Chirchiq davlat pedagogika universiteti turizm fakulteti

FOYDALANILGAN ADABYOTLAR RO’YHATI.........................................31

KIRISH
“Cho’l bo’risi” asaridagi muallifning o’ziga xos uslub va milliylikni o’zbek kitobxoniga yetkazish bilan bog’liq muammoni tadqiq etish va yangi ilmiy nazariy xulosaga kelish ishning muvaffaqiyatini oshirishi bilan bir qatorda uning dolzarbligidan dalolat beradi. Kurs ishi yozish paytida badiiy tarjima asoslariga, H.Hesse ijodi qirralariga, va tarjimada gumanizmning qayta yaratilishini ochib berishda foydalanilgan badiiy tasvir vosita tadqiqiga alohida e‘tibor qaratildi. Kurs ishida gumanizm masalasi ilk bora tahlil qilinyapti. Bu esa o’z navbatida ishning dolzarbligini belgilaydi.
Kurs ishining maqsadi yozuvchi Hermann Hessening “Cho’l bo’risi” asarida gumanizm g’oyasini qiyosiy planda o’rganish, yozuvchining ijod yo’lining o’ziga xos jihatlarini aniqlashdan iborat.
Tadqiqotning vazifalari:
Hermann Hessening ijod yo’li haqida umumiy ma’lumot berish;
Hermann Hessening ijodida Gumanizm g’oyalarining ilgari surilishi;
“Cho’l bo’risi “ romanining yaratilishi haqida ma’lumot berish;
Asardagi qahramonlarni obrazlarini tahlil;
Har bir bobga umumiy xulosalar berish;
Kurs ishi ob’yekti – Hermann Hesssening “Cho’l bo’risi”asaridir, predmeti esa – asarni tahlil qilish va uni o’rganish;
Bitiruv malakaviy ishi kirish, asosiy ikki bob, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat bo’lib, 30 sahifani tashkil etadi

I BOB. HERMANN HESSENING HAYOTI VA IJODI, UNING IJODIDA GUMANIZM

1. 
   Hermann Hessening hayoti va ijodi
   

Ezgukilsiz ilm, qalbsiz ta’lim ruhga qarshi qilingan eng og’ir gunohlardan biridir.( Hermann Hesse)¹
Hermann Gesse 1877-yil 2-iyulda Germaniyaning Kalv shahrida tug‘ilgan. Uning oilasiga Xudo bilan shaxsiy munosabatlarni targ'ib qiluvchi islohotchi nasroniy harakati pietizm kuchli ta'sir ko'rsatdi.² Hessening otasi missioner, onasi esa missionerning qizi edi.Bolaligida Hesse juda introvert edi va maktab atrofida yo'l topishda qiynalardi. U 15 yoshida Maulbronndagi o'rta maktabni tugatdi va Tyubingenda kitob sotuvchisi sifatida o'qidi. Ota-onasining xohishiga qaramay, u joylashdi. 1899 yilda u birinchi she'riy to'plamini nashr etdi. Bu vaqt ichida u birinchi rafiqasi Mariya Bernulli bilan ham turmush quradi, u 15 yildan keyin yana ajrashdi. Keyin u qisqa vaqt ichida ikki marta oila quradi: 1924 yilda taniqli yozuvchining qizi Rut Venger va 1931 yilda san'atshunos Ninon Dolbin. Taxminan 1904 yilda u o'zining muvaffaqiyatiga erishdi. “Piter Kamenzind” romani ko‘p joylarda Hesse hayotiga mos keladi. Adabiyot mutaxassislari asarga “zamonaviy Tarbiyaviy romanning boshlanishi” sifatida qarashadi. Birinchi katta muvaffaqiyatdan keyin boshqa ta'sirli hikoyalar va romanlar paydo bo'ldi.
Hesse 1904 yilda o'zini butunlay yozishga bag'ishlashga qaror qilishdan oldin Germaniyaning turli shaharlarida kitob sotuvchisi bo'lib ishlagan. Uning birinchi romani "Piter Kamenzind" katta muvaffaqiyat qozondi va uni hammaga mashhur qildi.Birinchi jahon urushi paytida Hesse nemis siyosatidan yuz o'girib, pasifizmni qo'llab-quvvatladi. U Germaniyani tark etib, Shveytsariyaga ko'chib o'tdi va u erda o'limigacha yashadi. Hessening oilasida muammolar bisyor edi. Uning rafiqasi ko’p marotaba jinnixonada davolanardi. Unga va bolalariga g`amxo`rlik qilish uni ancha qiynab qo’ygan edi. 1919 yilda u oilasidan ajraladi va vafot etguniga qadar yashagan Montagnola shaxriga ko’chib ketadi. Hesse uch marta uylangan va uch farzandi bor ta’riflanadi va hayot ma’nosini izlash, o‘zini o‘zi kashf etish va inson tabiati kabi edi. U ruhiy tushkunlikdan aziyat chekdi va hayoti davomida bir necha marta asabiy tushkunliklarni boshdan kechirdi.Hesse ijodi ko‘pincha “ichki” deb ma’naviy mavzularga bag‘ishlangan. Uning kitoblari butun dunyo bo'ylab millionlab o'quvchilarni ilhomlantirgan va ta'sir qilgan.Hermann Hessening adabiyotga kirib kelishi 1904 yilda nashr etilgan “Piter Kamenzind” romani bilan boshlangan. "Piter Kamenzind" katta muvaffaqiyatga erishdi va Hesseni bir zarbada mashhur qildi. Roman Shveytsariyaning kichik bir shahridan kelib, yozuvchilikka qadam qo’ygan yigit haqida hikoya qiladi. Ota-onasi va o‘qituvchilari bosimi ostida yiqilib tushgan iqtidorli o‘quvchi haqida hikoya qiluvchi “G’ildiraklar tagida” (1906) va Emil Sinkler ismli yigit haqida hikoya qiluvchi “Demian” (1919) kabi boshqa romanlar ham paydo bo‘ldi. "Siddhartha" (1922) bilan Hesse, ehtimol, ruhiy ma'rifatni izlash bilan bog'liq eng mashhur romanini yozdi. Roman ma’naviy adabiyot klassikasiga aylanib, bugungi kungacha ko‘plab o‘quvchilarni ilhomlantirgan. Keyingi yillarda Hesse boshqa mashhur asarlarni yozdi: "Oʻq boʻri" (1927), "Narsis va Goldmund" (1930) va "Shisha munchoq oʻyini" (1943). Bugungi kunga qadar Hesse ijodi butun dunyo bo‘ylab ko‘plab o‘quvchilar va muxlislarga ega bo‘lib, XX asr adabiyotiga qo‘shgan muhim hissasi sifatida baholanadi.
Hermann Hessening ijodida ko'plab romanlar, she'rlar va insholar mavjud. Uning eng mashhur asarlaridan ba'zilari: - "Piter Kamenzind" (1904) - "G'ildirak ostida" (1906) - "Sidxarta" (1922) - "Cho’l bo'risi" (1927) - "Narcissus und Goldmund" (1930) - "Shisha munchoq o'yini" (1943) “Sidxarta” romani qadimgi Hindistonda yashab, ma’rifat izlayotgan Siddxarta ismli yigitning ruhiy sayohati haqida hikoya qiladi. "Cho’l bo'risi" yolg'izlik va izolyatsiya mavzulari bilan shug'ullanadi va o'zini "Cho’l bo'risi" deb ta'riflagan Harri Xaller ismli odamni kuzatib boradi. “Narsis va Goldmund” hayotga turlicha qarashli ikki kishi: ask etadi,rohib Narcissus va ehtirosli rassom Goldmund o‘rtasidagi do‘stlik haqidagi asar. "Shisha munchoq o'yini" Hessening so'nggi romani bo'lib, musiqa, matematika va falsafani o'rganishga bag'ishlangan ellikta olimlar jamoasi bilan bog'liq. Hessening ishi ko'plab kitobxonlarni, xususan, ma'naviyat, falsafa va psixologiya sohalarida ilhomlantirdi va ta'sir qildi.
1914 yilda, Birinchi jahon urushi boshlanganda, yozuvchi Germaniya reyxida harbiy xizmatni o'tagan. Biroq, o'zining uzoqni ko'ra bilmasligi sababli, u nemis bo'lib xizmatdan chiqarildi harbiy asirlarning farovonligiga tayinlangan. Uning vazifasi mahbuslar uchun kitob yig'ish edi. Shuningdek, u "Germaniyalik harbiy asirlar kutubxonasi" ni ham boshqargan.Bu tajribalar Hessega katta ta'sir ko'rsatdi. Keyingi matnlarining koʻplarida urush va vatanparvarlik (“Vatanga muhabbat”)ga qarshi ochiq gapirgan. Bundan tashqari, oilaviy fojialar uning boshiga og'irlik qildi: otasi 1916 yilda vafot etdi, o'g'li og'ir kasallikdan aziyat chekdi va Bernulli bilan nikohi buzildi. Bu Hessega shunchalik ta'sir qildiki, u terapiyaga o'tdi. Umrining ushbu bosqichida u o'zini birinchi marta rasm chizishga bag'ishladi. ³Ayni paytda Ikkinchi jahon urushi boshlandi. “Cho’l bo’risi” XX-asr jamiyatdagi tanqid sifatida o’rganilishi lozim.
H.Hessening jamiyatga tanqidiy nazari ham bunga asos bo’la oladi, nima uchun uning kitoblari Ikkinchi jahon urushi paytlarida qarshilikka uchraydi. Chunki u urushga qarshi kishilarni yoqlaydi. Soxta nazarlarni qoralaydi. Shundan keyin "G’ildiraklar tagida", "Cho’l bo’risi" kabi asarlarini taqiqladilar. Hessening noshiri Piter Suhrkamp hatto 1944 yilda hibsga olingan.Biroq, Hermann Hesse o'zini jim turishiga qarab tura olmadi: u rejimni tanqid qiluvchi matnlarni, ya'ni Adolf Gitler boshchiligidagi Milliy sotsialistik rejimga hujum qilgan matnlarni yozishda davom etdi. Hesse uzoq muddat Germaniyada “Vatan xoini” degan nom oladi. Romanga doir ba`zi qo`lyozmalar 1922-yilga qadar tayyor bo`lgan edi, shu vaqt mobaynida Hesse “ Yo`ldan adashgan kishining kundaligi” nomli asarni yozadi Asarda hayot va uning kuzatuvchi orasidagi qarshiliklari va o`z-o`zini tanqid haqida fikr yuritiladi.Ikkinchi jahon urushidan keyin ular ham nashr etilgan.⁴ 1946 yilda Hesse sog'lig'i yomonlashgani uchun nafaqaga chiqdi. O‘sha yilning 14-noyabrida adabiyot bo‘yicha Nobel mukofoti bilan taqdirlanishiga “Shisha munchoq o‘yini” va “Urush va tinchlik” sabab bo‘ldi. Bir yil o'tgach, u umrbod mehnati uchun ona shahri Kalvning faxriy shifokori va faxriy fuqarosi unvoniga sazovor bo'ldi Hermann Hesse XX asrning eng yirik namoyondalaridan biridir. Yozuvchi shoir, rassom, prozanavis, publitsist, tanqidchi, faylasuf, jamoat arbobi. Hermann Hesse Gyote, Geyne, Shiller, Lessing, Tomas Mannlar singari jahon adabiyoti badiiy tafakkur taraqqiyotining buyuk siymolari qatorida qalam tebratgan.
U jahon adabiyotida ijtimoiy, falsafiy hamda badiiy-estetik tafakkur kamolotiga hissa qo’shgan san’atkorlardan biri sifatida ulkan e’tibor qozondi. Hermann Hesse butun umri davomida izlanishda bo’ldi. U 1946-yilda ulkan ijodiy merosi, adabiyot soxasidagi xizmatlari uchun sharafli Nobel mukofotiga sazovor bо‘ldi. Shu yilning о‘zida unga Gyote mukofoti, 1955 yilda nemis kitob sotuvchilar tomonidan ta’sis etilgan “Tinchlik’’ mukofoti berildi, bir yildan keyin “Hermann Hesse’’ nomli mukofot ta’sis etildi. Milliy adabiyotlarning taraqqiyoti ularning birbirida va jahon adabiyoti bilan aloqalari mustaqillik davriga kelib chuqur xalqaro mohiyat kasb etdi. Bu borada jahon adabiyoti katta tajribaga egaligi isbot talab qilmaydigan haqiqatdir. Buyuk olmon adibi I.V.Gyote o’z kotibi Ekkermanga yozgan maktubida o’rinli qayd etganidek "Biz fransuzlarning, inglizlarning va boshqa xalqlar adabiyotlarini bilishimiz yaxshi, bundan faqatgina jahon adabiyoti foyda ko’radi, chunki adabiyotlarning o’zaro bog’liqligi zanjir yanglig’dir, zotan zanjirning bir bo’lagi bo’lmasa, orada uzilish paydo bo’ladi". «Cho’l bo’risi» "Marjonlar o’yini" kabi asarlari jahon adabiyotining boyligiga aylandi. Uning hayotligidayoq asarlari jahonning adabiyoti badiiy tafakkur taraqqiyotining buyuk siymolari qatorida qalam tebratgan. U jahon adabiyotida ijtimoiy, falsafiy hamda badiiy-estetik tafakkur kamolotiga barkamol hissa qo’shgan san’atkorlardan biri. Hermann Hesse butun umri davomida izlanishda bo’ldi. U 1946-yilda ulkan ijodiy merosi, adabiyot soxasidagi xizmatlari uchun sharafli Nobel mukofotiga sazovor bо‘ldi. Shu yilning о‘zida unga Gyote mukofoti, 1955 yilda nemis kitob sotuvchilar tomonidan ta’sis etilgan “Tinchlik’’ mukofoti berildi, bir yildan keyin “Hermann Hesse’’ nomli mukofot ta’sis etildi. Milliy adabiyotlarning taraqqiyoti ularning birbirida va jahon adabiyoti bilan aloqalari mustaqillik davriga kelib chuqur xalqaro mohiyat kasb etdi. Bu borada jahon adabiyoti katta tajribaga egaligi isbot talab qilmaydigan haqiqatdir. O’zining 40-50 yoshlarida Hermann Hessechalik ijodi gullab yashnagan, san’at cho’qqisiga erishgan ijodkorni nemis adabiyoti tarixida topish mushkul. 1962 yil 9 avgustda Hermann Hesse Shveytsariyadagi uyida insultdan vafot etdi. Bugungi kunda Hermann Hesse nemis tilida so'zlashuvchi eng mashhur yozuvchilardan biridir. Uning asarlari 55 tilga tarjima qilingan.
Amerika va Osiyoda millionlab kitobxonlarga ega. Hermann Hessening asarlari nashri 1979 yilga kelib, besh millionga yaqin nusxa qilindi. "Zurkamp" nashriyoti har oy Hermann Hesse asarlarining 30 000 nusxada nashrdan chiqaradi. ⁵ Hermann Hesse о‘sib ulg’ayayotgan avlodlar uchun ulkan ta’sir kuchiga ega, uning kitoblari yoshlarni juda qiziqtiradi. Birinchi navbatda о‘smirlar uning asarlarini о‘zlari uchun hayot mazmuni tо‘g‘risidagi doimiy dolzarb masalalarini yechish maxoratini talab qiluvchi da’vat sifatida qabul qiladilar.Rivojlanish kuchayib borayotgan asrda etika va estetika, an’analar va novatorlik, kelajak istiqboliga ishonch Hermann Hesse asarlarida o’z aksini topgan.Hermann Hessening asarlari nafaqat nemiszabon mintaqada balki yetti iqlimda o’z o’quvchilarin topgan baxtli adibdir. Asarlari yer yuzining 60 tilida 100 million nusxada (shundan chorak qismi Germaniyada) chop etilishi, asarlari tarjimasi uchun Hermann Hesse stependiyasi ta’sis etilgan. Kalv shaxri о‘zining buyuk о‘g‘li Hermann Hessega 1990 yilda Folker Mixels konsepsiyasiga binoan va Xayko Rogge tomondan bezalgan boy muzeyni tashkil etdi.⁶ Kalv shahrida Hermann Hesse hayoti va ijodiga bag‘ishlangan.
Hermann Hesse uzoq va ba’zan voqea-hodisalarga boy turmush o’rto’'i turmushidagi tangliklar, sayohat mojarolari, inqirozlar, hatto o’z joniga qasd qilish haqidagi ba’zi fikrlar va bir muncha vaqt talabalik davrida nogironlar va boshqarib bo’lmaydiganlar uyida yashagan. Bundan tashqari, uning G’arb va Sharq madaniyati va san’ati, siyosat va jamiyat, psixologiya va falsafa haqidagi qarashlari bo'yicha olib borgan izlanishlari bor edi. Hessening boshqa yozuvchilardan farqi shundaki, uning hayotining deyarli har bir parchasi uning yozuviga, xususan, badiiy adabiyotiga kiritilgan. "U o’zi haqida yozishi kerak edi va uning yozganlari shakli bo’yicha konfessiyaviy va terapevtik funktsiyaga ega emas".Avtobiografiya-bu uning ishining asosiy mavzusi. Milekning hissasi uning hayotining dalillarini, psixoanalizini, uning mavjudligining dvigateli bo’lgan o’zini o’zi anglash sari intilishini kengaytirish va to’ldirish, xom ashyoni ko’rsatish va shu tariqa o’quvchilarni uning qanday o’zgarganini, o’zgartirilganligini ko’rishga taklif qilishdir,fantaziya qilingan, she’rlashtirilgan, ramziylashtirilgan Hesse 60 yil davomida sermahsul muallif bo'lgan va uning ongi o’ylagan hamma narsani tana va ruh o’rtasidagi shaxsiy urushlarga jalb qilgan. obyektivlik va subyektivlik, jamiyat va izolyatsiyaga intilish. Ikki jildlik Hesse bibliografiyasini tuzuvchi Milekdan ko’ra hech kim bu mo’l-ko’llikni bartaraf etishga qodir emas. To’liqligi uchun ingliz tilidagi tarjimai holi solishtirilmaydi. Hesse asarlaridan nemis tilidagi iqtiboslarning o’z tarjimalarini taqdim etadi va sakkizta sharhlovchi bob to’liq indekslanadi, bu esa asarga qiziqqan tadqiqotchilar va talabalar uchun qulay bo’ladi. maxsus Hesse savollari va mavzulari. Bu juda o’qilishi mumkin bo’lgan kitobda bir qator ajoyib fotosuratlar ham mavjud bo'lib, ular Milekning g'ayratliligi va muallifni tushunishi bilan birga Hesse odam va rassomning jonli qiyofasini yaratishga yordam beradi.o’z vazifasiga Hessening nashr etilgan va chop etilmagan yozuvlari bilan tanishishni olib keladi hamma narsani bilish bilan chegaradosh. Bu adabiy tarjimai hol bo’lib, unda asosiy e’tibor asarlarga qaratiladi va o’z mavzusining hayotiga qisqacha va har doim uning asarlar bilan aloqasi bilan bog’liq holda ko’rib chiqiladi.Bu haqiqiy stipendiya bo’lib, kitobni o’qilishi va keng omma uchun ochiq qilmaydi.
Yevropada eng katta ekspozitsiya doimo tashrif buyuruvchilar bilan gavjum. Hermann Hessening Kalvdagi 10 xonali muzeyida XX asrning eng kо‘p о‘qiladigan nemis yozuvchisi-Hermann Hessening hayoti va ijodi, jamiyatdagi о‘rni xaqidagi boy material to’plangan. 2002 yil 2 iyulda Germaniyaning Kalv shaxrida Hermann Hesse tavalludining 125 yilligiga bagishlanib 9 hafta davomida ⁷Hermann Hesse 2002 festivalining o’tkazilishi uning ijodi umumbashariy, mashhur va manzurligidan dalolatdir.