Downloaded from KitabYurdu org
Yüklə 3,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
425
sahib olmalı, öz şəxsiyyətini kişi asılılığından qurtarmalıydı. Çünki qadını əzən təkcə kişi deyildi. Qadın öz həyatına görə məsuliyyət daşımaqdan imtina edərək özü- özünü də əzirdi. - Yalnız istədiyimiz qədər azad və sərbəst ola bilərik. - Bəli, belə də demək olar. Ekzistensializm qırxıncı illərdən bu günə qədər ədəbiyyata da təsir göstərib. Bu təsir teatra da aiddi. Sartrın özü də romanlar və pyeslər yazıb. Digər görkəmli müəlliflər fransalı Albert Kamyu, irlandiyalı Semuel Bekket, rumıniyalı Eugen İonesko və polşalı Vitold Qombroviçdir. Onların və onlardan başqa bir sıra modern yazçıların səciyyəvi cəhəti absurdizmdi. Bu termin xüsusən “absurd teatrı” mənasında işlənir. - Maraqlıdı. - “Absurd” sözünün mənasını bilirsən, elə deyilmi? - Mənasız, yaxud irrasional bir şey deyil? - Elədi. Absurd teatrı realist teatrın əksi kimi meydana gəlmişdi. Məqsəd həyatın mənasızlığını səhnədə göstərərək tamaşaçının bundan narazı olmasını təmin etmək idi. Yəni məqsəd mənasızı yüksəltmək deyil, əksinə, gündəlik həyat hadisələrindəki cəfəngiyyatı göstərməklə tamaşaçıların öz həyatları üçün daha mənalı həyat axtarmalarına nail olmaq idi. - Çox maraqlıdı. - Absurd teatr adətən çox adi situasiyaları nümayiş etdirir. Ona görə də bu növə “hiperrealizm” də demək olar. Burada insanlar olduqları kimi göstərilir. Adi bir səhər evin vanna otağında nə olduğunu olduğu kimi göstərsən, tamaşaçı güləcək. Bu qəhqəhə əslində səhnədə göstərilənin özü olması təhlükəsinə qarşı müdafiədi. - Aydındı. - Absurd teatrda sürrealist xüsusiyyətlər də ola bilər. Bu teatrın obrazları ən ağlasığmaz, ən xəyali vəziyyətlərdə olurlar. Onlar səhnədə bunu təəccüblənmədən qəbul etdiklərindən, tamaşaçılar onların bu təəccüblənməməklərinə reaksiya verirlər. Bu, Çarli Çaplinin səssiz filmlərinə də aiddi. Bu filmlərdə əksər hallarda gülməli olan cəhət Çaplinin başına gələn bu cəfəng şeyləri adi qəbul etməsidi. Bu, downloaded from KitabYurdu.org
426
auditoriyanı öz içlərinə boylanıb daha doğru, daha həqiqi şeyləri axtarmağa vadar edir. - Doğrudan da, insanlar heç etiraz etmədən, reaksiya vermədən nələr, nələr yaşayırlar! - Bəzən insanın bir şeydən qaçmaq istəməsi də haqlı ola bilər, hara gedəcəyini tam bilməsə də. - Adamın evi yanırsa, o, yaşamağa başqa yer tapacağını fikirləşmədən evdən qaçmağa çalışır. - Doğrudu. Yenə çay istəyirsən? Bəlkə Cola? - İstəyirəm. Amma gecikməyinə görə, hələ də sənə hirsliyəm. - Eybi yox. Bir azdan Alberto əlində bir fincan espresso və Cola ilə qayıtdı. Sofi isə kafe həyatını sevməyə başladığını düşünürdü. O biri masalarda gedən söhbətlər artıq ona bayaqkı kimi boş, əhəmiyyətsiz görünmürdü. Alberto Cola şüşəsini masanın üstünə qoyanda möhkəm səs saldı. Kafedəkilərdən bu səsə dönüb baxanlar oldu. - Beləliklə, yolun sonuna gəlib çatdıq, - Alberto dedi. - Demək istəyirsən ki, fəlsəfə tarixi Sartr və ekzistensializmlə sona çatır?
- Xeyr, belə demək çox şişirtmək olardı. Ekzistensializm fəlsəfəsi dünyada çoxlu insan üçün böyük əhəmiyyət kəsb etdi. Gördüyümüz kimi, ekzistensializmin kökləri Kyerkeqordan Sokrata qədər uzanırdı. XX əsrdə bir sıra yeni cərəyanlar da əvvəlki fəlsəfi cərəyanların yenilənməsi kimi ortalığa çıxdı. - Məsələn? - Məsələn, bunlardan biri Foma Akvinalı ənənəsi ideyalarına əsaslanan Neotomizmdi. Digər bir cərəyanın kökləri Yum və Britaniya empirizminə, hətta Aristotel məntiqinə əsaslanan analitik fəlsəfə və ya məntiqi empirizmdi. Bundan başqa, XX əsrdə Neomarksizm və çoxlu qolları inkişaf edib. Neodarvinizm haqqında, həmçinin Psixoanalizin əhəmiyyəti barədə artıq danışmışıq. - Bəli.
- Haqqında danışmalı olduğumuz bir cərəyan da var, o, kökləri hələ downloaded from KitabYurdu.org 427
Sokrataqədərki filosoflara gedib çıxan Materializmdi. Müasir elmin məşğul olduğu problemlərlə Sokrataqədərki filosofların problemləri arasında bənzərliklər var. Məsələn, bu gün elm hər şeyin ondan yarandığı bölünməz elementar hissəciyi axtarır. Bu “maddə”nin nə olmasına dair hələlik qənaətbəxş cavab yoxdu. Nüvə fizikası, biokimya kimi yeni təbiət elmləri bu mövzuyla elə maraqlanır ki, bu, bir çox insanın dünyagörüşündə mühüm yer tutur. - Yəni yeni və köhnə iç-içədi... - Bəli. Çünki bu kursa başlayarkən verdiyimiz suallar hələ də cavabsızdı. Sartr ekzistensial sualların bir dəfə və hamı üçün cavablandırıla bilməyəcəyini deyərkən vacib bir müşahidə etmiş olub. Fəlsəfi sual hər nəslin, əslində hər bir fərdin, yenidən və yenidən qaldırması, soruşması gərək olan sualdı. - Bu fikir adamı bədbinləşdirir. - Deyəsən, səninlə razı deyiləm. Belə sualları verərkən yaşadığımızı hiss edirik. Bundan başqa, insanlar bir sıra ucqar suallara cavab axtararkən başqa bir sıra suallara aydın, nəhayi cavablar tapırlar. Elmd, tədqiqat və texnologiya fəlsəfi düşüncənin məhsullarıdı. Məgər insanın həyata, varlığa duyduğu maraq deyildirmi ki, axırda insanları Aya aparıb?! - Bəli, doğrudu. - Neil Armstronq Aya qədəm qoyanda “Bu, bir insan üçün kiçik, bəşəriyyət üçün çox böyük addımdı” demişdi. Bu sözlərlə o, özünə qədər yaşamış insanları da Aya qədəm qoyan ilk insanın duyğularına qarışdırmışdı. Çünki təbii ki, bu, təkcə onun etdiyi, bacardığı iş deyildi... - Hə. - Bizim dövrümüzün öz problemləri də var. Onların ən ciddisi ətraf mühit problemidi. Buna görə də XX əsrin əsas istiqaməti Ekofəlsəfə və ya banilərindən biri olan Arne Naessin adlandırdığı kimi, Ekosofiyadı. Qərb eko-filosoflarının çoxu Qərb sivilizasiyasının tamamilə yanlış yolda olduğunu, planetimizin buna dözə bilməyəcəyini bəyan ediblər. downloaded from KitabYurdu.org Yüklə 3,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|