Dərs vəsaiti «İqtisadi nozəriyyə» ‘ənninin «Mikroiqlisad»
Yüklə 2,26 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 15.3.
Menecmentin iqtisadi mexanizminin prinsipləri, funksiyaları və metodları İlk dəfə XIX əsrin sonunda biznesmen Q.Taun tərəfindən işlədilən, dünyanın bazar sistemli ölkələrində istifadə olunan və heç bir dilə tərcümə olunmayan Amerika mənşəli menecment («management») termini, bazar şəraitində idarəetmə mənasını daşıyır. İqtisadi fəaliyyətin firma səviyyəsində həyata keçirilməsində müstəqil xarakter daşımaqla menecment: • firmanın hər hansı fəaliyyətinin peşəkarlıqla idarə olunmasını; • maddi, əmək, maliyyə resurslarından daha səmərəli istifadə olunmasını əks etdirir. Bu baxımdan firma səviyyəsində menecmentin mərkəzi probleminə aid edilir: • əmək məhsuldarlığının yük.səldilməsi; • idarəetmənin texnika və texnologiyanın təkmilləşdirilməsi; • əməyin təşkilinin və stimullaşdırılmasının mütərəqqi formalarının tətbiq olunması; • istehsal olunan əmtəələrin keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması və rəqabətqabiliyyətliliyinin yüksəldilməsi. Menecerlər əməyi və istehsalı elə təşkil etməlidirlər ki, hər bir işçi müstəqil qərarların qəbulunda fəallıq göstərə bilsinlər. Yüksək nüfuzlu menecerlər o şəxslər hesab olunurlar ki, onlar nəinki qabaqcıl beynəlxalq təcrübəni bilməlidirlər, həm də dünya bazarında onların firmalarının rəqabətqabi- liyyətliliyini təmin edə bilirlər. Bununla əlaqədar keçən əsrin 90-cı illərində «Soni» firmasının baş meneceri olmuş MariUo Akinonun bir jurnalistin ona müraciətində, «necə olur ki, sizin firmanız dünyanın hər yerində belə nüfuza rnalikdir» so 388 ruşanda, o cavabında demişdir ki, «biz hər zaman yaxşı məhsul istehsal edirik» - demişdir. Ümumiyyətlə, menecment, idarəetmə sahəsində elmi və praktiki fəaliyyəti özündə cəmləşdirir. İdarəetmənin elmi əsası kimi elə bilgi sistemi nəzərdə tutulur ki, onlar idarəetmə praktikasının nəzəri əsasını təşkil edir və əməli istiqamətli qərarların qəbul olunmasına imkan yaradır. Menecerlik fəaliyyəti bilavasitə firmanın idarə olunmasında daha səmərəli və optimal hesab olunan qərarların qəbuluna əsaslanan təşkilati prosesdir. Toşkilati proses dedikdə, sərəncamda olan resursların müəyyən olunmuş məqsəd əsasında, onların qarşılıqlı əlaqəsinə və idarə olunmasına əsaslanan açıq sistem nəzərdə tutulur. Sərəncamda olan resurslara əmək, maddi-texniki, maliyyə, informasiya resursları daxildir. Bu resurslardan yaranan hər yeni şəraitə uyğun təşkilati tədbirlər əsasında həyata keçirilməsi firmanın idarə olunmasında əsas yer tutur. Bu baxımdan təşkil: • formal şəkildə, yəni əvvəlcədən müəyyən edilmiş idarəetmə strukturu ilə həyata keçirilir; • formal olmayan şəkildə, yəni özü-özünə, şəxsi əlaqələr əsasında həyata keçirilir. Ümumiyyətlə, menecment nəzəriyyəsində müxtəlif idarəetmə məktəbləri fəaliyyət göstərir; • İdarəetmənin klassik və ya ənənəvi məktəbi: burada fəhlələr mənfəətin maksimumlaşdırılması üçün əmək aləti kimi nəzərdə tutulur; • İdarəetmənin emprik məktəbi: burada iri biznesmenlərin, menecerlərin idarəetmə praktikalarında əldə etdikləri müəyyən nəticələr əsas götürülür; • İnsani münasibətlər nəzəriyyəsi: işçinin psixoloji amilləri, onun hissiyyatı, emosiyası, kollektivlə qarşılıqlı əlaqəsi önə çəkilir; • Sosial sistemlər məktəbi: burada insanın kollektivlə münasibəti, fəhlə qrupunun formalaşma prosesi, əmək məh 389 suldarlığı ilə elnik, psixoloji, yaş, cins amillərinin əlaqəsi tədqiq edilir; • İdarəetmənin yeni məktəbi: riyazi metodlara, hesablama texnikasına, kompyuter şəbəkəsinə əsaslanan sistemdir. Menecment nəzəriyyəsində idarəetmədə bir neçə yanaşmalar məlumdur: • proseslə bağlı yanaşma: burada idarəetmə planlaşma, təşkil, motivasiya, nəzarət bir proses kimi nəzərə alınır; • sistemli yanaşma; əyani şəkildə məqsəd və vəzifələr müəyyən edildikdən sonra onlar yarımsistcmlər üzrə ayrılaraq, bölmələr üzrə təşkil olunur; • vəziyyətə görə yanaşma: müxtəlif vəziyyətlərə görə ləşkilati fəaliyyətin nəticəsi təhlil olunmaqla, onların dəyişilməsi dinamikası tədqiq edilir. Menecment nəzəriyyəsində mövcud olan məktəb və yanaşmaları aydınla-şdırdıqdan sonra, firmanın idarə olunması üçün əsas prinsipləri müəyyən etmək vacibdir: • məqsədin müəyyən edilməsi, vəzifələrin formalaşdırılması və onların bilavasitə həyata keçirənlərə çatdırılması və onların yerinə yetirilməsinə nəzarətin həyata keçirilməsi; • adamların işləməsinin təşkili ilə bağlı idarəetmə üsulunun müəyyən edilməsi. İdarəetmə üsulu dedikdə menecerin manevrəsi və davranışı nəzərdə tutulur. İdarəetmə üsulu, əmək kollektivində rəhbərliyin metodunu, formasını və mahiyyətini əks etdirir; • rəhbərliyin bütün səviyyələrində dəqiq qarşılıqlı təsirinin mövcud olması. Bu o deməkdir ki, firmanın idarəetməsində iştirak edən aşağı, orta və yuxarı halqaların səviyyəsində iştirak edən rəhbərlər qarşılıqlı əlaqədə fəaliyyət göstərməklə nüfuz və qabiliyyətlərini ümumi işin gedişatında ortalığa qoyurlar. Menecmentin mühüm elementlərindən biri firmanın idarə olunma strukturunun müəyyənləşdirilməsidir. İdarəetmə strukturunun müxtəlif tipləri mövcuddur: 390 • idarəetmənin xətti strukturu; burada tabeçilik aşağıdan yuxarıya gedərək, adətən kiçik və yekcins məhsul istehsal edən firmalarda mövcud olur; • xətti-ştab struktur; burada hər xətti idarəetmə rəhbəri üçün xüsusi ixtisaslaşmış xidmət ştabı yaradılır:!) yeni məhsul buraxılışı; 2) innovasiya layihələrinin reallaşdırılması; 3) keyfiyyətin yüksəldilməsi strategiyasının reallaşdırılması istiqamətləri əsas götürülür. • xətti-funksional struktur; bu xətti-ştab strukturunun modifikasiyasıdır. Fərq ondadır ki, xətti-ştab strukturunda əgər qərarlar məsləhət - icra vasitəsilə həyata keçirilirsə, burada qərarlar rəhbərlik tərəfindən qəbul edilir; • divizionlu struktur; burada hərbi hissəyə bənzər xarakterli idarəetmə həyata keçirilir. Məhsullar, bazarlar və ya istehlakçılara xidmət bölmələri üzrə həyata keçirilir. Bu da reallaşdırma, mənfəət əldə etmə, investisiyalaşdırma mərkəzləri kimi əks olunur; • ana struktur; bu daimi xidmət göstərən orqanlardan ibarət olan strukturdur. Yeni məhsul və layihələrin hazırlanması ilə məşğul olur; • mürəkkəb struktur; burada eyni vaxtda idarəetmənin müxtəlif təşkilati strukturundan istifadə olunur. İdarəetmənin təşkilati strukturu tələbin səviyyəsinin dəyişilməsi ilə, rəqib firmaların fəaliyyəti ilə əlaqədar olaraq istehsalın manevrə edilməsini təmin elməklə, qiymətin aşağı salınması, bazardakı payının dəqiqləşdirilməsi, yeni məhsul növünün buraxılması üzrə fəaliyyət mexanizmini həyata keçirir. Bir qayda olaraq idarəetmə strukturunun seçilməsinə təsir göstərir: • qarşıya qoyulmuş vəzifələr; • sərəncamda olan resursların həcmi; » xarici mühit; burada mal göndərənlər, rəqib firmalar, texnoloji imkanlar və s. nəzərdə tutulur. Menecmentdə mühüm yerlərdən birini, əməyə olan münasibətdə motivasiyanın təmin olunması tutur. İstehsalın 391 və xidmətin təşkili ilə yanaşı işçilərin motivasiyasını, işə olan həvəslərinin artırılmasını əlaqəli şəkildə həyata keçirən menecerlər həmişə uğur qazanırlar. Bunun üçün işçilərdə həvəs- ləndirməni, inamı artırmaq, onların göstərdikləri səylərinin nəticədən asılı olaraq qiymətləndiriləcəyinin nəzərə alınacağı hissinin oyadılması vacib hesab olunur. Sərf edilmiş səy konsepsiyası, «Porter Laulera modeli» vasitəsilə həyata keçirilir ki, burada mükafatlandırmanın müxtəlif üsullarından istifadəsinə əsaslanır: • xarici üsulundan, mütləq ödənişin olacağı; • daxili üsulundan, tərifdən, xidməti prosesdə irəli çəkilməsi və s. • əmək prosesində işçinin öz yerini görməsi; “ işçinin qabiliyyətinin, xarakterinin, xüsusiyyətinin nəzərə alınmasına üstünlük verilir. İnsanın əməyə olan münasibətinin dəyişilməsi ilə şəxsi inkişafında da müəyyən irəliləyişlərin baş verməsinə səbəb olur ki, bu da onun bir qrupdan digər qrupa keçməsinə əsas verir. Ona görə do çox hallarda qrup üzvlərinin Yüklə 2,26 Mb. Dostları ilə paylaş:
|