|
Əl-Mizan Təfsiri Allame Məhəmməd
|
səhifə | 68/77 | tarix | 14.04.2018 | ölçüsü | 11,53 Mb. | | #38162 |
| (Al/götürü İmran / 90) "Doğrusu, imanlarından sonra inkar edib, sonra inkarlarını artıranların..." deyə başlayan iki ayə, başda deyilən "Küfrə sapan bir
qövmü Allah necə hidayətə çatdırar?" deyə başlayan ifadənin məzmununun
səbəbini şərh məqsədinə istiqamətlidir. Burada, ümumi bütün
Al/götürü İmran Surəsi 1-6 ...............................................................................................281
selin xüsusi fərdə uyarlanışı formasında bir niyə/səbəb şərhə şahid
oluruq.
Bu səbəbdən nəzərdə tutulan məna budur: Haqq ortaya çıxdıqdan
və haqqa bağlı dəlillər/sübut edər əskiksiz olaraq ortaya qoyulduqdan sonra
inkar edənlər, ondan sonra vəziyyətini islah etmək üzrə tövbə
etməyənlər, iki kateqoriyadan birinə girərlər:
1) İnkar edən kəslərdir. Sonra küfrlərini artırarlar. Beləcə
azğınlaşarlar, tüğyana saparlar. Belələrinin islahına imkan yoxdur.
Allah bunları hidayətə çatdırmaz, tövbələrini qəbul etməz. Çünki
gerçək mənada tövbə etməzlər. Pozğunluğa batmışlar. Hidayətə
çatmaları ümid edilməz.
2) Tövbə etmədən küfr və haqqa qarşı inad üzrə ölən kafirlərdir.
Uca Allah, onları axirətdə hidayətə çatdırmaz, cənnətə
qoymaz. Çünki Rəblərinə dönməmişlər. Bunun bir əvəzi də
yoxdur ki, onunla özlərini qurtarsınlar. Bir şəfaətçi, bir köməkçi
də çıxıb onlara şəfaət etməz, köməkdə ol/tapılmaz.
(Al/götürü İmran / 91) Bununla da aydın olur ki, "İşdə onlar, pozğunların
də özləridir." ifadəsi, orijinalının ad cümləsi olması, uzağı göstərən
"ulaike" işarə əvəzliyiylə "hum" ayırma əvəzliyini əhatəsi, xəbərin
ad cümləsi və marife olması etibarilə, pozğunluğun onların ruhunda
yaxşıca bərkiyib kök saldığını, hidayətə çatmalarına ümid qalmadığını
göstərər.
Yenə buradan hərəkətlə anlayırıq ki "və onların köməkçiləri
yoxdur." ifadəsindən məqsəd, onların qiyamət günü kömək edəcək
olan şəfaətçilərdən faydalanmalarını olumsuzlamaktır. Çünki
çoxluq sözün istifadə edilməsi, qiyamət günü kömək edənlərin ol/tapılacağını
göstərər. Bənzəri bir qiymətləndirməyə, Bəqərə surəsinin
48. ayəsinin təfsiri çərçivəsində, "Artıq onların şəfaətçiləri yoxdur."
(Şuəra, 100) ayəsiylə şəfaəti dəlillərkən yer vermişdik. Detallı
məlumat üçün o hissəyə baxıla bilər. Bu iki ayənin ikincisində, fidyə və
köməkçilərin mənfilənməsi söz mövzusudur. Çünki bu ikisi əvəzdir.
Əvəz isə, ancaq insanın qaçırdığı hər hansı bir şey üçün ola bilər. Bunlar, dünyada tövbə et/ət
282........................................................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c.
meyi əllərindən qaçırdılar. Axirətdə isə, onun yerini tutacaq bir
əvəz yoxdur.
Bu da bizə göstərir ki: "...kafir olaraq ölənlər..." ifadəsi,
"tövbə etmə fürsətini qaçıranlar" mənasında istifadə edilmişdir. Bu səbəbdən
bu ifadə, bu ayədə keçən məhdudlaşdırıcı şərhlə ziddiyyət təşkil etməz:
"Tövbə, nə pislikləri edib edib də onlardan birinə ölüm damın tərəfindən;
"Mən indi həqiqətən tövbə etdim." deyənlər, nə də kafir olaraq
ölənlər üçün deyil. Belələri üçün acı/ağrılı bir əzab hazırlamışıq."
(Nisa, 18) Çünki ölümün gəlib çatmasından məqsəd, dünya ilə bağların
kəsilməsi və axirət ifadə edilərinin ortaya çıxmasıdır. Bu vəziyyətdə
artıq tövbə etibarsız olar.
"...yer üzü dolusu qızıl..." ifadəsinin orijinalında keçən
"mil'=do-lusu" sözü, bir kabın tutumunu ifadə edər. Bu səbəbdən
burada yer üzü, içi qızılla doldurula bilən bir qab olaraq fərz edilmişdir.
Cümlə bu baxımdan ədəbi sənətlərdən "tahyili istiare"yə
və "kinayəli istiare"yə nümunədir.
AYƏLƏRİN HƏDİSLƏR İŞIĞINDA ŞƏRHİ
Mecma-ul Bəyan adlı əsərdə, "İmanlarından... sonra küfrə sa-
pan bir qövmü Allah necə hidayətə çatdırar?" deyə başlayan ayələrlə
əlaqədar olaraq bu şərhə yer verilir: "Bir rəvayətə görə, bu
ayələr, Ənsardan Həris b. Süveyd b. Samit adlı biri haqqında en-
miştir. Bu adam, Mecder b. Ziyad el-Belvini planlaşdırılmış öldürmüş,
İslamdan dönərək qaçmış və gedib Məkkəyə yerləşmişdi. Sonra
etdiyinə peşman olmuş və qövmünə xəbər göndərərək
Rəsulullahdan (s. a. a) tövbəsinin qəbul edilib edilməyəcəyini soruşmalarını
istəmiş. Qohumları gedib Rəsulullahdan soruşmuşlar. Bunun
üzərinə, "Ancaq bundan sonra tövbə edənlər... başqa." ifadəsini
ehtiva edən ayə endi. Bu xəbəri qohumlarından biri ona çatdırdı və ona
belə dedi: "Mən sənin doğru şifahi/sözlü biri olduğunu bilirəm. Şübhəsiz
Rəsulullah səndən daha doğru şifahi/sözlüdür. Allah da üçünüzün ən/en
doğru şifahi/sözlüsüdür." Bunun üzərinə adam Mədinəyə döndü, tövbə
Al/götürü İmran Surəsi 1-6 ...............................................................................................283
etdi və İslamı yaşamada gözəl bir nümunə sərgilədi. Bu rəvayəti Mücahid
və Süddi köçürmüşdür. İmam Sadiqdən (ə.s) də rəvayət edilmişdir."
(c. 2, s. 471, Tahran nəşr/təzyiqi)
et-Dürr-ül Mensur adlı əsərdə, İbni İshak və İbni Münzir, İbni
Abbasdan belə rəvayət edərlər: "Həris b. Süveyd, Uhud döyüşündə
Mecder b. Ziyadı və Zabia Oğullarından Kays b. Zeydi planlaşdırılmış
öldürdü. Sonra qaçıb Qureyşə qatıldı. Məkkədə yaşamağa
davam etdi. Sonra tövbə edib qövmünə qatılmaq istədiyini qardaşı
Celasa xəbər verdi. Bunun üzərinə, Allah onun haqqında, "İmanlarından...
sonra küfrə sapan bir qövmü Allah necə hidayətə çatdırar?"
deyə başlayan a-yetleri endirdi..." (c. 2, s. 49, Beyrut nəşr/təzyiqi)
Mən deyərəm ki: Bu hekayə başqa kanallardan da köçürülmüşdür və
aralarında fərqliliklər vardır. Bunlardan biri də İkrimedən rəvayət
edilən bu mətndir: "Bu ayələr Rahib Əbu Komandir, Həris b. Süveyd b.
Samit və Vahuh b. Esletlə birlikdə on iki adam haqqında enmişdir.
Bunlar İslamdan dönmüş, Qureyşə qatılmışlar idi. Sonra, "Tövbəmiz
qəbul olarmı?" deyə qohumlarına xəbər göndərmişlər idi. Bunun
üzərinə, "Ancaq bundan sonra tövbə edənlər... başqa." deyə başlayan
ayələr nazil olmuşdu." (et-Dürr-ül Mensur, c. 2, s. 49)
Bu rəvayətlərdən biri də, Mecma-ul Bəyan adlı təfsirdə, "Doğrusu,
imanlarından sonra inkar edib, sonra inkarlarını artıranların..."
ayəsinin təfsiri məzmununda bəzilərinə isnad edilərək köçürülən
bu rəvayətdir: "Bu ayə, Həris b. Süveydin on bir yoldaşı haqqında
enmişdir. Həris Mədinəyə geri dönüncə, onlar; "Edə bildiyimiz
müddətcə Məkkədə küfr üzrə qalarıq. Dönmək istədiyimiz zaman
dönərik və bizim haqqımızda da Həris haqqında enən ayələr
enər." dedilər. Rəsulu Əkrəm (s. a. a) Məkkəni fəth edincə, onlardan
İslama girənlərin tövbəsi qəbul edildi. Onlardan küfr üzrə ölənlər
haqqında da bu ayə endi: "Şübhəsiz, inkar edib kafir olaraq
ölənlərin..." (c. 2, s. 472, Tahran nəşr/təzyiqi)
Bir görüşə görə, bu ayələr Əhli Kitab haqqında enmişdir. Bəziləri
demişlər ki: "Doğrusu, imanlarından sonra inkar edib,
sonra inkarlarını artıranların..." ayəs(n)i xüsusi olaraq Yəhudilər
284........................................................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c.
rə inkarlarını artıranların..." ayəs(n)i xüsusi olaraq Yəhudilər haqqında
enmişdir. Onlar əvvəl İsaya inanmış, sonra onu inkar etmişlər idi,
sonra Hz. Məhəmmədi (s. a. a) inkar etməklə küfrlərini artırmışlar idi.
Bunun xaricində başqa qiymətləndirmələr də edilmişdir.
Bu rəvayətlər və qiymətləndirmələr üzərində düşünüldüyü zaman,
bunların hamısının ilk qurşaq təfsirçilərin ictihadı müşahidə etmələri
olduqları aydın olar. Necə ki başqaları da bu nöqtəni vurğulamışlar.
İmam Sadiqdən (ə.s) köçürülən rəvayətə gəlincə də; bu rəvayət,
mürsəl və zəifdir. Bir də bu var ki, bir və ya bir neçə ayənin birdən
çox eniş səbəbinin olması da mümkündür. Doğrusunu Allah hər kəsdən
daha yaxşı bilər.
----------------------
[YUXARI GIT]
əl-Mizan Təfsiri
Allame Məhəmməd Hüseyn TABATABAİ(r.a)
Dəri: 3
AL/GÖTÜRÜ İMRAN SURƏSİ
( 1-120. Ayələr)
İÇİNDƏKİLƏR
92- Sevdiyiniz şeylərdən infak edənə qədər əsla yaxşılığa çata bilməzsiniz.
Hər nə infak etsəniz, şübhəsiz Allah onu bilər.
Al/götürü İmran Surəsi 1-6 ...............................................................................................285
93- Tövrat endirilmədən əvvəl, İsrailin (Hz. Yaqubun) özünə
haram etdiyindən başqa, İsrailoğullarına bütün yeməklər halal
idi. Də ki: "Bu halda əgər doğrusansanıq, Tövratı gətirin də onu
oxuyun."
94- Artıq bundan sonra kim Allaha qarşı yalan uydurub böhtan
düzsə, işdə onlar zalımların da özləridir.
95- De ki: "Allah doğru söylədi. Elə isə Allahı bir tanıyan
(hanif)ler olaraq İbrahimin dininə yatıl. O müşriklərdən deyildi."
AYƏLƏRİN ŞƏRHİ
Bu ayələr qrupunda iştirak edən ilk ayənin əvvəlki ayələrlə əlaqəsi
açıq deyil. Bu ayənin, özündən sonra iştirak edən və bir-birləriylə
əlaqəli oluşları barəsində ən kiçik bir əyrilik ol/tapılmayan
digər ayələr daxilində enməmiş olma ehtimalı da vardır.
Bənzəri bir problemə: "Də ki: "Ey kitab əhli, gəlin..." (Al/götürü İmran, 64)
ayəsiylə əlaqədar olaraq eniş tarixi məzmununda şahid olduq.
Deyilə bilər ki: Ayədə xitab, İsrailoğullarına istiqamətlidir. Eynilə əvvəlki
və sonrakı ayələrdə olduğu kimi. Buna görə, dünyaya istiqamətli
sevgilərindən, mal və sərvəti Allahın dininə seçim edişlərindən
ötəri qınandıqdan sonra bu ifadənin iştirak etmiş olması
bu anlama
gəlir: Siz, Allaha və elçilərinə özünüzü nisbət etməklə, yaxşılıq və
təqva əhli olduğunuzu söyləməklə yalan bir iddiada ol/tapılırsınız.
Çünki siz mallarınızın təcrübələrini sevir, xeyr məqsədli xərcləmələr
barəsində xəsislik edirsiniz. Yalnız kimsənin maraq/əlaqəsini
çəkməyən, yox olması kimsəyə ağır gəlməyən dəyərsiz şeylər infak
edirsiniz. Halbuki yaxşılığa çatmaq da ancaq, adamın malından
sevdiyi, qiymətli şeyləri infak etməsi ilə mümkündür. Allah bunları
qoruyar, qarşılığını əskiksiz verər. Bəzi təfsir alimlərinin əlaqə
qurmaq məzmununda etdikləri qiymətləndirmələrinin xülasəs(n)i bundan
ibarət idi. Ancaq bu cür şeylər boş yerə səy göstərməkdir.
286........................................................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c.
Geri qalan ayələrin əvvəlki ayələrlə əlaqəli olduğu açıqdır. Bu
konuda hər hansı naməlumluq söz mövzusu deyil.
(Al/götürü İmran / 92) "Sevdiyiniz şeylərdən infak edənə qədər əsla
yaxşılığa çata bilməzsiniz."
Ayənin orijinalında keçən "tenalu" hərəkəti "ən/en-neyl" kökündən "çatmaq"
deməkdir. "əl-Birr" isə xeyr məqsədli hərəkətlərdə genişləmə,
sıxlaşma mənasını verər. Rağıp deyər ki: "el-Berr=kara", "elbahr=
dəniz"in əleyhdarıdır. Qurudan ilk ağla gələn genişlik və ucsuz
bucaqsız oluşudur. Bundan da xeyr məqsədli hərəkətlərdə genişlik" an-
lamında "əl-birr" sözü törədilmişdir."
"Xeyr məqsədli hərəkət" deyərkən, haqqa inanmaq və təmiz niyyət bəsləmək
kimi ürəyi hərəkətlərdən və ya Allaha ibadət etmək və ONun yolunda
infakta ol/tapılmaq kimi bedensel orqanların hərəkətlərindən daha
geniş, daha ümumi bir mənas(n)ı nəzərdə tutur. Aşağıdakı ayə, bu mənanın
hər iki qisimini də əhatə edir: "Üzlərinizi şərqə və qərbə tərcüməçinik
yaxşılıq (birr) deyil. Amma yaxşılıq, Allaha, axirət gününə,
mələklərə, kitaba və peyğəmbərə iman edən; mala olan sevgisinə
baxmayaraq, onu yaxınlara, yetimlərə, yoxsullara, yolda qalmışa,
istəyib dilənənə və kölələrə verən; namazı doğru edən, zəkatı
verən və əhdləşdiklərində əhdlərinə vəfa göstərənlər ilə çətində,
xəstəlikdə və döyüşün qızışdığı zamanlarda səbr edənlərin tutum
və davranışlarıdır." (Bəqərə, 177)
Yuxarıdakı ayəs(n)i: "Sevdiyiniz şeylərdən... yaxşılığa (birre) çata bilməzsiniz."
ayəsiylə birlikdə qiymətləndirdiyimiz zaman nəzərdə tutulanın
bu olduğu aydın olur: Mal sevgisinə baxmayaraq onu Allah yolunda
xərcləmək "birr"-in təməl şərtlərindən biridir; ancaq "birr"in reallaşması,
bu şərtlərin bütününün bir yerdə olmasına bağlıdır.
Heç şübhəsiz "birr"ə çatmanın məqsədi olaraq "infak"ın qızılın çəkilməsi
bu qisimin xüsusilə ö-nəmli olduğu, lazım olan əhəmiyyətin verilməsinin
zəruriliyini göstərər. Çünki insanın öz təbiətində yığılan
mala istiqamətli güclü bir meyl və ehtiras vardır. İnsan onu
öz nəfsinin bir parçası sayar. Malını itirdiyində, öz həyatı
Al/götürü İmran Surəsi 1-6 ...............................................................................................287
nın bir parçasını itirmiş kimi təsirlənər. Digər ibadət və əməllərdə
isə meydana gələn itkin və tükənmələr "infak" qədər gözə gəlməz.
Buradan hərəkətlə, bəzilərinin: "Birr=iyilik" insanın sevdiyi şeylər-
deyil infak etməsidir." Dəmələrinin əsassızlığı aydın olmuş oldu.
Aydın olduğu qədəriylə onlar bu ayəs(n)i bu ifadəyə bənzətmişlər:
"Yemədiyin müddətcə aclığın ağrısından xilas ola bilməzsən." Ancaq bu
yanaşma, Bəqərə surəsinin əlaqədar ayəsiylə uyğun gəlməməkdədir.
Yuxarıda yer verdiyimiz Bəqərə surəsi əlaqədar ayəsindən aydın olduğuna
görə, "birr"dən məqsəd, lugavi mənasının zahiridir. Xeyrdə
genişlik və xeyr işlərdə sıxlaşma yəni. Çünki ayə, "birr" anlayışını
inançsal və əməli, nəzəri və praktik xeyrlər cəmi
şəklində açıqlayır. Buradan hərəkətlə, bəzilərinin: "Birr"dən məqsəd Allahın
lütfkarlığı və nemət bahşedişidir." və digər bəzilərinin: "Ondan məqsəd
cənnətdir." şəklindəki sözlərinin səhv olduğunu anlayırıq.
"Hər nə infak etsəniz, şübhəsiz Allah onu bilər." Bu ifadə, infak
edənlərin könüllərini xoş tutmağa, narahatlıqlarını aradan qaldırmağa istiqamətlidir.
Verilmək istənən mesaj budur: Sizin sevdiyiniz halda xeyr məqsədiylə
xərclədiyiniz mallar, qarşılıqsız olaraq boşa getmiş deyil.
Çünki sevdiyiniz mallardan infak etmənizi əmr edən Allah, infak
edişinizi və infak etdiyiniz şeyləri bilər.
(Al/götürü İmran / 93) "Tövrat endirilmədən əvvəl, İsrailin özünə haram
etdiklərindən başqa, İsrailoğullarına bütün yeməklər halal idi." Yemək
mənasında istifadə etdiyimiz "təam" sözü, yenilən və qida maddəsi olan
hər şeyi ifadə edər. Hicazlılar bu sözü yalnız "buğda" mənasında
istifadə edərdilər. Mütləq olaraq istifadə edildiyi zaman onlara görə
"buğda" mənasını ifadə edərdi. Halal dəmə olan "hill" ke-limesi,
haramın əleyhdarıdır. Düyünləmə (akd) və məzmuna (ağıl) mənalarının
əleyhdarı olan hall=çözme kökündən törəmiş ola bilər. Bu səbəbdən
sərbəstlik mənasını ifadə edər.
İsrail, Hz. Yaqubdur. Allah yolunda cihad etdiyi və Allahın köməyiylə
zəfərə çatdığı üçün bu adı al/götürmüşdür. Əhli Kitaba görə, İsrail
sözünün mənas(n)ı, Allahı uduzmaya uğradan müzəffərdir. Çünki o,
288........................................................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c.
(Tövratda iddia edildiyinə görə) "Fonuil" deyilən bir yerdə Allahla
güləşmiş(!) və ONU məğlub et/yeyilmişdir(!) Quran belə bir iddianı yalanlamaqda,
ayrıca ağıl da belə bir şeyi qeyri-mümkün görməkdədir.
Dostları ilə paylaş: |
|
|