harim  məkanı  ilə  girişindəki  son  camaat  yerindən 
ibarətdirlər.  Çoxunun  şimal-qərb  küncündən  yüksələn  tək  Şərəfəli  minarəsi  vardır.  Simvolik 
funksiya verilən minarələr uzaqlardan diqqəti çəkəcək şəkildə, məscid kütləsinə nisbətən daha uzun 
nəzərdə tutulmuş və ağ kəsmə daşdan inşa edilmişdir. Sinana qədər əksəriyyətində son camaat yeri 
revak kəmərlərindən etibarən yüksəldilərək üç açıqlığı olan dəbdəbəli bir fasad düzəldilmişdir(21, s. 
71). 
Klassik  Osmanlı  arxitekturasında  ən  ideal  məkan  forması  mərkəzi  plan  sxemi  ilə  əldə 
edilmişdir.  İstanbul Köhnə Fatih və Eyüp Sultan camilərində  görülən tək  yarım günbəzli mərkəzi 
plan sxeminə, Atina Fethiye (XV əsrin. ortası), Hacı Həmzə az Sinan Paşa (1507) məscidləri kimi 
dörd yarım günbəzlilər də əlavə olunaraq inkişaf prosesinə daxildir. Memar Sinanla ideal ölçülərə 
çatan  bu  məkan  və  örtü  sistemi  daha  çox  böyük  kompleksli  strukturlarda  tətbiq  edilmişdir  (9,  s. 
351). 
Nəticə  olaraq  bunları  deyə  bilərik  ki,  klassik  dövr  Osmanlı  arxitekturası  çağına  damğasını 
vurmuş, Afrikadan Avropaya, Orta şərqdən Balkanlara qədər imperiya ərazilərini bəzəmişdir. Lakin 
bu memarlıq anlayışı XVIII əsrdən etibarən Qərbliləşmə ilə yanaşı təqlidçi bir zehniyyətə çevrilmiş, 
yeni addımlara cəhd edilməyərək özünə xas xüsusiyyətlərini itirməyə başlamışdır. 
 
ƏDƏBIYYAT 
 
1.
 
Acun, H. "Manisa'daki Türbe Mimarisi" // Belleten, XLIX (195), 479-501, Ankara 1985 
2.
 
Akpolat, M. S. "Tanzimat Sonrası Osmanlı Mimarlığından Bir Kesit: Adana - Mersin 
Demiryolu İstasyon Binaları"// Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 21 (1), 77-
93, Ankara 2004 
3.
 
Aksu, Hüsamettin. İstanbul yapılarındaki bazı dekoratif Kûfî hatlar. Eray Tanıtım, 2001, 80 s. 
4.
 
Anhegger, R. "Mostar Köprüsü ve Mimar Hayrettin". / IV. Türk Tarih Kongresi (Ankara, 10-14 
Kasım 1948), 312-317. Ankara 1952 . 
5.
 
Arayan, H. "Mimar Sinan'ın Yaptığı İlk Eser". // Tarih Hazinesi, (5), 221-222, İstanbul 1950 
6.
 
Arık, R. Anadolu'da Üç Ahşap Cami Batılılaşma Dönemi Türk Mimarisi Örneklerinden. // 
Ankara Üniversitesi Dil Ve Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları, Ankara 1973, 68 s. 
7.
 
Aslanapa, O. "Fatih Zamanındaki Mimari Eserler". // İstanbul Armağanı, Fetih ve Fatih, 143-
153 s. İstanbul 1995. 
8.
 
Ateş, İ. Mimar Sinan Vakfı. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı 1990, 134 s. 
9.
 
Ayverdi, E. H. Osmanlı Mimarisinde Fatih Devri(1451-1481). İstanbul: Baha Matbaası 1973. 
398 s. 

---

100
 
 
10.
 
Cerasi, M. M. Osmanlı Kenti Osmanlı İmparatorluğu'nda 18. ve 19. Yüzyıllarda Kent Uygarlığı 
ve Mimarisi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. 2001, 376 s. 
11.
 
Cezar, Y. "16. Yüzyıl'da Osmanlı Devleti'nin Sosyo-Ekonomik Tarihi ve Mimar Sinan". // Tarih 
ve Toplum 1984, 11 (62), 30-36, 
12.
 
Cezar, Y. "Onaltıncı Yüzyılda Osmanlı Devletinin Sosyo-Ekonomik Tarihi Ve Mimar Sinan". // 
Toplumsal Tarih Dergisi 1989, (11), 30-36, 
13.
 
Dündar, A. "Osmanlı Mimarisinde Şehir Mimarları". // Osmanlı-,Kültür ve Sanat, 227-236. 
Ankara: Yeni Türkiye Yayınları 1999. 
14.
 
Eyice, S. "Atik Ali Paşa Camiinin Türk Mimarî Tarihindeki Yeri (8 Levha)". // İstanbul 
Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi 1964, 14 (19), 99-114, 
15.
 
Gönülal Ö.  "Osmanlı Toplumunda Mimarın Yeri". // Anadolu Üniversitesi Fen Edebiyat 
Fakültesi Dergisi 1988, 2 (1), 225-241, 
16.
 
Mümtaz Semih. Eski I
̇stanbul Konakları. İstanbul: Kurtuba Kitap 2012, 176 s. 
17.
 
Öcal O. "Osmanlı İmparatorluğu Yükselme Devri'nin İmar Faaliyetleri. Mimar Sinan, Kişiliği 
ve Başlıca Eserleri, Osmanlı Vakıfları".// Askeri Tarih Bülteni 1976, 5 (10), 89-97, 
18.
 
Önge Y.  "Osmanlı Mimarisinde Boyalı Taş Tezyinatı". Önasya 1965, 6 (67-68), 8-10, 
19.
 
Önge Y. "Mimar Sinan'ın Şadırvanları". // Mimar Sinan Dönemi Türk Mimarlığı ve Sanatı, 189-     
197. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları 1988. 
20.
 
Sönmez  Z. (1989). "Sultan Ahmet Camii ve Mimar Sedefkar Mehmet Ağa". // Kültür ve Sanat 
1989, 1 (1), 38-45, 
21.
 
Tümer  Gürhan. “Banarlı, İstanbul ve Mimarlık.” // Mimar.ist 6, no. 20 (Haziran 2006): 23–30. 
22.
 
- Ülgen A. "Türk Mimarisinde Minarenin Gelişimi". // Prof. Dr. Hakkı Dursun Yıldız Armağanı, 
495-508. Ankara: 1995. 
 
 
ABSTRACT 
Ali Tashdemir 
 
The place of classic style in the architectural  development of masjids of Istanbul Jami  
Classic  Osmanli  architecture  is  special  in  the  meeting  daily  life  requirements.  In  other 
words,  classic  conception  appeared  because  of  the  early  age  art  did  not  meet  the  requirements  of 
speedy changing life. For those peculiarities in the classic Osmanli architecture the functionality is 
the most important peculiarity of buildings. The first memory of classic conception is the II Bayazid 
Masjid. Osmanli Architecture of the classic age, mainly in masjids and in other structures there can 
seem the similarities in materials, plans and in decorations. As the main construction materials used 
from stones in the buildings. The structures were always covered with the domes, the windows built 
in  the  down  stairs,  and  upstairs  were  with  the  conduits.  The  ancient  stone  sculptural  art  was 
replaced  with  the  porcelains  covers,  coloured  decorations,  coloured  glasses,  wooden  decorations, 
and  decorated  with  the  manuscript  it  means,  replaced  with  the  beautiful  writing  samples. 
Infrastructure  in  the  classic  architecture  discovered  with  the  straight  and,  askew  lines.  But  in  the 
periods of inclination towards the West appeared the askew and wave lines in the structure. In the 
covers  used  from  domes  and  so  that  the  Osmanli  architecture  identified  with  the  “Domes 
architecture”. 
 
 

---