29
“Qutadqu bilik” əsərindən verilən parçada nə hadisə, nə də onun nəticəsi var.
Əhəmiyyətlilik məsələsi də yerinə düşmür, çünki parçada nəsihətlər, müdrik fikirlər
verilmişdir.
3. “İmkan olduqca, əsərdəki hadisələri özünün və yaxınlarının həyatında baş
vermiş hadisələrlə əlaqələndir.”
Əsərdə şagirdin özünün, yaxınlarının həyatı ilə əlaqələndirə biləcəyi hadisə
yoxdur.
4. “Mətndəki fikirlərin sxemini və ya cədvəlini dəftərdə çəkməyə çalış”.
Əsərdən verilən parça 56 misradan ibarətdir. Əsərlə bağlı 30-dan çox fikir
yazmaq olar. Bu tapşırığın yerinə yetirilməsi şagirdin imkanı xaricindədir. İşin
icrasına ayrılan vaxt da buna imkan vermir. Dərslikdə müstəqil iş üçün verilən
tapşırıqlar da bir-birinin təkrarı olub, əksər hallarda, əsərin mahiyyəti ilə səsləşmir.
100. Səhifə 8. Dərslikdəki test tapşırıqlarının əksəriyyəti məzmun standartlarına
uyğun deyildir. Məsələn, “Test tapşırığı 1. Mətnin növünü müəyyənləşdirin.
A) Nəqli B) Təsviri C) Mühakimə D) Məlumatlandırıcı”
Qeyd edildiyi kimi, milli kurikulum və ədəbiyyatşünaslıq baxımından nəqli,
təsviri, mühakimə, məlumatlandırıcı mətn (əsər) anlayışları məqbul deyil.
101. Səhifə 9. Test tapşırığı 6. Burada (B bəndi) mükəmməl təşbeh verilib.
Lakin şagirdlər nə 5-ci sinifdə, nə də ilk dərsdə mükəmməl təşbeh barədə məlumat
almamışlar.
102. Səhifə 8-9. “Elm tükənməz xəzinədir” başlıqlı mətnlə bağlı verilmiş test
tapşırıqları 6-cı sinif şagirdinin səviyyəsinə uyğun deyil. Həm də bəndlər əksər
hallarda bir-birini təkrar etməklə çaşqınlıq yaradır. Məsələn, test tapşırığının 2-ci
sualı belədir: “Mətnin mövzusu ilə bağlı fikri müəyyənləşdir”. Bu test tapşırığına
verilən cavablardan ikisi doğru cavab kimi qəbul edilə bilər: “C) Elmin faydası, D)
Elmin dəyəri”.
103.
Səhifə 13. “Oxu və yazı prosesi” başlığında inşa
“mühakimə xarakterli
mətn” adlandırılır. Kurikulum sənədində belə bir anlayış yoxdur.
104. Səhifə 14. “Oxunun təşkili cədvəli”ndə deyilir: “Fikirləş: Bu barədə
indiyə qədər nə oxumuşam, nə eşitmişəm, hansı televiziya verilişinə tamaşa
etmişəm? Bu barədə nə bilirəm?” Şagird əsərin adından çıxış edərək söhbətin
nədən gedəcəyini müəyyənləşdirə bilməz. Bu tipli suallardan, bir sıra xarici ölkə
dərsliklərində müşahidə olunduğu kimi, əsər illüstrasiya ilə müşayiət olunanda
istifadə edilir. Digər sual belədir: “Bu mətni nə üçün oxuyursan?” Mətn hələ
30
oxunmadığı halda, şagirdlərə hansı məlumatı əldə edə biləcəkləri barədə sual verilir.
Bu tipli suallar dərsdə ancaq vaxt itkisinə səbəb olur.
105. Səhifə 19-22. Verilmiş 5 cədvəlin tələbləri ayrı-ayrı mövzular üzrə
reallaşdırılmır.
106. Səhifə 23. M. Rzaquluzadənin “Gözəlliyin keşiyində” əsərindən
“Vurğun baxışlarla” adlı parça ilə bağlı tapşırıq 1-də deyilir:
“Əsərin nəqli deyil,
təsviri xarakterli olduğunu sübut et”. Sonra tapşırılır ki,
“Qarşılaşdırma-müqayisəetmə”_formasından_()_istifadə_edə_bilərsən”_.__“Qarşılaşdırma-müqayisəetmə”'>“buna nail olmaq üçün
“Qarşılaşdırma-müqayisəetmə” formasından (?) istifadə edə bilərsən”.
“Qarşılaşdırma-müqayisəetmə” anlayışı səhvdir və şagirdlərin fəaliyyətinə düzgün
istiqamət
vermir.
Pedaqoji
ədəbiyyatda
“Qarşılaşdırma-müqayisəetmə”
adlandırılan forma yoxdur. Didaktik müqayisə priyomunun mahiyyəti təhrif
edildiyindən şagirdlər yanlış fəaliyyətə təhrik edilir.
107. Səhifə 25. “Vurğun baxışlarla” əsərinin birinci cümləsindən (“Ucal
gözlərinə inanmadı... Yerindəcə donub qaldı”.) sonra sual verilir:
“Səncə, bu
əsərdə nədən bəhs olunacaq?” Dərslikdə geniş yer verilmiş bu qəbildən suallara
şagirdlərdən cavab tələb etmək, artıq qeyd olunduğu kimi, metodik baxımdan doğru
deyildir.
108. Səhifə 27. Dördüncü abzasda deyilir: “Təsvir edərkən dialekt və
şivələrdən, jarqonlardan, yaxud anlaşıqlı olmayan sözlərdən istifadə etmək
nöqsan hesab edilir”. Nəzərə alınmır ki, bütün bunlar (“anlaşıqlı olmayan sözlər”
çıxılmaqla) obrazların fərdiləşdirilməsi üçün tutarlı vasitələrdir. Sözügedən məsələ ilə
bağlı Bəxtiyar Vahabzadənin “Qocalar” şeirinin (səh.29-30) 5-ci bəndini göstərmək
olar: “Doqqazlar başında bizim qocalar”.
109. Səhifə 27. “Bədii əsərlərdə insanın təsviri (ictimai varlıq kimi)”
bölməsində verilmiş mətn 6-cı sinif şagirdinin səviyyəsinə uyğun deyil. İnsan
psixologiyasının bədii əsərlərdə təsviri qeyd edilən yaş üçün kifayət qədər
mürəkkəbdir. Həmin bölmənin kənarında belə bir istiqamətləndirici cümlə
verilmişdir: “İnsanın hiss üzvləri ilə bağlı fikirlər yürüdəcəksən”. Bu tip sualları
elmi və metodik baxımdan məqbul saymaq qeyri-mümkündür.
110. Səhifə 33-35. M. Dilbazinin “Müəllimim” şeirinin 9-cu bəndinin 3-4-cü
misralarında üslub xətaları var. Həmin bənd belədir:
Sözü inci kimi düzdün dilimə,
Öyrətdin düşünüb cümlə qurmağı.
Qələmi bir dayaq edib əlimə,