Ə liyev İlham Yaylaqalı oğlu 1968-ci il aprel ayının

İlhtım Əliyev
lətləri  və  Rusiya  imperiyasının  Osmanlı  impe- 
riyasını  saxta  «erməni  Genosidində»  ittiham 
etməkdən  ötrü  hazırlanmış  bir tələ  idi.  Çox təəs- 
süflər  olsun  ki,  çirkin  siyasət  oyunları  ucbatın- 
dan  qardaş  Türkiyə  hələ  də  ondan  qurtula  bil- 
məmişdir.
1905-1907-ci  illərdə  Rusiyada  baş  verən 
qarışılıqlardan  istifadə  edərək,  planlı  şəkildə 
Bakı,  Şuşa,  Zəngəzur,  İrəvan,  Naxçıvan,  Qa- 
zax,  Ordubad,  Eçmiadzin  və  Cavanşir  bölgələ- 
rində  ermənilər  və  onların  havadarlarının  törət- 
diyi  qırğınlar  nəticəsində  yüz  minlərlə  azərbay- 
canlı,  gürcü,  kürd,  yəhudi,  ləzgi  və  digər  xalq- 
ların  nümayəndələri  məhv  edilmişdir.  İrəvan  və 
Gəncə  quberniyalarının  200  kəndi,  Şuşa,  Cəb- 
rayıl  və  Zəngəzur  qəzalarının  75  kəndi  dağıdıl- 
mış,  əhalisi  isə  deportasiya  edilmişdir.  1905- 
1907-ei  ilə  hadisələrindən  sonra  azəri  türklərinə 
qarşı  repressiya  gizli  formada  həyata  keçiril- 
mişdir.  Bunu  o  zamankı  statistik  məlumatlar  da 
təsdiq  edir.  Belə  ki.  əgər  İrəvan  quberniyasının 
5  qəzasında  ümumi  əhali  1916-cı  ildə  1831-ci 
illə  müqayisədə  40  dəfə  artmışdırsa,  həmin 
rnüddət  ərzində  azəri  türklərinin  sayı  cəmi  4,6 
dəfə  artmışdır.  Bu  tükürpədici  rəqəmlər  erməni 
şovinistlərinin  Rusiya  imperiyasının  himayəsi 
altında  həyata  keçirdikləi  «tüırksüz  Ermənistan» 
planını  açıb göstərir.
72
Qafgazda imperiyalar və ermənilər 'm Azərbaycan ərazihrinə köçürülməsi
8  avqust  1905-ci  il  -  Şuşada  Cənubi  Azər- 
baycandan  olan  17  nəfər  azərbaycanlı  fəhlə  er- 
məni  silahlıları  tərəfindən  vəhşicəsinə  qətlə 
yetirilir.  Həmin  gün  Vəng  kəndinin  300-dən  çox 
silahlı  erməni  sakini  quldurcasına  yaxınlıqdan 
keçən  azərbaycanlı  karvanına  basqın  edirlər; 
tacirlər öldürülür,  əmlakları  talanır.  Sonra  ermə- 
nüər  qonşu  müsəlman  kəndinə  basqın  edərək, 
burada  kənd  sakini  Abbas  bəyi,  onun  oğlunu, 
qardaşını  və  bir  neçə  nökər-naibini  amansızlıqla 
öldürürlər.  Az  sonra  kəndin  bütün  sakinləri  er- 
məni  yaraqlıları  tərəfindən  qəddarcasına  öldürü- 
lür,  onların  evləri  isə  yandırılır.  Ermənilərin  baş- 
ladıqları  Şuşa  qırğını  10  gündən  çox  davam 
edir.
15 
avqust  1906-cı  il  -  Son  bir  həftə  ərzində 
müsəlmanların  yaşadıqları  Oxçu,  Şəbədək,  Xə- 
ləc,  Qatar,  Karxana,  İncəvar,  Çöllü,  Yeməzli, 
Saldaşlı,  Moltalar,  Batuman,  Atqız,  Pirdavud, 
Zutul,  Güman,  İyilti,  Sənalı,  Minənəvur,  Fərcan, 
Qalaboynu,  Əcəbli,  Buğacıq  və  digər  kəndlər 
erməni  quldur  birləşmələri  tərəfindən  dağıdılıb 
talan  edilir.  200  nəfərdən  çox  müsəlman  qətlə 
yetirilir.
Erməni  işğalçı  qəsbkarlarının  xalqımıza  qar- 
şı  etdikləri  vəhşiliklər,  həyata  keçirdikləri  qanlı 
hadisələr yüzlərlə,  minlərlədir.  XX  əsrin  əvvəllə- 
rində  baş  verən  bu  kimi  hadisələr  Zəngəzur,
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------  
73
 
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

---

İllıa m  Əliyev
Naxçıvan və Qarabağ  ərazilərində  daha  intensiv 
xarakter almışdır.
1918-ci  il  daşnak  quldur  dəstələrinin  Nax- 
çıvan  və  Dərələyəz  qəzalarına  eləcə  də  Qara- 
bağa  qanlı  hücumları  ilə  də yadda  qaldı.  Daşnak 
quldur  dəstələrinin  təşkilatçı  və  başçılarından 
biri,  Azərbaycan  və  Türkiyə  milli  demokratik 
hərəkatının  qatı  düşməni  olan  Andranik  Ozan- 
yanın  silahlı,  quldur  dəstəsi  Yaycı,  Aza  və  digər 
kəndlərində  rastlarına  gələn  bütün  türk  əhalisini 
qırdı.  Təkcə  Yayıcı  kəndindən  2500  nəfəri  öldü- 
rərək, 
meyitlərini  Araz  çayına  tökmüşdür. 
("Soobşerıiye Zakavkazskoqo  krayevoqo  ko- 
miteta  rossiyskoy  kommunistiçeskoy  partii 
(bolşevikov)",  N°  6-7,  iyun-iyul  1919  qoda, 
Tifiis).  Az  müddət  ərzində  Andranik  Ordubad 
dairəsinin  əsas  hissəsini,  Culfa  stansiyasını  və 
ətraf  kəndlərin  bir  hissəsini  öz  nəzarəti  altına 
aldı  (Q.  Madatov:  Pobeda  sovetskoy  vlasti  v 
Naxiçevane  i  obrazoevaniye  Naxiçevanskoy 
ASSR.  Baku,  1968,  s.  53.)
Andranikin  həyasızlıq  və  təkəbbürü  o  yerə 
çatdı  ki,  iyunun  ortalarında  o,  Naxçıvan  şəhərini 
tutmağa  cəhd  göstərdi,  lakin  onun  bu  təşəb- 
büsü  baş  tutmadı.  Belə  olanda  daşnaklar  Neh- 
rəm  kəndinə  hücum  etdilər,  lakin  burda  da onlar 
güclü  müqavimətə  rast  gəldilər.  1918-ci  il  ər- 
zində  Naxçıvan  kəndləri  dəfələrlə  erməni  qul-
74
Qafqazda imperiyalar va erməniforin Azərbaycan əraziforinə köçürülmssi
durlarının  hücumlarına  məruz  qaldılar.  Lap  elə 
əvvəllərdən  bu  hücumların  məqsədi  Naxçıvanı 
zəbt  edib  Ermənistana  birləşdirmək  idi.  (Naxçı- 
van  MR MA,  f.  1,  s.  3,  iş  5,  v.  94.)  Demək  olar 
ki,  «türk  qoşunları  çəkilən  kimi,  Andraniik 
güc  tətbiq  etməklə  Yaycı,  Düqlyan  və 
Qulubəy  Dizə  kəndlərinin  əhalisini  qırdı»  (D. 
Kirokasyan.  «Zapadnaya  Armeniya  v  qodı 
pervoy  mirovoy  voynı».  Yerevan,  1971,  s. 
227).  Andranikin  quldur  dəstəsi  ancaq  Zəngə- 
zur  qəzasının  ərazisində  120  kəndi  tamamiiə 
yandırmış,  3257  kişi,  2276  qadın  və  2196  uşaq 
öldürülmüş,  Ərikli,  Məlikli,  Pulkənd,  Şəki,  Qızıl- 
cık,  irlik,  Paxlalı,  Dərə Abbas,  Əlili,  Kürdlər,  Sisi- 
yan,  Ərəfsə,  Şəhərcik  və  s.  azəri  kəndləri  yer 
üzündən  silinmişdir.  (J.  A.  Aliyev  Turks,  Azer- 
baijanians,  armenians:  genocide  of  historical 
truth  /J.  A.  Aliyev,  B.  A.  Budaqov;  trans.  A. 
Efendiyev;  ed.  Z.  Mahammadoğlu.-  Baku:  Azer- 
baijan,  2003.-  72 s.
Azərbaycan  Respublikası  Xarici  İşlər  Naziir- 
liyinin  məlumatına  görə yayın  əvvəli  üçün  ermə- 
nilər  “təqsirli  və  təqsirsizləri  ayırd  etmədən 
400-dən  çox  müsəlman  kəndini  qılıncdan 
keçirib  yandırmışlar.  Dağıntı  və  qırğınm 
mənzərəsi  görəni  dəhşətə  gətirirdi.  Evlər 
yandmlır,  əhalinin  əmlakı  əlindən  alınırdı, 
adamlara  rəhm  etmirdilər,  uşaqları,  qadın-
75

---