D. A. Nabiyeva, H. R. Zokirova O‘zbek tili fonetikasi

Fonetik so
‘
z 
– taktning (agar taktga ajralmasa, frazaning) qismi bo‘lib, bir 
urg‘uga ega bo’ladi. Fonetik so‘z leksik va grammatik ma’nodagi so‘zga teng kelishi 
ham mumkin. Masalan, 
Mehr nuri yog
‘
ar doim yuzingizdan, ustozlar
da oltita fonetik 
va oltita leksik so’z mavjud; 
Derazamning oldida bir tup o
‘
rik oppoq bo
‘
lib gulladi
jumlasida sakkizta leksik-grammatik, lekin oltita fonetik so‘z mavjud. 
Fonetik transkripsiya
nutq tovushlarining talaffuz xususiyatlarini aks ettirish 
uchun ishlatiladigan belgilar sistemasi. 
Fonetika
– (gr. Phone - tovush) tilning keng ma’noda tovush tuzilishini 
o‘rganuvchi tilshunoslikning bo‘limi. U tovushlar bilan bog’liq bo‘lgan har qanday 
hodisalarni tekshiradi. Shu sababli unga tilning faqat tovush tizimini tekshiruvchi 
bo’lim sifatida qarash noto‘g‘ri. 
Fonologiya 
– tilshunoslikning alohida bo‘limi bo‘lib, fonemalarning 
farqlovchi belgilarini o‘rganuvchi fan. 
Fonologik tasnif
da fonemalar paradigmatik va sintagmatik jihatdan qaraladi. 
Geminatalar 
–cho‘ziq undoshlar. Geminatalar turkiy tillarda keyingi hodisa 
bo‘lib, ikki yo‘l bilan hosil bo‘ladi: 1) oldingi qisqa undoshning ikkilanishi, 
cho‘zilishi natijasida; 2) sintagmatik munosabatga kirisha-yotgan morfema yoki 
so‘zlar oralig‘idagi yonma-yon kelgan ikki xil undoshning o‘zaro assimilyativ yoki 
dissimilyativ ta’siri natijasida (masalan, 
siz+ni – sizzi – sizi
) 

---

99 
Grafema
- bir nutq tovushining emas, balki nutq tovushlaridan ikkitasining 
birikmasini ifodalaydigan (e, yo, yu, ya) shakllar. 
Intonema 
– ohang 
Irrelevant belgi
– ikkinchi darajali, qo‘shimcha, chegara belgi.