Dərs vəsaiti «İqtisadi nozəriyyə» ‘ənninin «Mikroiqlisad»
Yüklə 2,26 Mb. Pdf görüntüsü
|
| İDARƏETMƏNİN ƏSASLARI ...........
373 15.1. İdarəetmə sistemi və onun normal fəaliyyətinin prinsipləri ............................................................... 373 15.2. Firmanın səmərəli fəaliyyətinin idarə olunmasında marketinqin yeri ............................. 378 15.3. Menecmentin iqtisadi mexanizminin prinsipləri, funksiyaları və metodları ...................................... 388 İstifadə olunan ədəbiyyat ............................................... 395 GİRİŞ Müasir dünyada siyasi, iqtisadi, sosial, hüquqi, mənəvi, mədəni, əxlaqi və s. sahələrdə baş verən dəyişikliklər, həmçinin yeni minilliyin ilk yüzilliyi insanların təfəkkür tərzinin də mütərəqqi meyillərin baş verməsinə təkan verir. Elmin bütün sahələrinə informasiya-kommunikasiya prosesləri ciddi təsir göstərməklə, iqtisadiyyat sahəsində də keyfiyyət dəyişikliklərinin həyata keçirilməsini tələb edir. Azərbaycan Prezidenti cənab İlham Əliyev 2009-cu il noyabr ayının 2-də BDU-nun 90 illik yubileyindəki'çıxışında ölkəmizin iqtisadiyyatında keçid dövrünün başa çatdığını bəyan etmişdir. Tarixi əhəmiyyətli bu bəyanat «cəmiyyətin elmi və intellektual elita qarşısında çox ciddi fundamental xarakterli məsələlər qoyur». Bunlardan ən başlıcası keçid iqtisadiyyatı sisteminin başa çatması meyarlarını qiymətləndirməkdən, bazar sisteminin ilkin mərhələsində meydana çıxacaq strateji xarakterli iqtisadi problemləri müəyyənləşdirməkdən ibarət olacaqdır. Bu istiqamətdəki konseptual xarakterli məsələlərin həyata keçirilməsində ictimai elmlərin tərkib hissəsi hesab olunan iqtisadi nəzəriyyənin qarşısında çox ciddi vəzifələr durur. Azərbaycan Respublikası Prezident Administrasiyasının rəhbəri akademik Ramiz Mehdiyevin «İctimai və humanitar elmlər: zaman kontekstində baxış» adlı məqaləsi yeni iqtisadi sistemin formalaşmasının intensiv xarakter alması üçün «elmdə, təhsildə, ümumən intellektual sahələrdə ciddi dönüş yaradılmahdır» ifadəsi, sözün həqiqi mənasında, cəmiyyətin həyalında ictimai və humanitar elmlərin rolunun, yerinin, nüfuzunun və əhəmiyyətinin üzə çıxarılması istiqamətində təxirəsalınmaz çağırışdır. Son 20-25 illik dövrdə ictimai elmlər sahəsində canlı diskussiyaların olmaması qeyd olunmaqla, belə mövqenin nəinki ictimai elmin özünə, eləcə də bu sahədə çalışan mütəxəssislərə, nəticə etibarilə milli ideologiyaya, milli təfəkkür tərzinə mənfi təsiri göstərilmişdir. İctimai elmlərin nüfuzunun azalması, obyektiv təhlilin nəzəri ümumiləşmələrin aparılmasına olan ehtiyacı demək olar ki, aradan qaldırılmışdır. Ona görə də məqalədə yerindəcə qeyd olunur ki, «İctimai elmlər öz mənbəyini məhz gerçəkliyin obyektiv şərhindən və təhlilindən alır». «Həddən ziyadə vaxt itkisinə yol verilmişdir» ifadəsini əsas götürməklə qeyd etmək istərdik ki, müstəqillikdən bəhrələnərək iqtisadi nəzəriyyənin milli iqtisadi ideologiyanın, iqtisadi inkişafın milli modelinin formalaşmasının nəzəri əsaslarının və prinsiplərinin üzə çıxarılmasında müstəsna rolu vardır. Varisi olduğumuz müasir iqtisadi həyatın daha da zənginləşdirilməsi üçün iqtisad elminin oynadığı rolun əhə- miyyəti, dərc olunan məqalənin ümumi ruhundan irəli gələn müddəalar çərçivəsində xeyli yüksəldiyi görünür. Ona görə də ictimai elmlər, o cümlədən iqtisad elminin öyrənilməsinə və tədqiqinə olan münasibət tamamilə dəyişdirilməlidir: - təhsil müəssisələrinin ixtisas profilinə uyğun ictimai və humanitar elmlərin dərs yüklərinin uyğun və münasib şəkildə artırılmasına yenidən baxılmalı; - fundamental iqtisad elminin əsasını təşkil edən iqtisadi nəzəriyyənin tədqiqi və tədrisi yeni tələblərə uyğunlaşdırılmalı; - ölkənin orta məktəblərində «İqtisadiyyatın əsaslan» fənninin tədrisi üçün İqtisadi nəzəriyyə ixtisasında təhsil alacaq tələbələrin sayı artırılmalı; - baza iqtisad təhsili olmayanların iqtisad elminə gəlişi məhdudlaşdırılmalı, tədqiqatçıların məsuliyyəti yüksəlməli; - ictimai və humanitar elm sahəsində çalışan və elmi ad və dərəcə alanların sosial statusları artırılmalıdır. İqtisadi nəzəriyyə ixtisasının ümumi iqtisadiyyat istiqamətindəki dövlət standartı, digər ictimai-humanitar fənlərdə olduğu kimi müəyyənləşdirilməlidir. İqtisad elmindəki mövcud vəziyyət bütövlükdə qənaətbəxş hesab olunmadığından və istiqamətləndirici cəhət kimi «keçirilən iqtisadi islahatlar və dəyişikliklər məhz vahid iqti sadi siyasət çərçivəsində nəzəri cəhətdən təhlil olunmahdır» fikrinə əsaslanaraq demək olar ki, müasir və strateji iqtisadi inkişafı əsaslandıran nəzəri xarakterli elmi-tədqiqat işləri mərkəzləşdirilmiş şəkildə dövlət sifarişləri kimi büdcə xarakterli elmi-tədqiqat işlərinin əsasında durmalıdır. AMEA-nm nəzdində fəaliyyət göstərən Elmi Əlaqələndirmə Şurasına həm tədqiqat institutlarında, həm də universitetlərin müvafiq ictimai-humanitar kafedraları çərçivəsində problemin həlli istiqamətlərinin müəyyonləşdirilməsində ehtiyac duyulur. Eyni zamanda çox düzgün olaraq qeyd olunur ki, «Müasir dünya iqtisadiyyatının problemlərini, ümumi inkişaf meyillərini bilmədən ölkə iqtisadiyyatına və iqtisadiyyat elminə töhfə vermək çətindir». Ona görə də dünya iqtisadiyyatı kontekstində Azərbaycan iqtisadiyyatının inkişaf xüsusiyyətlərinin artım sürətinin mahiyyətinin, milli iqtisadi modelin məzmununun nəzəri-metodoloji baxımdan qiymətləndirilməsi biz iqtisadçıların qarşısında taleyüklü problemləri qoyur. Burada cənab Prezident İlham Əliyevin «ölkəmizdə keçid iqtisadiyyatının başa çatdığı» bəyanatını nəzərə alsaq, XXI əsrin ilk onilliyinə təsadüf edən yeni iqtisadi konsepsiyanın nəzəri və metodoloji baxımdan qiymətləndirilməsi baxımından iqtisadçı-alimlər qarşısında tamamilə fərqli tədqiqatların, elmi əsaslandırmaların aparılmasını, ictimaiyyət və təhsil auditoriyalarında qeyri-standart mühazirələrin, məruzələrin oxunmasını tələb edir. İqtisad elmi tarixi inkişafın bütün mərhələlərində faydalı fəaliyyət kimi qəbul edilərək, «ev təsərrüfatının idarə olunmasından» başlayaraq dünya ölkələrində sərvətin mənbəyi, iqtisadi quruluşun mahiyyəti, iqtisadi sistemin səmərəliliyi, qeyri-bərabər inkişafın mənbəyi, nemətlərin əldə olunması vasitələrinin tətbiqi, istifadəsi, seçilməsi, qərarların qəbul olunması ilə əlaqədar insanların davranış qaydalarını öyrənmişdir. Bu baxımdan qeyd etmək olar ki, «İqtisadi nə- zəriyyə» insanların sərvət və nemətlərin əldə olunması ilə bağlı davranışlarında necə varlanmağı deyil, necə normal ya şamağı öyrədir. Dünyanın on qabaqcıl iqtisadi məktəb nümayəndələri, ən aparıcı, hətta Nobel mükafatı almış iqtisadçılar belə dünya ölkələrinin inkişaf qanunauyğunluqlarının hazır reseptlərini vermək iqtidarında deyillər. Çünki klassik məktəb nümayəndələrindən tutmuş, bugünkü müasir məktəb nümayəndələrinin hər birinə qarşı müxtəlif iradlar mövcuddur. Hətta, 2008-ci ildəki dünya maliyyə və iqtisadi böhranın baş verməsinə qədər bazar sisteminin liberal modelinin tərəfdarları olan ən məşhur iqtisadçıların, habelə müasir «Ekonomiksin» müəlliflərinin fikirləri məntiqsizliyə uğradı. Lakin bu ümumi elmi dünyagörüşə, məntiqi nəticələrdən imtinaya, ictimai-sosial elmlərin əhəmiyyətsizliyinə gəlirib çıxarmamalıdır. Dünyada iqtisadi sahədə baş verən dəyişikliklərin ardıcıl, əsaslandırılmış izahını «İqtisadi nəzəriyyə»nin ya tam halında, ya da onun mikro, makro, mezo, medo, meqo bölmələri üzrə yeniləşmiş məzmun çərçivəsində öyrənilməsi və tədrisi verə bilər. Burada əlbəttə yeniləşmə konsepsiyasının mahiyyətinin dərk olunması üçün mütləq əvvəlki dövrlərdə mövcud olmuş fikirlərə, cərəyanlara, nəzəriyyə və məktəblərə xas təlimlərin mahiyyətini öyrənmək lazımdır. Ümumibəşəri iqtisadi dəyərlərin mahiyyətini, şərhini verən «İqtisadi nəzə- riyyə»nin hər bir bölməsi müasirliyi keçmişin kontekstində irəlicədən görmək imkanını yaratmaqla hər kəsdə dəyişilən şəraitə uyğun gələn qərarların qəbul etməsinə, yeniləşmələrə xas davranışa malik olmasına imkan yaradır. Hazırda Azərbaycanda «İqtisadi nəzəriyyə», «Eko- nomiks» kursu istiqamətində öyrənilir ki, bu da Qərbdə, xüsusən Amerika iqtisadçılarının dərc etdirmiş olduqları «Eko- nomika», «Ekonomiks», «Ekonomiksin prinsipləri» adları ilə tanınan dərsliklərin geniş oxucu kütləsi arasında yayılması ilə əlaqədardır. Lakin, heç də «İqtisadi nəzəriyyə» məfhumundan imtina edib «Ekonomiks» ifadəsindən istifadə etməklə əslində mənasız bir addım atılardı. Çünki «İqtisadi nəzə- riyyə» təkcə ekonomiksin tədqiqat predmetinə daxil olan maliyyə, bank işi, menecment, beynəlxalq iqtisadi münasibətlər. 10 J firma, mühasibat, sığorta işi, biznes, kommersiya və gömrük işini öyrənənlərin tələbatını ödəməklə, eyni zamanda ümumi iqtisadi problemlərin mahiyyətini, dünyada gedən dəyişikliklərin iqtisadi əsasını, Azərbaycanda formalaşmaqda olan bazar sisteminin mahiyyətini, milli mənafe və ideologiya baxımından qiymətləndirilməsini, həm də elmin inkişaf qanunlarının, metodoloji əsaslarının, iqtisadi fikir nailiyyətlərinin əlaqələndirilməsi baxımından öyrənir. Digər tərəfdən dünyanın qlobal iqtisadi problemi olan yoxsulluğun yayılması və genişlənməsi, varlı və kasıb ölkələr arasındakı fərqin dərinləşməsi, təbii resursların sıradan çıxması, bir sıra ölkələrin xammal hasilatçısma çevrilməsi, enerjidaşıyıcılarının milli iqtisadiyyatlar üçün törədə biləcəyi fəsadları və s. Problemlərin həlli yolunu «İqtisadi nəzəriyyə» müəyyənləşdirə bilər. Ona görə də «İqtisadi nəzəriyyə» məfhumu oxucuya, həm iqtisadiyyata baxışların təkamülü, ümumbəşəri dəyərlərdən müasir vəziyyətin düzgün qiymətləndirilməsi, müxtəlif ölkələrdə gedən iqtisadi proseslərin əlaqələndirilməsi, həm də ekonomiksin mikro və makro səviyyədə öyrənilməsi üçün maraqlı görünə bilər. Nəzərə almalıyıq ki, biz ayrı-ayrılıqda nə ABŞ-ın, nə Almaniyanın, nə Yaponiyanın, nə Malayziyanın, nə də Səudiyyə Ərəbistanının və s. iqtisadiyyatını öyrənirik. Lakin biz İngiltərə və Fransada təşəkkül tapmış klassik iqtisadi nəzəriyyəyə söykənərək, müasir bazar sisteminin formalaşması qanunauyğunluqlarını, onun mikro və makro səviyyədəki fəaliyyət prinsiplərini, ayrı-ayrı iqtisadi anlayışların məzmununu, müxtəlif bazar struktur və modellərində baş verən dəyişikliklərin mahiyyətini əks etdirən informasiya mənbələrini öyrənirik. Eyni zamanda «İqtisadi nəzəriyyə» bütövlükdə iqtisad elminin Yüklə 2,26 Mb. Dostları ilə paylaş:
|