Əl-Mizan Təfsiri Allame Məhəmməd

beyət etmədən ölsə, o bir növ cahiliyyə ölümüylə ölmüşdür." (c. 2,

s. 61)

Al/götürü İmran Surəsi 1-6 ...............................................................................................345

Mən deyərəm ki: Bu rəvayətin də məzmunu məşhurdur. Gərək Şiələr və

gərəksə Sünnilər Peyğəmbərimizin (s. a. a) belə buyurduğunu rəvayət

etmişlər: "Kim, zamanının imamını tanımadan ölsə,

cahiliyyə ölümü üzrə ölər." (Bu səbəbdən camaatın imamından

məqsəd, zamanın və İslam ümmətinin gerçək imamıdır.)

Məscid-ul Üsul adlı əsərdə Tirmizidən və Süneni Əbu Davuddan

canlı Peyğəmbərimizin (s. a. a) belə buyurduğu rəvayət edilər:

"Hər vaxt, ümmətimdən bir qrup haqq üzrə olacaq." (c. 10,

s. 410, h: 7475)

Mecma-ul Bəyan adlı əsərdə: "İmanınızdan sonra inkar etdiniz,

eləmi?..." ayəsiylə əlaqədar olaraq Əmr-ul Möminin Hz. Əlinin

(ə.s) belə dediyi rəvayət edilər: "Bunlardan, bu ümmətin içindəki

bidətçilər, hevaperestler, batil görüş sahibi kəslər nəzərdə tutulmuşdur."

(c. 2, s. 485)

Yenə eyni əsərdə (Bəqərə, 143. ayələ Al/götürü İmran 11. ayənin təfsirində)

və Təfsir-ul Ayyaşidə (c. 1, s. 195, h: 135): "Siz, insanlar üçün çıxarılmış

xeyirli bir ümmətsiniz." ayəsiylə əlaqədar olaraq Əbu Əmri Zübeyri İmam

Sadiqdən (ə.s) belə rəvayət edər: "Burada, İbrahimin özləri

haqqında dua etdiyi ümmət nəzərdə tutulur. Bu elə bir ümmətdir

ki, uca Allah onların içində ondan özlərinə peyğəmbər göndərmişdir.

O, orta və orta ümmətdir. O, insanlar üçün ortaya çıxarılmış

xeyirli ümmətdir."

Mən deyərəm ki: Daha əvvəl, "Soyumuzdan, sənə təslim olmuş

bir ümmət ver." (Bəqərə, 127) ayəsinin təfsiri çərçivəsində bu rəvayətin

mənasını açıqlayıcı məlumatlar təqdim etmişdik.

et-Dürr-ül Mensurda İbni Əbu Xatəm, İmam Misdən (ə.s)

belə rəvayət edər: "Ayədəki: "Siz, insanlar üçün çıxarılmış xeyirli

ümmetsiniz."dan məqsəd, Rəsulullahın Əhli Beytidir." (c. 2, s. 64)

Yenə eyni əsərdə, Əhməd b. Hənbəl, hasen bir sənədlə Hz. Əlidən

(ə.s) belə rəvayət edər: "Rəsulullah (s. a. a) buyurdu ki: "Mənə

verilənlər heç bir peyğəmbərə verilməmişdir. Mən, düşmənlərimin

canına qorxu salınarak kömək edildim. Yer üzünün açarları

346........................................................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c.

mənə verildi. Əhməd adıyla adlandırıldım. Torpaq mənim üçün təmizləyici

qılındı. Mənim ümmətim ən xeyirli ümmət edildi." (c. 2, s. 64)

Al/götürü İmran Surəsi 1-6 ...............................................................................................347

-------------------

Qiymətli Qardaşlarım Mizan Təfsirini və digər Ehlibeyt əsərlərini

www.islamkutuphanesi.com

www.mizantefsiri.com

www.ehlibeytkutuphanesi.com

saytlarından endirə bilərsiniz.

[e-mail]

[YUXARI GIT]

əl-Mizan Təfsiri

Allame Məhəmməd Hüseyn TABATABAİ(r.a)

Dəri: 3

AL/GÖTÜRÜ İMRAN SURƏSİ

( 1-120. Ayələr)

İÇİNDƏKİLƏR

111- Onlar sizə əziyyətdən başqa bir zərər verə bilməzlər. Sizinlə

döyüşsələr belə, sizə arxalarını dönüb qaçarlar, sonra onlara kömək

də edilməz.

112- Harada ol/tapılsalar, onlara alçaqlıq (damğası) vurulmuşdur.

Məgər ki Allahın ipinə və (inanan) insanların i-pine (əhdinə)

sığınmış olsunlar. Onlar, Allahdan bir qəzəbə uğradılar da üzərlərinə

alçaldılma (damğası) vuruldu. Böylə oldu, çünki onlar

Allahın ayələrini inkar edirlər və haqsız yerə peyğəmbərləri

öldürürdülər. Bu, üsyan etmələri və həddi aşmaları ötərisiylədir.

113- Onların hamısı bir deyil. Kitab əhlindən bir birlik vardır

ki, gecə vaxtında ayaqda dayanıb Allahın ayələrini oxuyaraq

səcdəyə bağlanarlar.

114- Onlar, Allaha və axirət gününə inanarlar, yaxşılığı əm-reder,

pislikdən çəkindirərlər və xeyrlərdə yarışarlar. İşdə onlar yaxşılardandır.

115- Edəcəkləri heç bir yaxşılıqdan məhrum buraxılmazlar. Allah

muttakileri biləndir.

116- Həqiqətən inkar edənlərin isə, nə malları, nə uşaqları

onlara Allahdan yana bir şey təmin edə bilməz. İşdə onlar atəşin xalqıdırlar,

orada davamlı qalacaqlar.

117- Onların bu dünya həyatındakı xərcləmələri, öz nəfslərinə

zülmətmiş olan bir qövmün əkininə isabət edən qovurucu soyuqluqdakı

bir küləyə bənzər ki onu (əkini) həlak etmişdir. Allah,

onlara zülm etmədi, lakin onlar öz nəfslərinə zülm etməkdədirlər.

118- Ey iman edənlər, özünüzdən başqasını özünüzə sirdaş

əldə etməyin; onlar sizə pislik verməkdən geri dayanmazlar. Sizə çətinlikli

bir çətinlik verəcək şeydən xoşlanarlar. Onların ağızlarından hirs

xaricə vurmuşdur. Sinələrində gizlədikləri (kin) isə, daha böyükdür.

Düşünsəniz, sizə ayələri açıqladıq.

348........................................................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c.

119- Sizlər, işdə beləsiniz; onları sevərsiniz, halbuki onlar sizi

sevməzlər. Siz kitabın bütününə inanarsınız, onlar sizinlə qarşılaşdıqlarında

"inandıq" deyərlər, amma öz başlarına qaldıqları zaman,

sizə qarşı olan hirslərindən ötəri barmaq uclarını

dişləyərlər. Də ki:

"Hirsinizdən ölün!" Şübhəsiz Al/götür-lah, sinələrin özünü bilər.

120- Sizə bir yaxşılıq toxununca, dərdlənərlər; sizə bir pislik isabət

etdiyindədirsə, buna sevinərlər. Əgər siz səbr edər, çəkinsəniz,

onların tələs(n)i sizə heç bir zərər verməz. Şübhəsiz Allah, onların

etdiklərini əhatə etmişdir.

AYƏLƏRİN ŞƏRHİ

Görüldüyü kimi, bu ayələr, Əhli Kitabın xüsusilə Yəhudilərin Allahın

ayələrini inkar edişlərini, öz nəfslərinə aldanışlarını və

mümünləri Allah yolundan alıkoyuşlarını mövzu alan/sahə əvvəlki ayələrin

axışına dönük bir meyl içindədirlər. Bundan əvvəlki on ayə,

söz içində söz mövqesindəidilər. Bu səbəbdən ayələrin axışı pozulmadan

davam edir.

(Al/götürü İmran / 111) "Onlar sizə əziyyətdən başqa bir zərər verə bilməzlər..."

Ayənin orijinalında keçən "eza=eziyet" Ragıbın ifadə etdiyinə görə, bir canlıya isabət

edən zərər deməkdir. Zərər, bədən ya da hər hansı bir şeylə

əlaqədar ola bildiyi kimi dünyəvi və ührəvi aqibətiylə də əlaqədar ola bilər.

(Al/götürü İmran / 112) "Harada ol/tapılsalar, onlara alçaqlıq (damğası) vurulmuşdur.

Məgər ki Allahın ipinə və (inanan) insanların ipinə (əhdinə) sığınmış olsunlar."

Ayənin orijinalında keçən "zillət" sözü, "zill" kökünün dəyişik

bir şəklidir. Ragıbın ifadə etdiyinə görə, "züll" zorla/məcbur et, nəşr/təzyiqlə olan

şey deməkdir. "Zill" isə, çətinliklə və söykəməklə olan şey mənasına

gəlir. Ümumi mənas(n)ı isə, yılgınlık və əyilmədiyər. Bunun tam əleyhdarı izzət

və müqavimət göstərmədiyər. Yəni etiraz edib qaçınmadıyar.

Ayənin orijinalında keçən "sukifu" sözü, "ol/tapılarlar" deməkdir.

"Habl" isə, birinin sarılması vəziyyətində onu qoruyacaq

səbəb mənasında istifadə edilmişdir. Razılaşma, tərəf və əmən kimi

Al/götürü İmran Surəsi 1-6 ...............................................................................................349

bir növ təhlükəsizlik, toxunulmazlıq və qorunma təmin edən şeylər mənasında

də mecazen istifadə edilər. Məqsəd (Allah doğrusunu hər kəsdən

daha yaxşı bilər.) budur: Zəng-let onların üzərinə bir damğa kimi vurulmuşdur.

Mədən filizinə vurulan sikkə kimi. Ya da insanların üzərinə

çadırın vurulub tikilməsi kimi. Belə ki, onların üzərinə zillət yazılmışdır

və ya zillət onlara müsəllət qılınmışdır. Ancaq Allahdan və ya

insanlardan bir səbəbə sarılmaları başqa.

Ayədə "habl" sözü, bir dəfə Allaha, bir dəfə də

insanlara izafə edilərək istifadə edilmişdir. Bunun səbəbi izafə ilə birlikdə

mənas(n)ı dəyişməsidir. Çünki bu söz Allaha izafə edildiyi

zaman varoluşsal ya da qanuni mühakimə və hökm ifadə edər. İnsanlara

izafə edildiyində isə, bina etmə və əməl mənasını verər.

Üzərlərinə zillət damğasının vurulması, qanuni mühakimə yoluyla zillətlərinə

hökm edilməsi deməkdir. Bunun dəlili də: "Harada ol/tapılsalar"

ifadəsidir. Çünki bu ifadədən aydın olan, möminlərin

onları hər harada tapmaları və onlara müsəllət olmalarıdır. Bu isə,

ancaq nəticələrindən biri cizyə olan qanuni zillətlə uyğunlaşan bir vəziyyətdir.

Bu səbəbdən ayənin mənas(n)ı belə şərh edilər: Onlar, İslam şəriətinin

hökmü lazımınca zəlildirlər. Ancaq tərəf axdının əhatəsinə

girmələri və ya bir şəkildə insanlardan əmən al/götürmələri başqa.

Bəzi təfsir alimlərinin fikirləri bu istiqamətdədir: "Onlara zillət

damğası vurulmuşdur. Amma bu, bir qanuni hökmün elanı xüsusiyyətində

deyil. Əksinə, Allahın qədəri uyğun olaraq başlarına gələcək

olanlar xəbər verilir. Çünki İslam gəldiyində, Yəhudilər Atəşpərəstlərə

cizyə verirdilər. Bəzi qrupları, Xristianların suverenlikləri

altında idilər."

Əslində belə bir şərhin hər hansı bir qorxusu yoxdur. Hətta

ayənin sonuna doğru olan qisimi bunu dəstəklər xüsusiyyətdədir. Çünki

onların üzərinə zillət və miskinlik damğasının vurulmasının səbəbi,

öz əlləriylə işlədikləri Allahın ayələrini inkar, peyğəmbərləri

öldürmə və davamlı düşmənlik kimi cinayətlər/günahlardır. Ancaq belə bir an

350........................................................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c.

lam üçün, ayənin tam Yəhudilərə istiqamətli olması lazımdır. Lakin belə

bir nəticəs(n)i tələb edəcək konkret bir dəlil söz mövzusu deyil. "Onların

arasına düşmənlik və kin yolladıq." (Maidə, 64) ayənin təfsiri

çərçivəsində bu mövzuda detallı şərhlərdə ol/tapılacağıq.

"Onlar, Allahdan bir qəzəbə uğradılar da üzərlərinə alçaldılma

(damğası) vuruldu." Ayənin orijinalında keçən "bau" sözü, bir

iqamətgah, bir məkan əldə etdilər və ya döndülər deməkdir. Miskinlik

isə, kasıblığın ən şiddətli halıdır. Aydın olduğu qədəriylə, miskinlik;

insanın kasıblıq və ya hər hansı bir məhrumluq təhdidindən ötəri bir

qurtuluş yolu tapa bilməməsi deməkdir. Bu vəziyyətdə ayənin giriş qisimiylə

nəticə qisimi arasında semantik uyğunlaşma meydana gəlmiş olar.

"Bu, üsyan etmələri və həddi aşmaları ötərisiylədir." Yəni, onlar

üsyan etdilər. Bundan əvvəl də davamlı bir azğınlıq həddi aşma içində idilər.

(Al/götürü İmran / 113-114-115) "Onların hamısı bir deyil... Allah muttakileri

biləndir." Ayənin orijinalında keçən "seva=eşit" sözü, vasfetme məqsədli bir

məsdərdir. Yəni onlar xüsusiyyət və hökm baxımından bərabər deyildirlər. Çünki

onların içində bir birlik vardır ki, bunlar Allahın ayələrini oxucular/oxuyarlar...

Buradan anlayırıq ki: "Kitab əhlindən..." ifadəsi, bir səbəbləndirmə

mövqesindədir. Onunla Əhli Kitab qruplarının bərabər olmayışlarının

səbəbi açıqlanır.

Ayənin orijinalında keçən "kaimetun" sözü haqqında ixtilaf

edilmişdir. Bəzilərinə görə mənas(n)ı, "Allahın əmri üzrə sabitdirlər"

şəklindədir. Bəzilərinə görə, "ədalətlidirlər" deməkdir. Bəziləri: "Onlar

möhkəm bir yola sahib bir ümmətdirlər" demişlər. Doğrusu söz

mütləqdir. Bu mənaların bütününü də ayrı-ayrı ehtiva edir ola bilər.

Ancaq kitabın və onların yaxşı əməllərinin zikr edilmiş olması, mənanın;

iman və itaət üzrə qaim olma olduğunu diqqətə çarpanlaşdırır.

Ayənin orijinalında keçən "ana" sözü, "enə" və ya "enə"nin

çoxluğudur. Bəziləri "invun"un çoxluğudur demişlər. Mənas(n)ı, "vaxt"

dir.

Al/götürü İmran Surəsi 1-6 ...............................................................................................351

Ayənin orijinalında keçən "Müsaraa" sözü, "sürət" sözünün

Mufaele qəlibinə uyarlanmışşeklidir. Mecma-ul Bəyan adlı

əsərdə deyilir ki: "Sürət və tələsik arasındakı fərq budur: Sürət,

önə keçməsi caiz olan bir barədə önə keçmə deməkdir və tərifinə

dəyərdir. Bunun əleyhdarı, ağır getmə (ibta)dır. Bu isə, yerilən bir davranışdır.

Tələsik isə, önə keçmənin caiz olmadığı bir şeydə önə keçmə

deməkdir. Bu, tənqid edilmişdir. Bunun əleyhdarı teenniyle hərəkət etmədiyər.

Bu isə, təriflənən bir davranışdır. Elə aydın olur ki, sürət hərəkətin,

tələsik isə, hərəkət edənin xüsusiyyətidir."

"Xeyrlər"dən məqsəd, ibadət, infak, ədalət və ya ehtiyacları aradan qaldırma

kimi saleh əməllərdir. Bu, söz başına "əl" takısı gəlmiş

bir çoxluqdur. Bu vəziyyətdə əhatə edicilik ifadə edər. Daha çox maliyyə

xeyrlər anlamında istifadə edilər. Xeyr sözünün mal mənasında

istifadə edildiyi çox görülmüşdür.

Uca Allah, bir qrup əhəmiyyətli saleh əməldən danışır: İman,

bilinəni əmr etmə və münkəri maneə törətmə, xeyrlərdə yarışma kimi.

Sonra onları salehlər olaraq xarakterizə edir. Bu halda onlar dümdüz

yolun tamaşaçılarıdırlar. Peyğəmbərlərin, doğruların və şəhidlərin

yoldaşlarıdırlar. Bu mənas(n)ı, bu ayələrdən qəbul edirik: "Bizi DOS-

doğru yola çatdır. Ni-met verdiklərinin yoluna. Qəzəbə uğrayanların

və sapmış olanların yoluna deyil." (Fatihə, 7) "İşdə onlar, Allahın

özlərinə nemət verdiyi peyğəmbərlər, doğrular, şəhidlər və

salehlərlə bərabərdir." (Nisa, 69) Bəzilərinə görə, burada özlərindən

təriflə danışılanlar, Abdullah b. Salam və yoldaşlarıdır.

"Edəcəkləri heç bir yaxşılıqdan məhrum buraxılmazlar..." Küfran=

nankorluq təşəkkürün əleyhdarıdır. Yəni, uca Allah, onlara təşəkkürlə

cavab verər və heç bir ziyana uğratmadan etdikləri xeyiri onlara

geri verər. Necə ki uca Allah bir ayədə belə buyurmuşdur: "Kim

könüldən bir xeyr etsə, şübhəsiz Allah, şükrün qarşılığını

verəndir, biləndir." (Bəqərə, 158) Bir başqa ayədə də belə buyurmuşdur:

"Xeyr olaraq hər nə infak etsəniz, özünüz üçündür...

352........................................................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c.

Xeyrdən hər nə en-fak edərsiniz haqsızlığa uğradılmadan sizə

əskiksizcə ödənəcək." (Bəqərə, 272)