20
TEORİ
savunmasız hale gelir. Nazilerin Yahudilere karşı zulmü nefret söyle-
miyle başladı; ayrımcılık, dışlama ve insanlıktan çıkarmayla devam
etti ve soykırımla sonuçlandı. Bunun sonucunda sadece Yahudiler
değil milyonlarca başka insan da zarar gördü, zorunlu göçe ve çalış-
maya maruz kaldı ve öldürüldü. Bu nedenle ırkçılığın herhangi bir
türünü maruz gören bir toplum, aslında diğer ırkçılık türlerine ve ne-
fret söylemine de açık demektir. Bu nedenle aslında Holokost inka-
rıyla karşı karşıya kalındığında buna karşı çıkmak, ve kurbanların anı-
sına sahip çıkmak tarihe ve aslında geleceğimize sahip çıkmak de-
mek. Bu aslında tarihiyle yüzleşmeye çalışan Türkiye için de son de-
rece anlamlı. Çünkü Türkiye de tarihinin değişik bölümleriyle gerçek
anlamda yüzleşmediği sürece toplumsal barışı sağlayamayacak.
Aslında antisemitizme karşı Türkiye’de son derece duyarsız
olunmasının en büyük nedenlerinden biri de 2. Dünya Savaşı’nda
tarafsız kalan Türkiye’nin Holokost’la sonuçlanan antisemitizm sü-
recini doğrudan deneyimlememiş olması. Holokost eğitimi öğrenci-
lerin antisemitizmin olası sonuçlarını görmeleri, öğrenmeleri açısın-
dan önemli.
Holokost eğitimi için en önemli ders elbette tarih dersi. Yapıla-
cak temel şey öncelikle neler olduğu ile ilgili çok sağlam bir tarihi
bilgi aktarımı yapılması, sonrasında da bu olayların anlamlandırılma-
sı çalışması ve bu çalışma sonucu öğrencilerde bazı konularda far-
kındalık yaratılması... Önyargı, ayrımcılık, ırkçılık ve kalıp yargıların
insanlık için yıkıcı olduğu, Avrupa kültür ve medeniyetinin temsilcisi
olan ülkelerden birinde sessizliğin ve kayıtsız kalmanın Nazilerin
Yahudilere ve Yahudi olmayan diğer topluluklara uyguladıkları vah-
şeti kolaylaştırdığı, her bir insanın eşit derecede insanlık onuruna sa-
hip olduğu, Holokost’un insanların yarattıkları kurumlar ve aldıkları
kararlar sonucunda meydana geldiği; tüm insanların kurban, seyirci,
fail ya da destekçi kategorilerine dahil olabilecekleri ve insanların za-
man içinde birçok rolde birden olabileceği; Holokost’un adım adım
ilerleyen bir süreç olduğu ve insanlar müdahale etmedikleri için ger-
çekleşebildiği; geçmişte işlenen haksızlık ve suçlarla yüzleşerek olası
şiddet eylemlerinin önlenebileceği; demokrasinin ne kadar kırılgan
olduğu ve demokratik değerlerin korunması konusunda çok dikkatli
olunması gerektiği; demokratik yöntemle iş başına gelen iktidarların
da güçlerini soykırım yapacak kadar kötüye kullanabilecekleri gibi.
Holokost eğitiminin amacı sadece tarihi öğrenmek değil öğren-
ciyi felsefi ve ahlaki sorular üzerine düşünmeye itmek, daha iyi, da-
ha adil, adaletin anlamını bilen bireyler olarak yetiştirmek.
Örneğin Holokost gösteriyor ki insanları korumakla sorumlu ku-
rumlar -kolluk güçleri, askerler, doktorlar, hakimler, öğretmenler, sivil
ve dini liderler- işlerini yapmadıklarında tüm toplum yapısı çökebilir.
Ve insanları koruyacak kurumlar olmadığında da baskıcı rejimlerin
ortaya çıkması ve güçlenmesi için ortam müsait olur.
Amaç soykırımın gerçekleşmesini sağlayan mekanizmalar hak-
kında hassasiyet geliştirilerek bilinç oluşturulması ve öğrencilerin
güncel hayatlarında “dışlama” tavırlarını fark edip buna karşı gelerek
sorumlu ve eleştirel bir tavır takınmaları ve gelecekte insanlığa karşı
suç işlenmesini bu şekilde engellemeye çalışmaktır.
Holokost’un nasıl öğretileceği meselesi bir ülkeden diğerine
değişiyor ve bu dersin transfer edilmesi mümkün değil.
Çünkü her
milletin, her kuşağın ve her sosyal ve ideolojik grubun Holokost ile
yüzleşmede kendi problemleri ve bunu hayatına ve eğitim sistemine
dahil etme yolları var. Tüm eğitim sistemlerinin ve müfredatların kendi
amaçları, yolları ve elde etmek istedikleri sonuçlar olduğu gibi... Bu
kazanımlar dışında Holokost eğitiminin Türkiye’de ne tip tutumları
yüreklendirebileceği ile ilgili olarak şunları sayabiliriz: İnsan hakları-
na saygılı bir toplum kültürü oluşturulması; etnik/dinsel farklılıklara
saygı gösterilmesi; nefret söylemi ile mücadeleye katkı sağlamak;
öğrencilerin, azınlıkların tarih boyunca bastırıldığı ve bunun Türki-
ye’deki azınlıklar için de geçerli olabileceğinin bilincine varmalarını
sağlamak; insan hakları ihlallerinde, özellikle de başkalarının insan
hakları ihlal edildiğinde buna karşı tutum almanın ne kadar önemli
olduğunu anlamak.
Kendisi de bir geçmişle yüzleşme ve hafıza taleplerine cevap
olan Holokost eğitiminin; ülkelerin, toplumların kendi geçmişleriyle
yüzleşmelerine yardımcı olabileceği meselesi oldukça önemli. Ruan-
da’da, Güney Afrika’da ve dünyanın farklı bölgelerinde Holokost eği-
timinin ulusal çerçevede nasıl olumlu katkıları olduğu ile ilgili birçok
olumlu örnek mevcut.
39
90’lı yılların sonlarından beri resmi belleğin
sorgulandığı ve aydınlarla sivil toplum örgütlerinin verdiği ivme so-
nucu “tarihle yüzleşme” sürecinden geçilen Türkiye açısından da bu
son derece anlamlı.
Holokost eğitimi konusunda bir başka altını çizmek gereken
nokta: Türkiye’nin kendisinin, Holokost’la bağlantılı tarihini de iyisiy-
le kötüsüyle kabul etmek ve öğretmek zorunda olduğu. Şu anda ol-
duğu gibi Türkiye’nin Avrupa’daki büyükelçi ve konsolosları vasıta-
sıyla binlerce Yahudiyi Holokost’tan kurtadığı resmi tezleriyle bu
konuya yaklaşmak hem tarihi çarpıtmak anlamına geliyor hem de
Holokost’ta yaşamını yitiren Türkiye kökenli Yahudilerin anılarına
büyük bir saygısızlık oluyor.
40
Bu konuda son yılarda yapılan araştır-
malar Yahudileri kurtarmak adına bireysel düzeyde bir takım olumlu
girişimler olduğunu ama devlet politikası düzeyinde Avrupa’da ya-
şayan Türkiye kökenli Yahudilerin ülkeye dönmelerine yardım edil-
mediği hatta onların bir nevi ölüme terk edildiğini gösteriyor.
41
Bu
tarihle yüzleşmeden Türkiye’nin vereceği Holokost eğitimi ne derece
samimi olabilir?
Türkiye’de Holokost eğitiminin özellikle de antisemitizmle mü-
cadelede başarılı olabilmesi için öğrencilere Yahudi inanışını, iba-
detini ve adetlerini de anlatmak gerek. Çünkü Türkiye’de bir öğren-
cinin hayatında hiçbir Yahudi ile tanışmamış olması; sınıfa ailesin-
den ve medyadan edindiği birçok olumsuz kalıp yargıyla gelmiş ol-
ması muhtemel.
39 Fracapane, Karel and Haß, Matthias (2014) (eds.), Holocaust Education in a
Global Context, Paris: UNESCO, http://unesdoc.unesco.org/images/0022/002259/
225973e.pdf
40 “Myths of rescue and its use / abuse in Turkey” in Corry Guttstadt, Thomas Lutz,
Bernd Rother, Yessica San Román (eds.), Bystanders, Rescuers or Perpetrators?
The Neutrals and the Shoah, Metropol Verlag & IHRA, Berlin, 2016, S. 217–231.
41 Corry Guttstadt: Türkiye, Yahudiler ve Holokost, çev. Atilla Dirim, İletişim,
2012; I. İzzet Bahar, Turkey and
the Rescue of European Jews,
Routledge, 2014.