Dərs vəsaitindən

Nümunə. Fərz edək ki, ticarət şirkətinin son on il ərzində satdığı məhsulların həcminin dəyişmə meyli xronoloji ardıcıllıq gözlənilməklə aşağıdakı kimi olmuşdur (cədvəl 17.1).

Cədvəl 17.1

Satışın statistikası

İllər	Satışın həcmi, mln man.
1	68
2	69
3	72
4	74
5	73
6	77
7	80
8	82
9	81
10	86

Cədvəldə göstərilən məlumatların təhlili göstərir ki, bütövlükdə on il ərzində ticarət şirkətinin satdığı məhsulların həcmi artmış və bu artım dayanıqlı şəkil almışdır.

Trendin xətti olmasmı nəzərə alaraq, gələcək dövr göstəricilərinin proqnozlaşdırılması məsələsinə baxaq.

Burada başlıca vəzifə keçmiş dövrə aid olan məlumatlardan istifadə etməklə ən yaxşı trendin modelləşdirilməsinə nail olmaqdan ibarətdir.

İstənilən trendin modelləşdirilməsinə reqressiya tənliyinin köməkliyi ilə nail olurlar. Nəzərdən keçirilən məlumatlar üzrə trendin xətti şəkildə olması güman olunduğuna görə, onu təsvir edən reqressiya tənliyi xətti şəklə mzılik olacaqdır. Yəni;

F, - BQ + B^ -t,

burada: F, - 1 anına ordinat oxu üzərində trendin qiymətidir;

BQ - trendin ordinat oxunu kəsdiyi nöqtədir;

5, - trendin maillilik əmsahdır.

Ən yaxşı trend tarixi məlumatların trendin xəttindən kənarlaş- malarmın kvadratları cəmi minimum olan trenddir. Bu, o deməkdir ki:
;=l

Burada: -1 zaman anına tarixi sırada göstəricinin faktiki qiymə- tidir (xronoloji ardıcıllıqla satışın faktiki həcmidir), F, -1 anma trendin

aldığı qiymətdir;

n - zaman sırasında komponentlərin (illərin) sayıdır.

(Y, - F,) fərqi, həm müsbət, həm də mənfi qiymət ala bildiyinə görə kvadrata yüksəldilir (trendin xətti müxtəlif nöqtələrdə tarixi məlumatlar üzrə qurulmuş qrafıkin həm yuxan hissəsində, həm də aşağı hissəsinə keçə bilər). Fərqin kvadrata yüksəldilməsi əsasında hər iki tərəfə kənarlaşmaların mini- mumluğu təmin olunur.

Müvafiq çevrilmələr apardıqdan sonra Bı və Bo əmsallarının hesab- lanılması üçün aşağıdakı düstürları alınq:

f ,. ^
_5.= f=I

f n